به گزارش هنرآنلاین، چهارمین نشست از نشست‌های پنج‌گانه «از هفت شهر عشق تا هزار وادی اندیشه» (در بزرگداشت عطار و خیام نیشابوری) به بزرگداشت خیام اختصاص دارد که به همت گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری، انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران (شعبه خراسان) و مرکز فرهنگی و بین‌الملل شهر کتاب، روز چهارشنبه ۱۵ اردیبهشت‌ماه، از ساعت ۲۱ به صورت مجازی برگزار می‌شود.
در این نشست علی صادقی‌منش، مدرس دانشگاه حکیم سبزواری و پژوهشگر پسادکتری اسطوره‌شناسی با موضوع «گریز از خودکامگی در رباعیات خیام» و سینا جهاندیده، مدرس دانشگاه فرهنگیان رشت و پژوهشگر حوزه نقد ادبی با موضوع «نسبت عمر خیام با گفتمان خیامیت» سخن خواهند گفت.
بنا بر اعلام، سخنران نخست به این نکته خواهد پرداخت که بیش از هر شاعر پارسی‌گویی، بر شعر، اندیشه و شخصیت خیام پرده ابهام کشیده شده است. نسبت دادن رباعیات مختلف، این ابهام را چندبرابر کرده و از سوی دیگر نیز همین ابهام سبب این شمار گوناگون رباعیات او شده است. خیام به سبب ارتباط تنگاتنگی که در دوران زندگی با دربار و حکومت داشت، از مسائل و مشکلاتی که جامعه را از ثبات و خیر همگانی محروم می‌کرد، به خوبی آگاه بود.
علی صادقی‌منش در این سخنرانی به این نکته اشاره خواهد کرد که جامعه‌ای که خیام در آن می‌زیست، عرصه جدال متعصبانی شده بود که با تکیه بر عقاید خود، در پی دستیابی به اقتدار بودند. به همین روی، او از رباعی بسان مانیفست مکتبی اخلاقی بهره برد؛ مکتبی که اگر با مکتب‌های امروزی قیاس شود بیشترین شباهت را با اصول مکتب «اصالت فایده» دارد؛ در مکتب اخلاقی او، نیکی یا بدی امور، بستگی به پیامد آن‌ها و این‌که چه میزان خوشی ایجاد می‌کنند دارد و به عقاید عمومی و تفاسیر متعدد آن وابسته نیست. خیام از اهمیت و منفعت آزادی‌های فردی برای پیشرفت جامعه به خوبی آگاه بود؛ به همین روی، در رباعیات خود کوشید فضای جمود فکری را که بر جامعه حکم‌فرما بود، در هم شکند و روحیه تساهل و مدارا را تقویت کند.
سخنران دوم به تفاوت ماهوی خیام پیشامدرن با خیام مدرن می‌پردازد؛ یعنی دو گزینش از یک گفتمان و همچنین برساختن دو شخصیت متفاوت. گفتمان خیامیت پیشامدرن از شاعری (مولف) می‌گوید که گرایش‌های دینی، لاادری و عرفانی متضاد دارد؛ همین تضاد در شعر حافظ نیز هست. اما خیامیت مدرن یک‌دست، منسجم و به‌شکلی سکولار است. بنابراین خیام پیشامدرن و مدرن در بازنمایی شخصیت عمرخیام با هم اختلاف دارند. از سوی دیگر در طول یک و نیم قرن خیام‌پژوهی دوست داشت بر دوگانه‌ای اصرار کند که کدام رباعی اصیل و کدام رباعی غیراصیل است. در حالی که حتی بر یک رباعی خیامی نمی‌توان انگشت گذاشت که آن رباعی از عمر خیام باشد. بنابراین همه رباعیات براساس «غیراصیل بودن» ساخته شده است.
سینا جهاندیده به این موضوع اشاره خواهد کرد که نظریه گفتمان خیامیت معتقد است: ما با دو خیام مواجهیم: عمر خیام تاریخی که در قرن پنجم و اواخر قرن ششم زندگی می‌کرد و خیام گفتمانی که سن او از ۸۰۰ سال نیز گذشته است. خیامیت برساخته تاریخ است. اما زندگی عمر خیام را نمی‌توان از زندگی خیام گفتمانی جدا کرد؛ گفتمان خیامیت دوساحتی است؛ ساحت خاستگاهی و ساحت ریزومیک. ساحت خاستگاهی آن به نزاعی برمی‌گردد که گفتمان غزالی به راه انداخت؛ خاستگاه ریزومیک آن است که از قرن هفتم هجری شمسی شروع شده، به بریتانیا و آمریکا رفته و دوباره در آغاز قرن بیستم به ایران بازگشته است.
دبیری این نشست برعهده احسان حضرتی از دانشگاه حکیم سبزواری خواهد بود. علاقه‌مندان می‌توانند از طریق پیوند meeting۵.hsu.ac.ir/b/hak-ktd-vwg، این نشست علمی را دنبال کنند.