سرویس مد و لباس هنرآنلاین: در بخش قبلی گفت‌و‌گو با شهرزاد اخگر عراقی پژوهشگر هنر و مد و استاد دانشگاه، مطالبی در مورد مفهوم کد پوشش، تاریخچه کد پوشش و تاثیرات آن بر شخصیت افراد مطرح شد. در این بخش به نقش کدهای پوشش در طراحی لباس فرم و ویژگی‌های مثبت و منفی استفاده از لباس فرم پرداخته می‌شود.
در نظر گرفتن کدهای ثابت برای پوشش افراد یک مجموعه چه شرایطی باید داشته باشد؟
چون کد پوشش در ارتباط با مصرف‌کنندگان است باید از سوی آنها قبول شده و مورد علاقه آنها باشد. اگر افراد سازمان وادار شوند یک لباس خاص بپوشند در دراز مدت برای آنها ایجاد خستگی می‌کند. به همین دلیل خیلی از سازمان‌های خارج از کشور متوجه این خستگی شده و اعلام کردند که کارمندان می‌توانند یک روز را آزاد لباس بپوشند. در ایران هنوز نمی‌دانیم جامعه به لحاظ پذیرش این قوانین در چه سطحی به سر می‌برد. باید روی آن پژوهش شود تا طراحان ماهر و تولید کنندگان متبحر ما با شناختن کد پوشش چرخه درست تولید و عرضه را راه بیندازند.
معمولا لباس‌های فرم با چند رنگ و مدل محدود طراحی می‌شوند و این موضوع روی بازدهی افراد تاثیر می‌گذارد.
دقیقا همین‌طور است. در مارکتینگ مجموعه مسائلی هست که باید به آنها توجه شود. در یک سازمان به این احتیاج داریم که پرسنل در محیط کار احساس خوشایندی داشته و نظم و ایمنی آنها رعایت شود، از طرفی مخاطب اگرچه دیدن تنوع را دوست دارد، ولی انتظاری که از سازمان دارد این است که دارای نظم و سلسه مراتب باشد. اگر در سازمانی کارکنان مثل مراجعان لباس بپوشند شما نمی‌دانید سوال خود را از چه کسی باید بپرسید. بنابراین در عین اینکه لباس فرم مشخص وجود دارد، با ایجاد تنوع در فرم‌ها میتوان یکنواختی و خسته کننده بودن آنها را رفع کرده و یک چهارچوب مشخص را به یک چهارچوب متنوع تبدیل کرد. مثلا در کشورهای خارجی به کارمندان سازمان حق می‌دهند تا با انتخاب لباس از بین چند رنگ برای خود تنوع ایجاد کند و با نصب پلاکارد یا آرم سازمان روی سینه نشان می‌دهند که باوجود تنوع لباس، جزیی از یک سازمان هستند.
در ایران چگونه با این موضوع برخورد می‌شود؟
دفترهای هواپیمایی از این کار استقبال کردند و از مقنعه‌های خاصی که برای خانم‌های کارمند طراحی شده بود استفاده می‌کنند. بعد هم نمایشگاه‌های مختلف به وجود آمد و مدیران متوجه شدند خوب است هر مجموعه برای خود لباس خاصی تعریف کند. در مدارس چندسال است به فرم لباس مدرسه توجه بیشتری می‌شود و سعی می‌کنند رنگ‌های متنوع و مدل‌های دیگری در نظر گرفته شود. اینها اقداماتی است تا یکنواختی و تکراری بودن فرم را به نوعی حل کنند.
چه کدهایی باید برای پوشش مردم جامعه ما تعریف شود؟
همه طراحان ما لباس اجتماع و آن را هم در نوع فاخر طراحی می‌کنند، در نتیجه بخش‌های دیگر اجتماع باقی می‌ماند. لباس خانواده، لباس استراحت و... معمولا جا می‌افتد و دیده نمی‌شود. کد پوشش در خانواده هم تعاریفی دارد که به متخصص آن نیاز است، اما تولیدکنندگان ما طرح را از یک جا گرفته و تولید می‌کنند و فکر خاصی برای آن نشده است. از سوی دیگر در سازمانها، مدارس و... به لباس فکر شده اما برای مشاغل عمومی فکری نشده است، مثلا وقتی ناوگان هوایی لباس فرم دارد چرا ناوگان زمینی و حمل و نقل عمومی لباس مرتب و منظم ندارد.
چندسال پیش برای رانندگان اتوبوس شهری لباس یکسان طراحی شد ولی بعد از مدتی استفاده از آن فراموش شد.
علت این است که باید نیروهای نگهدارنده مدیریتی هم وجود داشته باشد و در مارکتینگ به این موضوع خیلی توجه می‌شود چون معرف سازمان است. وقتی یک نفر حرکتی کند، اما عمق نداشته باشد و پیگیری نشود به نتیجه ای نخواهد رسید بنابراین همانطور که بستن کمربند ایمنی با یک دوره پایش قوی به عادت تبدیل شد، در دیگر زمینه‌ها هم باید چنین مراحلی طی شود. وقتی راننده و گروه‌های دست‌اندرکار ناوگان عمومی از لباس فرم شکیل و تمیز استفاده کنند از احترام بیشتری برخوردار می‌شوند. در واقع بخشی از جنبه مثبت کد پوشش افزایش احترام افراد است، چون وقتی به سازمان بزرگی تعلق دارید و لباس زیبایی برای شما طراحی می‌شود که به شیوه مناسبی از آن استفاده می‌کنید، در بیننده ایجاد احترام می‌کند.
در چه موارد دیگری به کدهای پوشش نیاز داریم؟
ما برای مناسبت‌های خاص به صورت سلیقه‌ای لباس تهیه می‌کنیم. در جشن‌های ملی، موفقیت‌ها، عزاها و... لباس ملی نداریم که استفاده شود. حتی در جشنواره‌ها و کنگره های بزرگ که حضور موفق داریم، لباسی برای ارائه نداریم و هر شخص با سلیقه خود عمل می‌کند. این نقطه‌ای است که طراحان لباس باید خیلی قوی ظاهر شوند.
از طرف دیگر خانمها برای گردش در طبیعت و در هنگام ورزش در پارک همان چیزی را می‌پوشند که با آن به خرید یا سرکار می‌روند. حتی پارچه کرپ که کاربرد و جایگاه خاصی دارد در ورزش استفاده می‌شود. اینکه آن افراد لباس ورزشی یا راحت تهیه نمی‌کنند به خاطر این است که لباس‌های ورزشی مناسب مکان عمومی در بازار ما وجود ندارد.
نکته دیگر این است که کدهای پوشش را فقط مربوط به خانمها ندانیم. در دین ما به ارزش خانمها همیشه تاکید شده ولی بخشی از جامعه خانمها هستند و نیم دیگر آن را آقایان تشکیل می‌دهند. برای ایجاد نظم اجتماعی، پوشش آقایان خیلی جای صحبت دارد. علاوه بر آن رفتارهای اجتماعی و کدهای حضور در مکان‌های عمومی مانند تاکسی، پارک و... را باید رعایت کنند.
بخش دیگر مشاغل آزاد و خدماتی است که کاملا از کد پوشش رها هستند. صنایع غذایی در کارخانه کد پوشش را رعایت می‌کنند چون ناظر بهداشت دارند، ولی در بخش ارائه به مشتری، یک روپوش سفید و کثیف استفاده می‌کنند و این بار کدهای بهداشتی رعایت نمی‌شود. در بخش خدماتی، سرویس‌کار، نصاب، تعمیرکار و ... که داخل منزل شما می آیند اغلب هیچ کد یا لباسی ندارند که نشان دهد از یک سازمان خاص آمده است. در شرکت‌های خارجی می‌بینیم که چون با آن فرهنگ آشنا هستند، برای کارمندان خدماتی لباس و لوازمی با آرم شرکت تهیه می‌شود تا بیننده متوجه شود آن فرد از کجا آمده است.
کدها برای مخاطبان آنها تعریف می‌شوند؟
گاهی اوقات کدهای پوشش نانوشته هستند و فقط به شکل اجتناب‌ها تعریف می‌شوند. مثلا در بعضی مکان‌ها، نبایدها را می‌گوییم و شاید بایدها خیلی پررنگ نباشد. کدهای اخلاقی و رفتاری جزو نبایدها هستند که هیچ وقت معرفی نمی‌شوند اما معمولا رعایت می‌شوند. مثلا رعایت ساعت کاری، توجه به مشتری و... بایدها هستند و در کنار آن نبایدها هم باید در سازمانها پر رنگ شوند.
استفاده از کدهای پوشش برای طراحی لباس‌های فرم چه جنبه‌های مثبت و منفی دارد؟
لباس فرم اگر خوب طراحی شده باشد جنبه مثبت آن ایجاد نظم و زیبایی بصری است. همچنین اگر به مشکل برخوردید با دیدن لباس نگهبان و پلیس متوجه می‌شوید به کدام بخش مراجعه کنید. رعایت کدهای پوشش از آشفتگی و سوء تفاهم جلوگیری می‌کند و باعث می‌شود کدهای اشتباه به کسی ارسال نکنید. از طرفی صرفه جویی مالی را در پی دارد چون یکی از مشکلات افراد در محل کار این است که هر روز چه چیزی بپوشند اما وقتی تکلیف لباس روشن باشد می‌دانید که چه باید بپوشید، همچنین برای لباس‌های متنوع هزینه نمی‌کنید و درآمد خود را هدفمند خرج می‌کنید. لباس فرم برای کارکنان یک مجموعه احساس اتحاد به وجود می‌آورد. همچنین به مشتری حس اعتماد می‌دهد چون می‌داند این افراد با لباس خاص خود باید پاسخگوی او باشند و به یک مجموعه تعلق دارند. در نهایت لباس کار مشخص باعث می‌شود به ایمنی و آلودگی توجه داشته باشیم و آلودگی محل کار به خانه منتقل نشود.
از سوی دیگر مضرات یا نقاط ضعفی وجود دارد که باید روی آنها کار شود. اولین نکته این است که لباس یکسان خلاقیت و تنوع را از بین می‌برد، پس در طراحی باید حواسمان باشد که خلاقیت از بین نرود یا زمینه‌ای برای ایجاد تنوع فراهم کنیم. نکته دیگر اینکه چرخه‌های مد را کند می‌کند، چون وقتی به لباس کار می‌پردازید نمی‌توانید هرچه مد می‌شود را استفاده کنید و این برای کسانی که در زمینه مد فعال هستند خوشایند نیست و به همین دلیل همیشه معترض لباس فرم هستند. همچنین مصرف را کاهش می‌دهد زیرا وقتی مجبورید یک لباس را همیشه بپوشید خریدار خیلی چیزها نیستید. از طرفی احساس ناخوشایند اینکه من با یکی دیگر برابر هستم را برای عده ای به وجود می آورد. عدم نشاط را به افراد القا می‌کند و آنها اعتراض دارند که همه یک شکل شده‌اند.
این نکات منفی را چگونه میتوان رفع کرد؟
این کار به تعریف کد پوشش و مهارت طراحان برمی‌گردد که چگونه تفاوتها را ببینند و در عین حال جایگاه‌ها را بدون اینکه در سازمانها ایجاد تبعیض کند یا حس ناخوشایند به وجود آورد مشخص کنند. دنیای لباس عالم عمیقی است و باید طراحانی با تخصص‌های جدا باشند که در این عالم غور کنند. ما به افراد متخصص در زمینه لباس کار، لباس کودک و نوجوان، لباس ورزشی، مشاغل و... نیاز داریم.
هر کار موفق زیرساخت پژوهشی درست و هدفمند می‌خواهد که افراد به صورت کاربردی و در جامعه آماری درست انجام دهند و نتیجه آن در دسترس سایر پژوهشگران قرار گیرد. پژوهش‌های مختلف باید در جامعه انجام شود، در حالیکه اغلب به جامعه آماری دانشگاهی محدود می‌شود و خیلی از قسمت‌های جامعه در آن دیده نمی‌شود.
در کنار کدهای پوشش، نکات دیگری هست که رعایت آنها ضروری باشد؟
اگر قرار است به کدهای پوشش بپردازیم باید به کدهای اخلاقی رفتاری هم بپردازیم. اگر بایدها را تعیین می‌کنیم آنها باید متناسب با مطلوبیت‌ها، چهارچوب‌های رفتاری و اخلاقی ما در جامعه باشد. به بایدها و نبایدها باید خیلی دقیق و شفاف بپردازیم و دائم آنها را نظارت و پایش کنیم و فقط به تعریف آنها اکتفا نکنیم. پیگیری و استمرار باعث رفع اشکال و بهبود آنها می‌شود.
کدهایی که به رفتارها و بهداشت مربوط می‌شود باید از سنین پایین در مدارس آموزش داده شود، نه اینکه دو دهه از سن یک نفر بگذرد و پس از ورود به جامعه، زمانی که دیگر هیچ تغییری در تفکر او نمی‌توان ایجاد کرد این کدها را به او معرفی کنیم. در نهایت سازمانها اگر علاقه‌مند هستند در نظر مخاطبانشان از جایگاه مناسبی برخوردار باشند باید قضیه کد پوشش را جدی بگیرند، چون مراجعه کننده گان سازمانها از این آشفتگی بصری که می‌بینند در عذاب هستند.
طراحان لباس در این زمینه چه کاری می‌توانند انجام دهند؟
این بخش بیشتر به مسئولان قانونگذار برمی‌گردد. دانشجویی که طراحی لباس می‌خواند و وارد طراحی می‌شود باید در گرایش‌های مختلف با کدها آشنا شود و با چهارچوب‌ها و استانداردهای جهانی هم آشنا باشد تا بتواند با نگاهی که به داخل دارد کار خلاقانه انجام دهد. در جشنواره‌ها و...کم پیش می آید که لباس طراحی شده تن افراد بینیم و بیشتر آنها از لباس خریداری شده استفاده می‌کنند. همچنین در رسانه یک طراح لباس باید نقش قوی داشته باشد، چون این بخش در جامعه اثرگذار است و باید روی آن کار شود. باید برای طراحان تخصص ایجاد شود و بر اساس استعدادهایی که دارند برای آنها زمینه مطالعاتی فراهم کنیم تا در شاخه های مختلف و برای طبقات مختلف طراحی لباس انجام دهند.
از طرفی طراحان پارچه و لباس انتقال دهنده فرهنگ ما هستند و اگر این کار را نکنند ما فرصت‌ها را از دست می‌دهیم. طراحان بخشی از بدنه فرهنگ‌ساز پوشش هستند و نشاط روانی جامعه که ایراد زیادی به آن وارد است، به دست آنها ایجاد می‌شود. در عین حال ضمن تشکر از تولیدکننده‌ها باید از آنها بخواهیم اجازه دهند کار تخصصی را متخصص انجام دهد. درست است که آنها کاملا با طراحی درگیر بوده و حلقه بین طراح و بازار مصرف هستند و سرمایه آنها نباید به خطر بیفتد، اما اجازه دهند بازار با گزینه های جدید روبرو شود. طبقه قانونگذار باید این آشتی را بین طراحان و تولیدکنندگان ایجاد کند و با دعوت کردن گروه‌های مختلف یک مجمع بزرگتر شکل دهد که هم منافع ملی و عقیدتی ما را حفظ کند و هم به منافع مصرف کننده توجه داشته باشد.