گروه تئاتر هنرآنلاین: اهالی تئاتر در پی وضعیت کلی اجتماعی به دلیل شیوع ویروس کرونا که در ماه‌های پایانی سال گذشته گریبانگیر کشورمان شد، از ابتدای سال 1399 تاکنون که آخرین روزهای سال را پشت سر می‌گذاریم، ایام نامطلوبی را سپری کردند و در مجموع طالع خوشی در این سال برایشان رقم نخورد. هنرمندان تئاتر تنها متضرران شیوع این ویروس منحوس در این وانفسا نبودند اما از آنها می‌توان به عنوان بیشترین خسارت‌دیدگان این حادثه یاد کرد چراکه حرفه آنها در قانون کار این کشور نادیده انگاشته شده و بسیاری از آنها در تعطیلی‌های مکرری که دچارش شدند از هیچگونه حمایت شغلی برخوردار نبودند و مجبور به گذران این روزگار ناخوش بی‌هیچ درآمدی شدند و این شرایط ناهنجار به گونه‌ای پیش رفت که برخی از آنها به مشاغل دیگر رو آوردند و برخی از تماشاخانه‌های خصوصی چاره‌ای جز تعطیلی نداشتند و این مسائل شاید در سال‌های آتی اتفاقات ناگواری را برای این هنر رقم بزند.
با تمام این احوال هنرمندان این عرصه در سالی که گذشت چندان هم بیکار ننشستند و امکان تازه‌ای را ایجاد کردند و آن هم تئاتر آنلاین و تئاتر مجازی بود اگرچه این عناوین با ذات هنر نمایش در تضاد است اما ویژگی‌هایی نیز دارد که نباید آن را نادیده گرفت. این چند خط مقدمه‌ای بود بر شرایط کلی تئاتر در سالی که گذشت اما در ادامه مروری کلی بر اتفاقات این سال خواهیم داشت:
برگزاری جشنواره‌ها در محدودیت‌هایی کرونا
برگزاری جشنوار‌ها از مهمترین رویدادهای هر سال است. در پی شرایط ایجاد شده به دلیل شیوع ویروس کرونا و بیکاری هنرمندان تئاتر، برخی از آنها معتقد بر آن بودند که امسال نباید جشنواره‌ها برگزار شوند و بودجه آنها باید در این وضعیت معیشتی میان هنرمندان تقسیم شده تا به نوعی بیکاری آنها جبران شود. اما واضح است که در صورت برگزار نشدن این رویدادها بودجه‌ای هم بدین منظور تخصیص داده نخواهد شد و اگر در خوشبینانه‌ترین حالت ممکن بودجه‌ای هم اختصاص یابد، با وجود تعداد هنرمندان تئاتر تهران و استان‌ها رقم قابل توجهی به هر هنرمند تعلق نمی‌گیرد و در این شرایط بهترین راهکار برپایی جشنواره‌ها به فراخور شرایط بود. با این حال طی اطلاعیه‌ای از سوی اداره کل هنرهای نمایشی اعلام شد که با استناد به دلایل و شرایط مربوط به شیوع ویروس کرونا و پس از مشورت با نهادهای مربوطه از جمله ستاد ملی مبارزه با کرونا، برنامه‌ای جهت حمایت از برگزاری جشنواره‌های بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان همدان و خیابانی مریوان به شکل سال‌های گذشته ندارد و پیشنهاد کرد بودجه در نظر گرفته شده در استان‌ها برای برگزاری این جشنواره‌ها به دلیل شرایط به وجود آمده در سال پیش‌رو، هزینه ترمیم و توسعه زیرساخت‌های نمایشی استان و حمایت از گروه‌های نمایشی شود تا علاوه بر انجام اقدامی موثر در جهت حفظ و صیانت از ارزش معنوی این دو رویداد، موجب ارتقاء تئاتر این استان‌ها شود. بر این اساس این دو جشنواره برگزار نشد اما گزارشی مبنی بر هزینه‌کرد این رویداد نیز تاکنون منتشر نشده است. اما دیگر جشنواره‌ها همچون هفدهمین جشنواره تئاتر مقاومت، سی و نهمین جشنواره تئاترفجر و هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران- مبارک برپا شد. جشنواره تئاتر مقاومت نخستین تجربه برگزاری رویدادهای تئاتری به صورت آنلاین بود و در پی آن جشنواره تئاتر فجر نیز به شکل مجازی و فیزیکی و همچنین جشنواره تئاتر عروسکی تهران- مبارک به شکل آنلاین برگزار شد. در مجموع برپایی این رویدادها با شرایط ویژه سال جاری تجربه خوبی را رقم زد هرچند که پیشتر نیز عنوان شد که ذات تئاتر با اکران و پخش در تضاد است اما در شرایط کنونی بهترین راهکار ممکن بود و از مزایای آن می‌توان به استفاده و بهره‌مندی هنرمندان و مخاطبان سراسر کشور از آثار، ورک‌شاپ‌ها و نشست‌های این رویدادها اشاره کرد که شاید سال‌های گذشته به دلیل بعد مسافتی این امکان برایشان فراهم نبود.
حمایت از هنرمندان در شرایط کرونا
متاسفانه همانطور که اشاره شد هنرمندان کشور ما از حمایت‌های شغلی برخوردار نیستند و حرفه آنها در قانون کار با وجود پیگیری‌هایی که تاکنون انجام شده، همچنان به رسمیت شناخته نمی‌شود و از این رو در ایام بیکاری از هیچ گونه مزایا و حمایت‌هایی که اقشار و مشاغل جامعه از آنها بهره‌مند هستند، برخوردار نیستند. تنها حمایت‌هایی که از آنها در این ایام به عمل آمد را می‌توان به اختصاص کارت هدیه‌ای به مبلغ یک میلیون تومان به همت خانه تئاتر و همچنین پرداخت حق بیمه سه‌ماهه نخست سال اعضای صندوق اعتباری هنر اشاره کرد که بر این اساس ۳۵ هزار هنرمند از پرداخت حق بیمه و سرانه درمان خود در سه ماهه اول سال معاف شدند. دیگر بسته حمایتی در نظر گرفته شده اختصاص هنرکارت از سوی صندوق اعتباری هنر بود که بر پایه آن امسال دو بار مبلغ یک میلیون و پانصد هزار تومان از طریق این کارت به هنرمندان پرداخت شد. ثبت نام در سامانه‌هایی به منظور برخورداری از تسهیلات برای جبران خسران فعالان هنری در ایام کرونا از دیگر حمایت‌های در نظر گرفته شده بود که این امکان به دلیل پیمودن پروسه دشوار بانکی مورد انتقاد بسیاری از هنرمندان قرار گرفت ضمن اینکه اغلب هنرمندان اذعان داشتند که در شرایطی که درآمدی کسب نمی‌کنند چگونه امکان بازپرداخت اقساط بانکی را خواهند داشت؟ در این میان نیز حمایت‌های اندک بلاعوض و همچنین تسهیلاتی نیز برای تماشاخانه‌های خصوصی در نظر گرفته شد.
تماشاخانه‌هایی که تعطیل و تالارهایی که به چرخه اضافه شدند
در پی همه‌گیری ویروس کرونا مشاغلی با ضرر و زیان‌های مالی روبرو شدند از این رو چاره‌ای جز تعطیلی دائمی پیش رو نداشتند. بر این اساس سالن‌های خصوصی تئاتر که با هزینه شخصی دایر بودند از این امر مستثنا نشدند. تئاتر مستقل تهران و عمارت نوفل لوشاتو را از این دست می‌توان قلمداد کرد هرچند که مابقی سالن‌های نمایش خصوصی با چنگ و دندانِ صاحبان‌شان تاکنون حفظ شدند و متاسفانه در پی ادامه این شرایط و نبود تمهیدات لازم، آینده روشنی برایشان نمی‌توان متصور بود. آنچه که در این میان حائز اهمیت است بازگشایی 5 تماشاخانه‌‌ای است که به تازگی و پس از شیوع ویروس کرونا به چرخه تماشاخانه‌های خصوصی اضافه شده‌اند؛ سالن نمایش حیایی، تماشاخانه اهورا، تماشاخانه ایران مال و تماشاخانه آبان، همچنین عمارت جدید نوفل لوشاتو به مدیریت داود نامور در مکانی جدید فعالیت خود را از سر گرفت. تماشاخانه ایران مال پس از افتتاح تاکنون میزبان نمایشی نبوده و تئاتر هامون نیز از زمان شیوع ویروس کرونا پذیرای اثر نمایشی نبوده است.
توجه به تله‌تئاتر و تئاتر محیطی در روزهای کرونا
تولید و پخش تله‌تئاتر که دو دهه از برنامه‌های روتین صداوسیما بوده و بینندگان بسیاری نیز به خود جذب کرده بود، بیش از یک دهه است که در کنداکتور تلویزیون، ردی از آن دیده نمی‌شود. چندی پیش در اقدامی متعجبانه شبکه چهارسیما اقدام به بازپخش تعدادی تئاتر تلویزیونی کرد که متاسفانه این حرکت با وجود تائید و تمجید بسیاری از هنرمندان در گفت‌وگو با رسانه‌ها به یک باره متوقف شد و ادامه‌دار نبود. حال این سوال مطرح است که چرا مسئولان تلویزیون ملی تا این حد نسبت به تولید تئاتر تلویزیونی که رکن اساسی فرهنگسازی در مملکت است، بی‌توجهی نشان می‌دهند، آن هم در شرایطی که شمار بسیاری از اهالی تئاتر به دلیل تعطیلی سالن‌های نمایش نزدیک به یک سال است که بیکار هستند و فضایی به منظور اجرای آثارشان ندارند؟ به گفته بسیاری از هنرمندان مگر همین تله‌تئاتر نبود که بازیگران و کارگردان‌های بسیاری را به سینما و تلویزیون معرفی کرد؟ مگر پخش همین تله‌تئاترها در دهه‌های 70 و 80 جذب تماشاگران به سمت سالن‌های نمایش را رقم نزد؟ آیا تولید یک تله‌تئاتر که مکتب فرهنگسازی در یک جامعه است، به نسبت تولید برخی از سریال‌ها و برنامه‌هایی که هیچ بار فرهنگی ندارند و حتی بیننده را به خود جذب نمی‌کنند، چه میزان هزینه برای تلویزیون دارد که از آن سر باز می‌زنند؟ ضمن اینکه تولید تله‌تئاتر در شرایطی که جامعه درگیر شیوع ویروس کرونا است، بی‌خطرتر و کم ریسک‌تر است چراکه هم عوامل کمتری دارد و هم از لوکیشن‌های کمتری به منظور تولید آن استفاده می‌شود. آنچه که جای بسی تعجب دارد این موضوع است که چرا مسئولان تلویزیونی هیچ واکنشی نسبت به پیشنهادات اهالی هنر در این خصوص نشان نمی‌دهند؟ امسال جشنواره تئاترفجر نیز بخشی را به تله تئاتر اختصاص داد و این موضوع می‌تواند نویددهنده به منظور احیای تئاتر تلویزیونی باشد و امید که صدا و سیما نیز به آن توجه نشان دهد و ادامه دهنده این حرکت باشد.
اجرای آثار نمایشی در فضای باز اتفاق جدیدی نیست و پیش از این نیز بارها و بارها تجربه شده است اما اوایل سال جاری به دلیل شیوع ویروس کرونا این‌گونه نمایشی، تبدیل به یک امکان اجرایی با ریسک کمتر به منظور ابتلا به بیماری شده و کشورهایی در دنیا از آن استقبال کرده‌اند. هادی کمالی مقدم سال گذشته که هنوز درگیر شیوع ویروس کرونا در جهان نبودیم، نمایشی با عنوان "تله سیتی تهران" را در سرای کاظمی محله عودلاجان اجرا کرد همینطور امسال پس از شیوع این ویروس کارگردانانی چون علی اتحاد با نمایش "شب سیصد و شصت و ششم" و سعید چنگیزیان با نمایش "داستان‌های سرزمین مردمان خردمند" تجربه اجرا در فضای باز فرهنگسرای نیاوران را پشت سر گذاشتند. همچنین محمد رحمانیان نیز نمایش "عشق روزهای کرونا" را در محوطه باز تالار وحدت اجرا کرد و پیمان قدیمی هم در نظر داشت تا نمایش "هه" را در این مکان اجرا کند که به دلایلی امکان آن فراهم نشد.
افتتاح پهنه رودکی
پهنه فرهنگی رودکی تیر ماه امسال افتتاح شد. این پهنه با همکاری شهرداری منطقه 11، سازمان زیباسازی شهر تهران، شرکت توسعه فضاهای فرهنگی و دفتر مطالعات اجتماعی و فرهنگی و معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به‌عنوان یک گذر فرهنگی- هنری در تهران راه‌اندازی شد. پهنه رودکی یکی از پروژه‌هایی است که در طول 20 سال گذشته، چند نوبت درباره آن صحبت شده بود و از سوی نهادهای مختلفی که سهیم هستند کوشش شده تا وجه فرهنگی غالب‌تری پیدا کند. نهایتاً در این دوره شهرداری تهران جدیت بیشتری به خرج داد تا این پروژه به سرانجام رسد. این پروژه علیرغم طولانی‌تر شدن آن نسبت به پیش‌بینی اولیه، در نهایت به سرانجام رسید که می‌تواند بستر اقدامات و رویدادهای فرهنگی باشد و خوشبختانه امسال پذیرای اجرای مراسم شبیه‌خوانی و تئاترهای خیابانی بسیاری بود که استقبال خوبی نیز از آنها صورت گرفت.
انتقال تئاتر از گروه ۳ به ۲ مشاغل تعیین شده از سوی ستاد ملی مقابله با کرونا
از آنجا که تئاتر در گروه شغلی سه ستاد ملی مبارزه با کرونا قرار داشت، سالن‌های نمایش و تماشاخانه‌ها با شیوع موج جدیدی از این ویروس مجبور به تعطیلی بودند. از این رو وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مکاتباتی را با وزیر بهداشت و همچنین ستاد ملی مقابله با کرونا مبنی بر انتقال تئاتر از گروه ۳ به ۲ دسته‌بندی انجام شده مشاغل توسط ستاد کرونا انجام داد و بر این اساس با پیگیری‌های قادر آشنا اجرای نمایش‌ها از ابتدای بهمن ماه آغاز شد و محدودیت‌هایی که بدین منظور وجود داشت، مرتفع شد.
حصارکشی تئاتر شهر
حصارکشی محدوده تئاتر شهر سال‌هاست که از سوی مدیران و مسئولان تئاتری در حال پیگیری است و خوشبختانه اواخر بهمن ماه قادر آشنا مدیرکل هنرهای نمایشی نوید این موضوع را به هنرمندان داد. او ابراز امیدواری کرد با توجه به همکاری شهرداری و میراث فرهنگی، حصارکشی مجموعه تئاتر شهر تا پایان سال جاری انجام شود.