گروه فرهنگ و ادبیاتِ خبرگزاری هنرآنلاین: محمد قاسمی پور یکی از نویسندگان، پژوهشگران و فعالان میدانی ادبیات دفاع‌مقدس است. وی سالها در حوزه ادبیات ایثار، جهاد و شهادت در مراکز استانی مربوط به حوزه هنری انقلاب اسلامی اقدامات شگرفی انجام داده و شاگردان زیادی تربیت کرده است. با آقای قاسمی پور هم‌کلام شدیم و نکات بسیار مهمی را از ایشان درباره برخی از چالش‌های مرتبط با نویسندگی و تولید اثر فاخر درباره دفاع‌مقدس، شنیدیم. چکیده‌ای از این گفتگو در ادامه تقدیم حضورتان می‌گردد.
بخش اوّل این گفتگو پیش‌تر در هنرآنلاین منتشر شده که آن را می‌توانید در اینجا مطالعه بفرمایید.
نخستین پرسش ما از قاسمی‌پور تحلیل وضعیت داستان دفاع‌مقدس بود. ایشان ضمن اشاره به از دست رفتن زمان برای تولید آثار ماندگار و درخور شأن دفاع‌مقدس، افزود: ابتدا لازم است این نکته را عرض کنم که بیشتر بنده را به عنوان کارشناس خاطره دفاع‌مقدس می‌شناسند و داستان را به دلیل علاقه‌مندی شخصی خودم دنبال می‌کنم. به نظر من جدی‌ترین عارضه‌ای که درباره داستان دفاع‌مقدس وجود دارد، این است که ما یک دهه درگیر جنگ بودیم و در آن دوران شرایط آنطور فراهم نبود که اثر فاخر خلق شود. از طرفی نهادهای فرهنگی مثل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم می‌بایست در آن زمان از تبلیغات جنگ پشتیبانی می‌کردند تا این که به فکر تولید اثر هنری ماندگار باشند. خلاصه می‌توان گفت در آن زمان کسی انتظار خلق اثر نداشت. ده سال دوم بعد از جنگ هم این گزاره که کارهای بزرگ پنجاه سال بعد نوشته خواهند شد و شبیه چنین مضامینی مطرح می‌شد. با چنین عذر و بهانه‌هایی ما زمان بسیاری را از دست دادیم. البته این مطلب را نمی توان نادیده گرفت، زیرا نویسندگان بزرگ دنیا گاهی از کودکی با سوژه‌ای زندگی کرده و سپس آن را در ذهن پرورانده و به نتیجه رسانده‌اند تا به اثر فاخر و ماندگاری تبدیل شده است.
قاسمی‌پور: در نظر گرفتن زمان‌بندی برای تولید آثار یک آسیب جدی است، زیرا ممکن است یک اثر هنری به زمان بیشتری برای رسیدن به خروجی مطلوب داشته باشد.
محمد قاسمی‌پور در این گفتگو درباره برخی از الزامات مبنایی و ریشه‌ای تولید اثر هنری درباره دفاع‌مقدس که به خود نویسنده و مسئولان فرهنگی مربوط می‌شود به هنرآنلاین گفت: باید برای هنرمندی که از او توقع داریم تا کار ماندگار خلق کند، بستر و زمینه درک و شهود و الهام فراهم شود. متاسفانه ما این فضا را برای هنرمند فراهم نمی‌کنیم. البته گاهی خود هنرمندها هم دل به دریای سختی‌ها نمی‌زنند؛ این سختی و ممارست لازم است، زیرا نویسنده دفاع‌مقدس باید به شهود لازم برای نوشتن درباره آن دوره تاریخیِ ماندگار برسد. به عنوان مثال اگر نویسنده‌ای می‌خواهد مثلا درباره رویدادی بنویسد که در آبادان اتفاق افتاده، باید به آن شهر رفته و محل رخداد را به خوبی بشناسد. بهترین نویسندگان دنیا در کنار سیر آفاق و انفسی که برای سوژه‌هایشان دارند، در ذات قضیه پژوهشگرند. باید هنرمند به یک حقیقتی برسد و سپس آن حقیقت را تبدیل به اثر هنری کند. البته گاهی اوقات درها به روی خلق‌کنندگان آثار بسته است و محتوای رسانه‌ای باقی مانده از جنگ در اختیار هنرمندان قرار نمی‌گیرد؛ در صورتی که بسترها باید به خوبی فراهم باشد تا جایی که ما باید حتی برای زمانهایی این هنرمندان به مناطق جنگی می‌روند راویانی تربیت کرده باشیم تا بتوانند مختص این قشر خاص، از عملیات‌ها و اتفاق‌های رخ داده در آن مناطق بگویند؛ این مطلب را از آن رو می‌گویم که ما در طول سال اردوهای راهیان نور را برای اقشار مختلف مردم برگزار می‌کنیم که مردم عادی برای معنویت شخصی خودشان تحت عنوان اردوهای راهیان نور به آن مناطق می‌روند، اما این هنرمندان قرار است بروند و خروجی خاصی از این مناطق داشته باشند و حتی ممکن است محتوایی که نویسندگان از آن مناطق تولید می‌کنند به زبان‌های دیگر ترجمه شود و مخاطب جهانی پیدا کند. یکبار ما این تجربه را داشتیم و نویسندگانی را به مناطق جنگی در خرمشهر بردیم و خروجی بسیار قابل توجهی داشتیم.
یکی دیگر از آسیب‌ها که متوجه مسئولین است، مشکلات تولید اثر اعلام زمان‌بندی برای پایان کار است. مثلا 6 ماه برای پایان کار اعلام می‌کنیم اما گاهی آثار به زمان بیشتر یا کمتری نیاز دارند. گاهی نیاز نیست مسئولین به شکل مستقیم مراحل تولید اثر را زیر نظر بگیرند بلکه صرفا باید راه را باز کنند و بسترها را فراهم. به هر حال سالهای دفاع‌مقدس سالهای تفاخر فرهنگی کشور ماست و حتی در آن موقع به لحاظ اخلاقی وضعیت جامعه ما بسیار مطلوب تر از زمان حال بوده است. مسئولان باید بستر را فراهم کنند که نویسنده‌ای که سالها بعد از جنگ به دنیا آمده بتواند اثری فاخری از آن سالها خلق کند. یک مثالی خدمتتان عرض کنم؛ یکی از برجسته‌ترین بخش‌های ادبیات غرب، ادبیات اشغال است و من هنوز دلیل واضحی برای این برجسته بودن پیدا نکرده‌ام؛ اما ما شهر بستان را داشته‌ایم که با حدود 20 هزار جمعیت حدود 15 تحت اشغال دشمن بعثی بوده، اما فقط یک کتاب از این پانزده ماه چاپ شده است. البته شرط تولید اثر ماندگار درباره چنین موضوعاتی این است که زندگی در آن دوره کاملا بازنمایی شود.
در پایان گفتگو محمد قاسمی‌پور عنوان کرد که مقدس بودنِ دفاع ما مسئله پیچیده‌ای است که باید توسط هنرمند کاملا درک شود و افزود: کلمه مقدس را امر قدسی امر ساده‌ای نیست و به همه چیز نمی‌توانیم پسوند مقدس اطلاق کنیم. باید مولفه‌های مقدس بودن این دفاع را به خوبی تبیین کنیم. جدی‌ترین ویژگی که دفاع ملت ما در آن دوره تاریخی را مقدس می‌کند این است که مردم پای کار این دفاع بودند. به تعبیری همه آحاد و گروه‌های سنی پای کار آمدند. وقتی همه صنوف یک ملت بدون هیچ ادعایی به میدان می‌آیند موجب قدسیت این دفاع می‌شود. شاهد مثال این است که بسیاری از جانبازان حتی به دنبال پرونده پزشکی هم نرفته‌اند و حضور در جبهه‌های جنگ را وظیفه دینی و ملی خود می‌دانستند. ریشه‌های قدسیتِ دفاع را باید در چنین نقاطی پیگیری کرد. نویسنده باید این مقدس بودن را با گوشت و پوست و خون خودش درک کند. مثلا وقتی حرف از آرمان‌ها می‌شود باید این آرمان‌ها را به خوبی درک کنیم. با درک مفاهیمی مثل ناموس،خانه و زادبوم و اهتمامی که مردم در آن دوران به مفاهیم داشتند، بیشتر می‌توان به قدسیت این دفاع سرافرازانه پی برد.
*محمدحسین خدایی