سرویس مد و لباس هنرآنلاین: زینب مرتضوی طراح لباس و از چهره‌های دانشگاهی فعال در عرصه مد و لباس است که حرفهای جالبی مبنی بر تبیین ارزش تکنولوژی آموزشی در بهبود فرایند تدریس با تمرکز بر رشته هنر و مطالعه موردی حوزه طراحی دوخت و طراحی لباس برای گفتن دارد.
او فعالیت در عرصه طراحی و دوخت را از سال 75 آغاز کرد و از یک دهه بعد، ایجاد زیرساخت‌های لازم به منظور توسعه بنیه آموزشی این حوزه مبتنی بر تکنولوژی‌های آموزشی را در اولویت برنامه‌های خود قرار داده است.
مرتضوی همچنین پایان نامه دوره کارشناسی خود را نیز بر اساس همین موضوع به رشته تحریر درآورده است. مشروح گفت‌وگوی هنرآنلاین با زینب مرتضوی را در ادامه بخوانید:
خانم مرتضوی، چه شد که موضوع و جریان مد و لباس، برای شما دارای جذابیت و کشش به‌منظور پرداخت آکادمیک به عرصه آموزشی آن شد؟
لباس از بدو خلقت انسان، از ضرورت‌های انکارناپذیر زندگی او بوده و خداوند با عطا کردن صفت خالقیت خود به انسان، خلق لباس را در حیطه توانایی‌های او قرار داده است. در اعصار اولیه خلقت انسان، لباس تنها به‌صورت پوششی جزئی جهت پوشاندن زشتی‌ها و نهایتاً پوششی جهت حفظ بدن از سرما و آسیب‌ها مورداستفاده بوده لکن به‌مرورزمان و افزایش توانمندی بشر در خلقت، انسان به‌جای امروزی خود رسیده و خلاقانه‌ترین حالت پوشش را طراحی و تولید می‌کند. در این مسیر انسان‌ها همواره نیازمند آموزش و راهنمایی بوده‌اند و حوزه آموزش این امور جهت حفظ و ارتقاء، مانند تمامی حوزه‌های آموزشی نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، اجرای مؤثر و هدفمند و ارزیابی موشکافانه است که این مهم فقط با تکیه‌بر تکنولوژی آموزشی امکان‌پذیر است. همه این موارد و سلسله موضوعات، من را از سال‌های دور مجاب کرد که این جریان را به شکل حرفهای و تخصصی مورد رصد قرار داده و فعالیت اجتماعی خود را بر اساس آن پیش برم.
بر اساس این مقدمه، مقایسه شما از روند آموزشی حرکت فعالان عرصه مد و لباس در ایران با دیگر کشورها طی سه یا چهار دهه اخیر به چه شکل است؟
در کشورهای پیشرفته، تکنولوژی آموزشی یکی از رشته‌های مهم دانشگاهی است که دولت‌ها در جهت پیشرفت حوزه‌های آموزشی ارزش و اعتبار بالایی برای آن قائل‌اند چراکه پیشرفت کشورشان را درگرو پیشرفت آموزش افراد جامعه می‌دانند. تکنولوژی آموزشی رشته جدیدی نیست. شاید بتوان گفت از همان آغاز خلقت که انسان‌ها ابزاری را در راستای آموزش بکار می‌بردند، تکنولوژی آموزشی وجود داشته اما با توجه به مفهوم امروزی آن، دیگر تکنولوژی آموزشی در ابزار و وسایل کمک‌آموزشی خلاصه نمی‌شود و جایگاهی بالاتر یافته است. تکنولوژی آموزشی به یاری مراکز آموزشی می‌آید و آنان را در برنامه‌ریزی، تهیه مواد و وسایل آموزشی، اجرای برنامه‌های آموزشی و ارزیابی آن‌ها، یاری می‌دهد.
پرداخت مستقیم به جریان آموزش، چه جذابیت‌ها و تجربیاتی را برای شما به ارمغان آورد؟
شاید به‌جرئت بتوانم نخستین جرقه‌های انتخاب این موضوع را جهت پایان‌نامه، با ترم اول کاردانی مرتبط بدانم. زمانی‌که با خیل عظیمی از جوانان پرشور و با انگیزه روبرو شدم که همگی مشتاق یادگیری هنری بودند که از کودکی دل به آن سپرده بودم و سال‌ها مشتاقانه در حال فراگیری آن بودم، احساس می‌کردم با یک ثروت ملی روبرو شده‌ام. وقتی می‌دیدم تعداد زیادی از دختران و بانوان کشورم مشتاقانه در پی یادگیری هنری هستند که می‌تواند به زیرساخت‌های فرهنگی‌مان کمک کند احساس شعف می‌کردم. وقتی می‌دیدم این جوانان قرار است حداقل مدت دو سال از امکانات بی‌نظیر و اساتید مجرب دانشگاهی استفاده کنند احساس قدرت می‌کردم. از همان زمان بود که به‌حکم وظیفه، خودم را موظف می‌دانستم در این راه یاری‌رسان دوستان و اساتیدم باشم. با توجه به تجربه مختصری که در آموزش این رشته داشتم، می‌دانستم می‌شود با امکاناتی ساده و ارزان تأثیر چشمگیری در بهبود تدریس و یادگیری این رشته گذاشت. در طول همان ترم، یکی از مباحث نسبتاً پیچیده دوخت را به‌صورت چندمرحله‌ای از دوخت هر مرحله، آموزش داده و به‌عنوان یک مدل سه‌بعدی جهت تکرار آموزش به کلاس بردم. آن روز استاد ارجمندم سرکار خانم قریشی با کمال بزرگواری به بنده اجازه دادند که با این وسیله کمک‌آموزشی، آموزش ایشان را تکرار کنم. با توجه به بازخورد این وسیله، از آن روز خیلی بیشتر از قبل به اهمیت طراحی و تولید وسایل کمک‌آموزشی در رشته طراحی دوخت پی بردم. در طول تحصیلم در دانشکده شریعتی، برای درس‌های مختلفی نسبت به نیازی که در دانشجویان می‌دیدم، دست به تهیه مواد کمک‌آموزشی زدم، اما به‌مرور متوجه شدم که تولید تنها کافی نیست و باید جهت کاربرد این وسایل در کلاس، اعتماد و انگیزه لازم را در اساتید بزرگوار ایجاد کرد. حدود یک سال به مطالعه و پژوهش در کتب، پایان‌نامه‌ها و مقالات مرتبط با تکنولوژی آموزشی پرداختم. در ابتدا مانند اکثریت افراد، تصورم بر این بود که علم تکنولوژی آموزشی به‌ضرورت و تأثیر استفاده ابزار در جهت آموزش می‌پردازد، در نتیجه پس از مدتی مطالعه و گفت‌وگو با صاحب‌نظران این رشته، دریافتم که استفاده از ابزار کمک‌آموزشی تنها بخش کوچکی از علم تکنولوژی آموزشی است. طی این مدت متوجه شدم که این رشته چقدر می‌تواند به بالا بردن کیفیت آموزش دانشگاه ما و سهولت و ماندگاری یادگیری دانشجویانمان کمک کند که البته این امر، خصوصیت اصلی علم تکنولوژی آموزشی در مورد تمام حوزه‌های آموزشی است.
لطفاً کمی بیشتر درباره حوزه تکنولوژی آموزش توضیح دهید؟
به‌طورکلی تکنولوژی آموزشی یکی از زیرشاخه‌های علوم تربیتی است که می‌تواند در محکم کردن زیرساخت‌های آموزشی عرصه مد و لباس کشور نقش بسزایی داشته باشد و فارغ‌التحصیلان این رشته، با تشکیل گروهی ویژه، توانایی برنامه‌ریزی، اجرا، ارزیابی و تولید رسانه‌های آموزشی مختص تمامی آموزش‌ها را دارا هستند. هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر تکنولوژی آموزشی در بهبود فرایند تدریس و یادگیری با تمرکز بر رشته هنر مطالعه موردی، طراحی دوخت و طراحی لباس است. به نظر می‌رسد تکنولوژی آموزشی می‌تواند بر کیفیت تدریس و اثربخشی یادگیری رشته‌های هنری تأثیر فزاینده‌ای داشته باشد.
اهمیت کاربرد تکنولوژی آموزشی در عرصه مد و لباس چگونه تبیین می‌شود؟
با در نظر گرفتن اهمیت کاربرد تکنولوژی آموزشی در سیستم‌های آموزشی ابتدا تأثیر کاربرد آن در تسریع، بهبود و ماندگاری تدریس موردبررسی قرار گرفته و در ادامه با توجه به نیاز آموزش هنر به بهبود کیفیت، به بررسی تأثیر تکنولوژی آموزشی در رشته‌های هنری پرداخته شده است. من با در نظر گرفتن ضرورت کاربرد تکنولوژی آموزشی در کلیه رشته‌های دانشگاهی به این نتیجه رسیدم اگر مراکز آموزشی هنر که یکی از ارکان پیشرفت صنعت جامعه هستند، بتوانند به‌طور اختصاصی، تکنولوژیست‌های آموزشی را وارد سیستم‌های اداری خود کرده و این علم را در تحقق اهداف خود، بکار بندند، مسلماً گامی بزرگ برای نیل به جامعه‌ای پیشرفته برداشته می‌شود. همچنین اختصاص بودجه جهت تهیه و تولید مواد آموزشی و پرورش دانشجویانی که بتوانند به‌عنوان متخصص موضوع با تکنولوژیست آموزشی همکاری داشته باشند، در درازمدت تأثیرات چشمگیری در کاهش هزینه‌های واحد آموزشی خواهد داشت.
لطفاً درباره اهمیت طراحی و ایجاد ابزار و تجهیزات لازم به‌منظور پرداخت مؤثر و تحقق تکنولوژی آموزشی توضیح دهید.
شاید در نگاه اول واژه تکنولوژی یا فناوری واژهای جدید به نظر برسد و تصور بر این باشد که نهایت سابقه آن به زمان اختراعات ماشینی برسد، اما برخلاف این تصور، تکنولوژی از همان ابتدای خلقت به کمک انسان آمده و او را در انجام امور روزمره‌اش یاری می‌داده است. همان تیغه برنده و یا سوزنی که انسان اولیه از سنگ و یا استخوان حیوانات می‌ساخته، نوعی تکنولوژی بوده است. به‌طور کل تکنولوژی روش انجام دادن کار با بکار بردن علم و دانش است و اما در مورد تکنولوژی آموزشی این‌گونه می‌توان تعریف کرد که تکنولوژی آموزشی یعنی برای هر دوره آموزشی با یک سیستم دقیق، برنامه‌ریزی و برای اجرای برنامه روشی مشخص شود که در آن روش از امکانات، ابزار و تجهیزات مناسب و گاهاً موجود استفاده شود. در این برنامه‌ریزی باید آموزش مؤثر و ماندگار، به شیوهای آسان، مدنظر قرار گیرد. در پایان برای اطمینان از عملکرد سیستم، ارزیابی صورت پذیرد و نتایج این ارزیابی، برای بهبود کیفیت آموزش در دوره‌های بعدی بکار برده شود. علی‌رغم اینکه تکنولوژی آموزشی یکی از علومی است که به‌خصوص در قرن اخیر موردتوجه مسئولان آموزشی کشورهای پیشرفته و درحال‌توسعه جهان قرارگرفته است، اما به نظر می‌رسد موانع و مشکلاتی جهت استفاده و ترویج آن در مراکز آموزشی ایران وجود دارد. هدف از انجام این پژوهش بررسی ارزش تکنولوژی آموزشی در بهبود فرآیند تدریس رشته‌های هنری بوده و مطالعه موردی بر روی رشته‌های طراحی دوخت و طراحی لباس انجام شده است. تحقیق حاضر می‌تواند در شناخت جایگاه تکنولوژی آموزشی در آموزش عالی و به‌ویژه آموزش هنر مورداستفاده قرار گیرد. این تحقیق در پاسخ به این سئوالات انجام شده است. آیا تکنولوژی آموزشی برابر است با ساخت و به‌کارگیری ابزار کمک‌آموزشی؟ آیا تکنولوژی آموزشی می‌تواند هزینه‌های آموزش هنر را تقلیل دهد و یادگیری را مؤثر گرداند؟ آیا با تکنولوژی آموزشی می‌توان دانشجویان را به تمرین بیشتر در دروس مهارتی ترغیب کرد؟ به نظر می‌رسد باید هم‌زمان با طراحی و تولید مواد، رسانه‌ها و ابزار کمک‌آموزشی، گام‌هایی در جهت آشنایی مسئولین و اساتید با اهمیت کاربرد رشته تکنولوژی آموزشی در آموزش‌های دانشگاهی برداشته شود.
چه افرادی شما را در این مسیر همراهی و حمایت کردند؟
در اینجا لازم می‌دانم از استاد گران‌قدرم سرکار خانم قریشی تقدیر و تشکر داشته باشم که با بزرگواری و بلندنظری‌شان بابی جهت خدمت در راه آموزش را برایم باز کردند و سپاسگزارم از استاد ارجمندم سرکار خانم وکیلی که با دیدن اشتیاقم برای این خدمت، مرا به یکی از دغدغه‌مند ترین اساتید دانشگاهمان هدایت کردند و همواره با راهنمایی‌ها و نظراتشان مشوقم بوده‌اند. سپاسگزارم از استاد بزرگوارم سرکار خانم دکتر الهی که همواره دغدغه پیشرفت سطح علمی دانشجویان و دانشگاه را داشته و دارند و صبورانه راه‌هایی را که طی سالیان دراز در راه تحقیق و پژوهش به دست آورده بودند، نشانم دادند و همواره با راهنمایی‌های گران‌قدر و ایده‌های ارزشمندشان برای رسیدن به این مهم راهنمایم بوده‌اند و ارج می‌نهم زحمات استاد ارجمند سرکار خانم شریفاتی که با تخصصشان در زمینه تکنولوژی آموزشی پاسخگوی پرسش‌های فراوانم بودند و چکیده سال‌ها تحصیل و تلاششان را خالصانه در اختیارم گذاشتند؛ و تشکر می‌نمایم از سرکار خانم زهرا مرتضوی که از تأثیرگذارترین افراد زندگی‌ام در راه کسب علم بوده‌اند.
به‌عنوان پرسش پایانی، آیا تکنولوژی آموزشی را می‌توان تنها به ابزار کمک‌آموزشی محدود ساخت؟
در ابتدا مانند همه‌کسانی که شنیدن نام تکنولوژی آموزشی آن‌ها را به یاد ابزار آموزشی و کمک‌آموزشی و دستگاه‌هایی مانند ویدئو پرژکتور و ... می‌اندازد، چنین تصوری داشتم. اما به لطف خدا، مطالعات و راهنمایی‌های اساتید بزرگوارم، به درک بهتری از این رشته رسیدم؛ وسایل کمک‌آموزشی تنها جزئی از تکنولوژی آموزشی است. تکنولوژی آموزشی دانشی است که می‌تواند به کمک سیستم‌های آموزشی در مدارس، دانشگاه‌ها، مراکز آموزشی و ارگان‌ها بیاید و ضمن تجزیه‌وتحلیل فراگیران، مشخص نمودن هدف و کمک به برنامه‌ریزی، در تولید مواد و رسانه‌های آموزشی و ابزار کمک‌آموزشی آن‌ها را یاری کرده و در اجرا و ارزشیابی از فراگیران در کنار مجموعه آموزشی باشد. با توجه به ارزش این علم و ضرورت استفاده از آن به‌جرئت می‌توان گفت آموزش بدون تکنولوژی آموزشی حکم سر بدون بدن را دارد. در برخی از کشورهای غربی و ایالت متحده، این رشته از زمان جنگ جهانی دوم موردتوجه فراوان قرار گرفته است. سرمایه‌گذاری چشمگیری که ایالات‌متحده در زمینه تکنولوژی آموزشی در آموزش نظامیان و فعالیت‌های تحقیق و توسعه در این زمینه انجام داده است، نشان از اهمیت موضوع برای مسئولین آن‌ها دارد و البته پیروزی ایالات‌متحده در جنگ جهانی دوم توجیهی برای این سرمایه‌گذاری شد. در کشورهای پیشرفته، رشته تکنولوژی آموزشی از رشته‌های بسیار با اهمیت دانشگاهی محسوب می‌شود که متأسفانه این علم در کشور ما بسیار مورد تغافل واقع‌شده است و هنوز در بسیاری از مراکز آموزشی حتی در دانشگاه‌ها سیستم‌های سنتی آموزش به کار گرفته می‌شود و برنامه‌ریزی آموزشی برخی از رشته‌ها به دهه‌های قبل برمی‌گردد درصورتی‌که طبق تحقیقاتی که در این مدت داشتم، به این نکته رسیدم که برنامه‌ریزی‌های آموزشی در عرصه مد و لباس نیز باید در هر دوره مورد ارزشیابی و بازنگری قرار گیرد.