به گزارش هنرآنلاین، نشست نقد و بررسی کتاب «یاران دبیرستان» با حضور محمد قاسم‌پور، داود عطایی و علیرضا اشتری یکشنبه(پنجم آذر ۱۴۰۲) در سرای کتاب برگزار شد.
کتاب «یاران دبیرستان» مجموعه خاطراتی از شهدای دبیرستان سپاه تهران معروف به «مکتب امام صادق» است که به نویسندگی داود عطائی کچویی و علیرضا اشتری توسط نشر مرز و بوم روانه کتابفروشی‌ها شده است. این کتاب عرض ارادتی به ۱۰۱ شهید دبیرستان سپاه است. دبیرستانی که روزگاری در محل لانه جاسوسی سابق آمریکا آغاز به کار کرد. این کتاب، مجموعه‌ای منتخب از خاطرات حدود ۴۰۰ دانش‌آموز باقی مانده از آن دوران طلایی است. همچنین خانواده‌‌های معزز شهدا، همرزمان آنان و جمعی از بچه محل‌های شهدای دبیرستان سپاه تهران خاطراتی را نقل کرده‌اند.
در بخشی از مقدمه کتاب یاران دبیرستان آمده است: «شاید آدم‌هایی که از تقاطع خیابان طالقانی و مفتح و از مقابل سفارت سابق آمریکا – لانه جاسوسی- عبور می‌کنند بی خبر باشند که در روزگاری نه چندان دور تابلوی «مکتب الصادق» یا دبیرستان سپاه تهران بر فراز یکی از درهای جنوبی محوطه سفارت خودنمایی می‌کرد؛ دبیرستانی که تاریخچه‌ای دارد در خور تأمل و ستایش. دبیرستانی که با حوادث انقلاب و جنگ عجین شد و نامش در پربارترین صفحات تاریخ این مرز و بوم جاودان ماند.»
داود عطایی در ابتدای این نشست توضیحاتی را درباره روند تدوین کتاب ارائه کرد و گفت: بازماندگان جنگ همواره این دغدغه را داشتند که از دهه ۷۰ به بعد اسناد و خاطرات مربوط به دبیرستان سپاه را جمع کنند. علیرغم اینکه کسانی که برخی سال‌ها این دبیرستان را درک کرده بودند موفق نشدند تا خاطرات شهدای دبیرستان را جمع آوری کنند، تلاش کردیم این کار را به سرانجام برسانیم. همانطور که می دانید ۸۰۰ نفر از ۹۰۰ دانش آموز این دبیرستان شهید شدند و این رقم بی سابقه است. احد گودرزیانی، میثم رشیدی و... نویسندگان این روایت‌ها بودند، اما تا اواسط دهه ۹۰ توافقی برای انجام پژوهش روی این کتاب صورت نگرفت تا بعد بر اساس آن کار نگارش انجام شود.
وی ادامه داد: مرحله پیدا کردن ناشر برای کتاب با توجه به حجم ۹۰۰ صفحه‌ای آن سخت بود. به همین دلیل یک تیم ۳۰ نفره تشکیل و جلسات متعددی برگزار شد و در نهایت قرعه به نام من افتاد تا پژوهش‌ها را انجام دهم. به هر حال من به همراه دوستان دیگری، یک سال تحقیقات کردیم.
عطایی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به چالش‌های خلق اثر در ادبیات دفاع مقدس گفت: یکی از مصائب کار در حوزه دفاع مقدس این است که هر چه از دفاع مقدس فاصله می‌گیریم فراموشی بیشتر می‌شود. از سوی دیگر والدین شهدا که منبع مهمی برای محققان هستند، نیز ممکن است جان به مالک بهشت تقدیم کنند. این از چالش‌های مهم نویسندگان است. به همین دلیل ما برای چاپ کتاب به سرعت کار را شروع کردیم، اما به ایام کرونا برخوردیم که باعث شد متاسفانه برخی از والدین شهدا به دیدار حق بشتابند. در نهایت توانستیم از صد شهید چند خاطره جمع آوری کنیم. حتی از برخی شهدا ۱۵ خاطره جمع آوری شد. در ادامه آقای اشتری این کتاب را بازنویسی کردند و ارزش افزوده زیادی به آن دادند.
عطایی اضافه کرد: ما در خط پیشانی کربلای پنج، ۳۵ شهید را تقدیم کردیم. این‌ها هر کدام می‌توانند سوژه آثار بعدی باشند. شهدای دبیرستانی هرکدام یک سوژه غنی برای کار به شمار می‌روند. در لانه جاسوسی آمریکا افرادی پرورش یافتند که تا آخر عمر جنگیدند حتی برخی مدافع حرم شدند. امیدوارم این کتاب ثمراتی داشته باشد از جمله اینکه بتوان سوژه‌های جدید را برای کارهای بعدی شناسایی کرد.
محمد قاسم پور در ادامه این نشست نکات خود را درباره این کتاب بیان کرد و افزود: من در موسسه روایت فتح با آقای اشتری آشنا شدم و با او انس گرفتم. بعدها در گفت‌وگو با هم دیگر فهمیدم که در دبیرستان سپاه درس خوانده است. هر چه جلوتر رفتیم دیدم اغلب دوستانی که در این مدرسه درس خوانده‌اند هر کدام یکی از بهترین‌ها بوده‌اند. به هر حال اشتری نمونه خوبی برای من از تحصیل کردگان دبیرستان سپاه بود.
وی با بیان اینکه نیازمند خلق یادنامه برای شهدا هستیم، عنوان کرد: طبیعتا خاستگاه شهدای ما در سراسر ایران متفاوت است و هر کدام در محیطی پرورش یافته‌اند. این کتاب یک یادنامه جامع است و می‌تواند برای اهل ادب و هنر برای شناسایی سوژه‌ها مفید باشد. همچنین می‌تواند بدل به محل رجوعی برای سوژه‌های جدیدتر و تمرکز بیشتر بر زندگی شخصی این شهدا شود.
قاسم پور با بیان اینکه در حوزه ثبت و ضبط اسناد و روایت‌های مراکز تعلیمی و تربیتی کم‌کار بوده‌ایم، افزود: ما مدارس آدم‌ساز زیادی داشتیم اما متاسفانه خاطرات آنها ضبط نشده است. «یاران دبیرستان» از این نظر فتح بابی برای شناسایی این مراکز است. گرچه متد آموزشی و تربیتی دبیرستان در کتاب آورده نشده است با این وجود رابطه بین معلم و دانش آموز در این کتاب جالب توجه است.
وی ادامه داد: مقدمه پدید آورندگان کتاب یک صفحه لاغر است و می توانست بیشتر شود. هنوز برای مخاطب قبل از اینکه متن را بخواند سوالات دیگری باقی است تا بفهمد این صد خاطره که از شهدا در کتاب بیان شده آیا به صورت گفت‌وگوی صوتی بوده یا خیر، یا اینکه آیا روایت‌ها بر اساس فراخوان برای تیم تحقیق نوشته شده‌اند، یا روش دیگری استفاده شده است؟
قاسم پور گفت: ما در پیشانی کتاب باید بدانیم آنچه در کتاب آمده به چه صورت گردآوری شده و مخاطب از مقدمه کتاب، روش و چگونگی تدوین آن اطلاعاتی به دست نمی آورد. اشتری در کتاب حدود ۴۰ درصد از روایت‌ها را بازنویسی کرده و بهتر بود تا مخاطب در مقدمه این اثر با این داده آشنا می‌شد.
این محقق ادبیات دفاع مقدس با بیان اینکه نقش ویراستاری در کتاب بسیار مهم بوده، اما این نقش در ۱۵ صفحه از کتاب بسیار کمرنگ است عنوان کرد: اکثر خاطرات در کتاب توجهشان به میدان نبرد است گویی با رویکرد جنگ محور جمع‌آوری شده است من ترجیحم این بود که این یادنامه زندگی محوری باشد. سیاق پژوهشی در کتاب باید یکدست شود.
قاسم پور در پایان گفت: عمده خاطرات بین یک و نیم صفحه تا سه صفحه حجم دارد و می‌شد قالب‌های خاطرات در سراسر کتاب هم‌خوان‌تر شود. از سوی دیگر می‌شد با ساماندهی روایت‌ها به ابعاد شخصیتی شهدا بیشتر اشاره شود. با این وجود می‌شود بسیاری از شخصیت‌های دیگر این کتاب را بازآفرینی کرد. همچنین در کتاب برخی از مادران شهید نامشان برده نشده در حالیکه می‌شد علیرغم دلایل امنیتی برای ثبت در تاریخ نام این افراد را ماندگار می‌کردند. بهتر است در کتاب برای هر شهید یک صفحه پاورقی درج شود تا مخاطبان با آن شهید به صورت کوتاه آشنا شوند.
میثم رشیدی در این نشست به عنوان نماینده دانش آموزان دبیرستان سپاه سخن گفت و افزود: اگر تلاش آقای امینی نبود این کتاب به ثمر نمی‌رسید و از سوی دیگر کوشش داود عطایی و روش اشتری در کتاب باعث تمام شدن این کار شد. چون سال‌ها پیگیر این کار بودیم اگر آقای عطایی سابقه روزنامه نگاری نداشتند نمی‌توانستند کار را به نتیجه برسانند.
وی ادامه داد: این روزها کسی به سراغ نشر این کتاب‌ها نمی‌رود و باید از ناشر تشکر کرد. باید در کتاب مقدمه‌ای درباره دبیرستان سپاه نوشته می‌شد البته کتاب از این مفصل‌تر بوده که برخی از صفحات آن حذف شده است. به هر حال در کتاب سابقه‌ای از دبیرستان و افراد آن نیامده است. سرمایه نیروهای سپاه در دهه ۹۰ تمام شد و بسیاری از کسانی که در دبیرستان درس خواندند، تمام شدند. در دهه ۹۰ مسئولان تازه متوجه ضرر خود می‌شوند.
رشیدی ادامه داد: اساتید دبیرستان سپاه دریایی از خاطرات هستند و می‌شود آنها را پای کار آورد و خاطرات آنها را استخراج کرد. همچنین این کتاب نیازمند فهرست مستقلی است که می‌توان آن را در ابتدا یا انتهای کتاب آورد. طراحی جلد نیز به گونه‌ای است که ممکن است مخاطب را سردرگم کند.
پدر شهید سید محمد موسوی نیز در این مراسم طی سخنانی گفت: من متنی را درباره تولد تا شهادت پسرم نوشته و در اختیار آقای امینی قرار دادم. نویسندگان بسیار پیگیر دریافت خاطرات و روایت‌های شهید سید محمد بودند و من از این دوستان بابت تلاش‌هایشان در گردآوری این خاطرات تشکر می‌کنم.
سعید عابدی نیز در بخش دیگری از این نشست بیان کرد: تاثیر این کتاب روی بچه‌های مکتب و خانواده‌هایشان تبیین نشده است. خانواده من وقتی این کتاب را مطالعه کردند آنقدر محتوا برایشان جاذبه داشت که دیدم در میان دیگر اطرافیانمان دست به دست می‌شود. می توان از محتوای این کتاب سوژه‌های جذاب دیگری نیز استخراج کرد.