سرویس تئاتر هنرآنلاین: واقعیت این است که شهر گل و بلبل اصفهان، هماره چشم و چراغ هنر این دیار بوده است. از قدیم الایام تا امروزه روز، این سرزمین حاصل‌خیز، مکانت هنر و ادبیات بوده است و هرچه از تاریخچه این شهر بگوییم باز هم اندکی است از بسیار.
ناصر کوشان، یک تئاتری سرشناس و پر کار تئاتر اصفهان است که هماره در راه رشد و رغاء و اعتلای تئاتر این سرزمین هنرپرور کوشیده است و کوشش‌هایش همه فی‌الجمله مشکور و ماجور بوده است. کتاب تاریخ تئاتر در اصفهان نیز که سال‌ها پیش به چاپ رسید، یکی از این تحفه‌های کوشان بوده است. از سویی بزرگان تئاتر ما، معمولا در پس پشت استاد بزرگوار تئاتر اصفهان، ارحام صدر و دکتر پرویز ممنون از سویی دیگر، همیشه از بافت و ساختار دراماتیک ویژه‌ای برخوردار بوده‌اند که به ارزش‌های پژوهشی کار افزوده است. پژوهیدن تئاتر اصفهان همیشه مغتنم است و هر بار حرفی تازه و سخنی تازه. ناصر کوشان در این کتاب که از یک ساخت و بافت تحقیقی محکم برخوردار است، به تبع از استاد بزرگوارش دکتر پرویز ممنون، توانسته است تحقیقی به قاعده، زیبا و نوآورانه عرضه کند. بافت کار را که نگاه می‌کنیم، از پیشگفتار تا خاطرات و خطرات، همگی خواندنی و قابل تاملند. شاید پس از کار عظیم دکتر ممنون، یعنی "تاریخ تئاتر اصفهان" که در سال 1356 به شکل جزوه‌ای چاپ شد و در سال 1397 توانست جایزه بهترین کار آکادمیک تحقیقی را از آن خود کند، به نظر این گونه برسد که دیگر حرفی برای گفتن نمانده است و تاریخ تئاتر اصفهان در فصیح‌ترین و بلیغ‌ترین شیوه‌ها و با جستاریابی متقن و موثر بازگو شده است، اما کوشان نشان می‌دهد که هنوز هم حرف‌هایی درباره تاریخ تئاتر اصفهان مانده است که برترینش را دکتر ممنون در کتاب ارجمندش آورده و ناگفته‌ها را کوشان در کتاب تاریخ تئاتر در اصفهان بازگو کرده است.
هرچه هست، فی‌الجمله خواندنی‌اند. دکتر ممنون در سال 1356 در جوار نمایشگاه اسناد و آثار تئاتر اصفهان، جزوه‌ای درباره سابقه این تئاتر منتشر ساخت که اینجانب در همان زمان در روزنامه آیندگان با عنوان پژوهیدنی موثر در تاریخ تئاتر اصفهان چاپ کردم. سال‌ها گذشت تا استاد ما یک بار دیگر این تحقیق را به شکلی کاملا آکادمیک در سال 1396 به حلیه طبع آراست. پیش از او، در سال 1379 نیز، ناصر کوشان این بار با قلمی ادیبانه، نگاهی موسع و حیطه‌ای فراخ و گسترده، این پژوهش را چاپ کرد که در جای خود ارجمند و مغتنم است. شاید بهترین بخش این کتاب، همانا گفتگوی ناصر کوشان با برادر تئاتری‌اش منصور کوشان باشد که با ساخت و بافتی مدرن و امروزین، یکی از زیباترین گفتگوهای تاریخ تئاتر اصفهان را زینت بخش صفحات کتاب نموده است. از این نکته مهم که بگذریم، این دو برادر - ناصر و منصور - هر دو سهم و حصه‌ای حصین در تاریخ تئاتر اصفهان دارند و این گفتگوها فی‌الجمله با ارزشند.
کتاب در 400 صفحه تبویب و تدوین شده است و از عکس‌های معاصران تا قدما، صحنه‌های تئاتری گذشته اصفهان، اسناد و مدارک تئاتر اصفهان و خلوتی برای کار و تجربه دکتر علی رفیعی، ضرورت کارگاه نمایش، یادبودها و خاطرات کوشان از زمان کار در کارگاه نمایش مملو و مالامال است. آن چه به طور کامل خواننده داننده را مزین به این کتاب می‌کند، 244 صفحه است و بقیه که در حدود 160 صفحه مدون شده‌اند، شامل عکس‌ها، اسناد و مدارک، تصویر اجراها، فهرست اجراها به ترتیب حروف الفبا، خلاصه نمایش‌ها، معرفی گروه‌های شرکت‌کننده در همایش فصلی تئاتر و به طور کلی و در یک کلام، آن‌چه لازمه اکمال و اجمال چنین تحقیقی است، در ابعادی خواندنی و مهم، از هفت آب قلم کوشان گذشته است و همین خود به تنهایی جای قدردانی و سپاس بی‌قیاس دارد. اما پس از دیباچه که شرح درد و رنج سالیان نویسنده و محرر است و پس از ذکر این که در حقیقت عباس جوانمرد، مصطفی اسکویی، رکن‌الدین خسروی، علی نصیریان، محمدعلی کشاورز، بهرام بیضایی، ایرج انور، شهرو خردمند، خجسته کیا، شمسی فضل‌اللهی، دکتر پرویز ممنون و دکتر علی رفیعی به عنوان بزرگان قلم و قدم ناصر کوشان معرفی می‌گردند، به این عناوین برمی‌خوریم: نگرشی به نمایش، متن کامل نمایشنامه بقال بازی، پیشگامان تئاتر در جلفای اصفهان، متن نمایشنامه حاج عبدالنبی، گروه‌های تئاتر، از تئاتر و خاطرات، تجلی تئاتر در حافظه تاریخی به قلم منصور کوشان، بحث جدی است نخندید که شامل گفتگوی کوشان با محمد رحیم اخوت است و فرجام سخن، و خلوتی برای کار و تجربه علی رفیعی از سوی دیگر، مجموعه برش‌های پژوهشی این کتاب خواندنی را تشکیل می‌دهند.
ما امیدواریم تاریخچه تئاتر اصفهان که در سال گذشته جایزه بهترین کتاب سال را نصیب دکتر پرویز ممنون کرد و نیز جایزه بهترین کتاب را در سال 1394 نصیب ناصر کوشان کرد، همه مدلولی باشند که بر حسن این مقوله پژوهشی دلالت کنند و پژوهشگران دیگر که دستمایه‌های فراوان‌تری که برای جستجو در این سرزمین وسیع و بسیار درخت دارند، کار را تمام شده نینگارند و باز هم به جستجو در این عرصه کهن بپردازند. تا آن زمان، کار باقی و یار باقی.