گروه ادبیات خبرگزاری هنرآنلاین، ادبیات کودکان و نوجوان و به طور خاص شعر این گروه سنی، بخش بسیار مهم ادبیات کشور است. اگر ادبیات کودک، فعال و پویا باشد، می‌توان از این عنصر جهت انتقال مفاهیم و آموزه‌های فرهنگی و انس کودک و نوجوان با کتاب، استفاده کرد. بعلاوه کودک و نوجوانی که با کتابهایی برگرفته از محتوای مناسب ادبی، انس بگیرد، دیگر در دام فضاهای نامناسب فرهنگی نخواهد افتاد و از آبشخور ادبیات، تغذیه خواهد کرد. این اهمیت ما را بر این داشت تا با یکی از شاعران و نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان که تجربه بسیاری در تولید اثر برای این گروه سنی دارد، هم کلام شویم. خانم مریم زرنشان کتاب‌های بسیاری را نگاشته است و بیش از سیزده سال می‌شود که از سال1389، دغدغه تولید محتوای با کیفیت برای کودک و نوجوان با وی همراه بوده است. مسئله سفارشی و آموزشی شدنِ بخش مهمی از کتاب‌های ادبیات کودک، نقش جشنواره‌ها در پویایی ادبیات کودک و نوجوان و رسالت شعر کودک مسائل مهمی بود که در گفتگوی هنرآنلاین با خانم زرنشان به آنها اشاره شد.
متن کامل گفتگوی مریم زرنشان با خبرگزاری هنرآنلاین به این شرح است:
خانم زرنشان خدمت شما عرض سلام و احترام داریم. به عنوان سوال اول بفرمایید که از چه زمانی به حوزه ادبیات کودک و نوجوان وارد شدید و چه سیری را در راه تولید آثار با کیفیت برای این گروه سنی طی کردید؟
بنده از سال 72 در زمینه شعر بزرگسال فعالیت می‌کردم و سال 89 به شکل تخصصی وارد ادبیات کودک و نوجوان شدم و سرایش شعر و نوشتن داستان برای این گروه سنی را آغاز کردم. البته با جلسات شعر رشد هم همکاری داشتم و برای شرکت در این محافل شعری هفته‌ای یک بار به تهران می‌رفتم و از تجربیات اساتیدی چون استاد کشاورز، استاد رحماندوست و دیگر اساتید کشوری استفاده کردم. دقت کنید که ما در جلسات نقد شعر شرکت می‌کردیم و مسئله نقد برای کسانی که می‌خواهند در زمینه‌های هنری فعالیت داشته باشند، مهم است و همین نقدها پله‌های صعود آنهاست. بنده در ابتدای راه، هر روز درباره ادبیات کودک و مسائل روانشناسی کودک به شکل تخصصی مطالعه می‌کردم و ما حصل این تلاش‌ها، تالیف پنجاه کتاب شعر و داستان برای کودکان و نوجوانان و خردسالان که البته بیشتر آثار ویژه کودکان بوده است. 12 جلد از این کتابها داستان است و ما‌بقی شعر. الان هم 15 جلد کتاب زیر چاپ دارم که اگر فضای نشر اجازه دهد این کتابها به چاپ می‌رسد. جالب است بدانید قرارداد چاپ این کتابها شش سال پیش بسته شده است. از این پانزده عنوان چهار عنوان داستان هستند و بقیه کتابها شعر.
چه اتفاقی افتاد که به سمت دنیای شعر کودک و نوجوان کشیده شدید و بر آن حیطه متمرکز شدید؟
دنیای شیرین و جذاب بچه‌ها و عشق به آنها باعث شد به سمت ادبیات کودک بروم. جالب است این خاطره برایتان تعریف کنم که در گذشته در زمانی که فرزندان خودم کودک بودند، به دنبال یک محتوای مناسب برای آن ها می‌گشتم؛ گاهی دخترم می‌خواست که کتابی برای او بخرم و بنده با ورق‌زدن آن کتاب متوجه می‌شدم که آن کتاب محتوایی ندارد و کتاب زرد به حساب می‌آید. این اتفاق باعث شد بنده دغدغه‌مند شوم و فرزندم را در کانون پرورشی کودکان و نوجوانان ثبت‌نام و به این واسطه برایش کتاب‌های خوب و مناسب تهیه کنم. خب همه خانواده‌ها چنین آگاهی ندارند. دست بسیاری از کودکان کتاب‌های زرد دیده می‌شود و خانواده‌ها هم بدون بررسی لازم این کتابها را برای فرزندانشان می‌خرند؛ کمتر خانواده‌ای قبل از خرید، محتوای کتاب را به دقت می‌بینند. در ایامی هم بنده برای دختر خودم شعر می‌گفتم، اما وقتی وارد ادبیات کودک شدم دیدم که محتوای بسیاری وسیعی دارد. همان شد که حوزه شعر بزرگسال را کنار گذاشتم و به شکل تخصصی به شعر کودک ورود پیدا کردم. در ادامه هم با راهنمایی‌های استاد بکتاش، نگرش، فضای ذهنی و واژگانم متناسب با شعر کودک شد و سعی کردم به شکل تخصصی و استاندارد وارد شعر کودک شوم. زیرا می‌خواستم کتابی که برای کودکان می‌نویسم، کتابی فاخر و ماندگار باشد. البته جرقه دیگر، زمانی به ذهن من وارد شد که دیدم که چقدر سوژه در دنیای کودک وجود دارد. ما می‌توانیم با نگاه به هر پدیده‌ای که در پیرامون ما وجود دارد به یک سوژه کودکانه برسیم و دست شاعر برای سوژه‌یابی باز است. البته بنده در این راه مقالات و کتاب‌های بسیاری را مطالعه کردم تا بتوانم با شناخت کافی و با مهارت لازم به حوزه ادبیات کودک وارد شوم.
چگونه خودتان را به دنیای کودک نزدیک کردید تا بهتر بتوانید به زبانی اثر تولید کنید که کودک با آن اثر ارتباط برقرار کند؟
همانطور که عرض کردم بنده زمانی که به سمت شعر کودک کشیده شدم، فرزند خردسال داشتم و این بسیار به من کمک کرد. خب من به عنوان یک مادر رابطه بسیار نزدیکی با کودکم داشتم و سعی می‌کردم به هر چیزی از زاویه دید فرزندم نگاه کنم. به عنوان مثال شاید راه‌رفتن یک حیوان برای بزرگتر‌ها جذاب نباشد و به آن دقت نکنند، اما این پدیده‌ها برای کودکان قابل توجه است و به آن دقت می‌کنند. سعی می‌کردم از دریچه بچه خودم به دنیا نگاه کنم. البته این کفایت نمی‌کند بلکه باید نویسنده سواد ادبیات کودک را هم کسب کند.این نکته شایان ذکر است که نگاه از زاویه کودک و پژوهش علمی در این حوزه مثل حلقه‌های یک زنجیر به هم متصل هستند.
چه عنصر کلیدی باید توسط شاعر رعایت شود تا شعر کودک بر جان مخاطب بنشیند؟
بنده به عنوان یک شاعر باید عرض کنم که کودک در مرحله اول باید از خواندن شعر لذت ببرد. این امر مستلزم خیال پردازی، تصویر‌سازی ذهنی، عاطفه،ریتم و آهنگِ لازم است. این عناصر باعث می‌شود آموزه‌های لازم دینی و اخلاقی به شکل لذت‌بخشی به کودک برسد. طبیعتا استفاده از این عناصر، منجر به روی آوردن بچه‌ها به کتاب خواندن خواهد شد. همانطور که می‌دانید گاهی اوامر و نواهی ما برای بچه تلخ است و ما می‌توانیم با این ابزارها، مفاهیم را طوری به او القا کنیم که پذیرا باشد. در واقع تذکرات ما به بچه‌ها مثل یک داروی تلخ است، اما با این عناصر می‌توانیم این داروی تلخ را به شیرینی به او بچشانیم.
در حال حاضر چه چالش‌هایی بر سر راه پویایی شعر کودک و نوجوان در کشور وجود دارد؟
رسالت شعر کودک این است که اعضای آن گروه سنی آن را بخوانند و از آن لذت ببرند. در این میان، متاسفانه کتاب‌های ترجمه زیاد شده است و این به ادبیات کودک ضربه می‌زند. البته اشکالی ندارد که بخشی از کتاب‌های کودک ترجمه باشد اما نباید بیشتر کتابها از این جنس باشد، زیرا فرهنگ ما با فرهنگی که این آثار بر اساس آن نوشته شده تفاوت بسیاری دارد. از طرفی متاسفانه مولفین حمایت نمی‌شوند. شاعران ما مشکل معیشت دارند. اگر دغدغه معاش شاعر کودک برطرف شود، می‌تواند با تخیل قوی‌تر، کتاب باکیفیت‌تری خلق کند. متاسفانه ناشرین مجموعه های آزاد شعر ویژه کودکان که با تخیل و هنر شاعر سروده شده را چاپ نمی‌کنند بلکه موضوعات خاصی را از مولفین طلب می‌کنند. مثلا موضوع مهارت‌های زندگی مد نظر ناشرین است، در صورتی که این موضوعات و امثال آن اشباع شده است. از طرفی می‌بینید همه کتابها تبدیل به کتبی با محتوای آموزشی شده‌اند و این وسط رسالت شعر گم می‌شود. نتیجه این وضع این شده که شعرِ کودک، سفارشی و شاعرزده شده است. شما اگر چند کتاب از ناشرین مختلف کودک ببینید، ملاحظه خواهدید کرد که اشعار شبیه به هم شده است. گویی این آثار کپی شده و فقط وزن اشعار تغییر کرده است. این آسیب بسیار بزرگی است. این جا خلاقیت شاعر و فضای ذهنی او قربانی سوژه‌های تکراری می‌شود. وقتی کتابها سفارشی شود، دیگر خلاقیتی در آن موج نمی‌زند. بعضی انتشارات مثل کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان، سوره مهر، به نشر و یا نشر سروش موضوع آزاد هم چاپ می‌کنند که این تعداد ناشر برای این کار، بسیار کم است.
یک بخش مهم کتاب کودک، تصویری‌گری آن است. شما به عنوان یک شاعر چه ایده‌ای درباره تصویرگری، بهبود کیفیت، اثرگذاری و هماهنگی آن تصویر با متن شعر دارید؟
تصویرگری کتاب در سنین خردسالی و کودکی بسیار مهم و موثر است. البته این تاثیرگذاری برای خردسالان مضاعف است. وقتی فرد خردسال کتاب را می‌بیند، پنج ثانیه طول می کشد تا با آن ارتباط برقرار کند. در واقع تصویرگران، پنج ثانیه فرصت دارند تا علاقه خردسال را به سمت خود جذت کنند. متاسفانه شاعران و نویسندگان با تصویرگران تعامل ندارند نیستند و همدیگر را نمی‌شناسند. گاهی تصویر مبهم است و اصلا تصویرگر نتوانسته با شعر ارتباط برقرار کند. اگر شاعر منظور خودش را به تصویرگر توضیح دهد، اثر ترکیبی خلق شده تاثیر بیشتری روی مخاطب خواهد گذاشت. البته سنین نوجوان با متن ومحتوا ارتباط بیشتری دارند تا تصویر.
از نگاه شما جشنواره‌های شعر که در کشور برگزار می‌شود، می‌تواند چه نقشی در بهبود وضعیت شعر کودک و نوجوان داشته باشد؟
اغلب جشنواره های معتبر شعر بزرگسال فاقدبخش کودکان و نوجوانند. در صورتی اگر این بخش اضافه شود، استعدادهای جوان می‌توانند، خودشان را به شکل جدی‌تری محک بزنند و همچنین آثار آنها دیده شده و مورد ارزیابی قرار گیرد. بنده خودم از مجلات شروع کردم و در ابتدای کارم به دنبال چاپ کتاب نرفتم و همان مجلات و ارتباط با اساتید برای من انگیزه ایجاد کرد. جشنواره‌های شعر یک بخش جانبی کارگاه‌ها را هم دارد. در این کارگاه‌ها، اساتید اشعار را نقد و بررسی می‌کنند. حتی برگزیدگان با شرکت در این کارگاه‌ها، با اساتید بزرگ رفت و آمد می‌کنند و مسائل بسیار زیادی یاد می‌گیرند و انگیزه‌اشان هم بیشتر می‌شود. البته انتقاداتی به برخی جشنواره‌ها وجود دارد، اما فرصت‌های بسیاری در این جشنواره ها وجود دارد. متاسفانه بسیاری از جشنواره‌ها یکی یکی حذف شدند که احیای آنها بسیار مبارک خواهد بود.
در انتها توصیه بنده به شعرا این است که خوب و عمیق مطالعه کنند و از طریق فضای مجازی به مقالات و محتوایی که می‌تواند به آنها کمک کند، رجوع کنند. الان کلاس‌های نقد و بررسی مجازی با بهترین اساتید وجود دارد که شرکت در آنها در مسیر بهبود کیفیت کار شاعران تاثیر بسزایی خواهد داشت. به امید روزی که ادبیات کودک از جنبه سفارشی بیرون بیاید و مقداری نفس بکشد تا خلاقیت شاعر در اثر او بروز و ظهور داشته باشد