به گزارش هنرآنلاین به نقل از ستاد خبری بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، نشست "بررسی و آسیب‌شناسی جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران" همزمان با چهارمین روز از هفته کتاب از سوی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار و به صورت زنده از طریق اینستاگرام این موسسه پخش شد.
در ابتدای این نشست رضا اکبری با اشاره به اینکه آیین نامه کتاب سال در سال گذشته مجددا بازبینی و به مراکز مختلف ابلاغ شد، گفت: وقتی صحبت از اعطای جایزه کتاب سال می کنیم، باید ببینیم از منظر هدفگذاری چه هدفی را دنبال می کند. به طور کلی در پاسخ می توان چند هدف را برای آن متصور شد، نخستین کارکرد آن کارکرد انگیزشی برای نویسندگان است که ترغیب شوند کار فاخر انجام دهند. هدف دیگر می تواند معرفی آثار و دیده شدن آنها و یا شناسایی و معرفی نویسندگان آثار تلقی شود. ضمن اینکه اهداف آکادمیک، تربیتی و آموزشی هم می تواند در زمره دیگر اهداف بگنجد.
او عنوان کرد: ممکن است یکی از این اهداف یا ترکیبی از دو یا چندتای آن به عنوان هدف مد نظر قرار گیرد. در هرحال هدفگذاری است که اقتضای کار و روند اجرای آن را مشخص می کند. از سوی دیگر، مقوله هدفگذاری محتوایی از این جهت اهمیت دارد که در نگاه و رویکرد برگزاری این رویداد اثرگذار خواهد بود. نکته دیگر بحث توجه شبکه ای به جایزه کتاب سال است. اینکه به این موضوع بپردازیم که وقتی از فضای علمی کشور صحبت می شود چقدر به محققان و جامعه علمی بها داده می شود و بودجه های پژوهشی چگونه مصرف و توزیع می شود؟ مسائلی نظیر اینکه امر آموزش و پرورش چقدر جدی گرفته می شود و چه میزان کتابخانه عمومی در کشور وجود دارد که حاوی کتاب های غنی و مفید باشد، موضوعاتی است که باید به آنها پرداخته شود.
اکبری ادامه داد: واقعیت این است که در هیچ کدام از مواردی که به آنها اشاره شد امتیاز بالایی نداریم و باید به این نکات به عنوان مبنا و زیربنای پژوهش در کشور توجه کنیم. سالیان زیادی از برگزاری جایزه کتاب سال در کشور می گذرد و بعد از آن جشنواره های دیگری مانند خوارزمی، فارابی، کتاب سال دانشجویی، جشنواره رازی و ... کار خود را آغاز کرده است. این در حالیست که این جشنواره های متعدد باید کار را با یکدیگر تعریف کنند و طی جلسات مختلف یک تقسیم کار ملی صورت گیرد. اما هنوز این اتفاق خیلی روشن اتفاق نیفتاده است.
او در ادامه به موضوع تشکیل تالار نخبگانی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اشاره کرد و افزود: ایراد دیگری که در این حوزه وجود دارد این است که بحث برگزاری کتاب سال به صورت پیوسته و در طول سال دیده نمی شود. در حالیکه باید در طی سال برنامه ریزی های مناسب صورت گیرد و با نویسندگان کتاب ها و افرادی که از آنها تقدیر شده مصاحبه و گفت وگو صورت گیرد و سایت کتاب سال فعال و پویا باشد. در این خصوص می توان از ارتباطات فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با رسانه ها استفاده کرد. علاوه بر این، می توان خروجی های این جایزه ملی را به زبان های دیگری که با آنها ارتباط فرهنگی داریم ترجمه کرد تا دیگران هم ارتباط بهتری با این رویداد برقرار کنند.
اثر برگزیده باید مرزهای دانش را تا اندازه ای تکان داده باشد
در ادامه داریوش مطلبی پژوهشگر و فعال این حوزه با بیان اینکه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران یکی از باسابقه ترین رویدادها در حوزه کتاب است، گفت: همین موضوع نشان دهنده اهمیت و جایگاه کتاب سال است و انتظار می رود به جایگاهی که استحقاقش را دارد دست یابد. برگزاری جشنواره های فرهنگی به ویژه در حوزه کتاب مورد توجه اهالی فرهنگ و سیاستگذاران و مسوولان این حوزه است و انتظار می رود این جوایز باعث پویایی در جامعه پدیدآورندگان و جامعه نشر کشور ایجاد کند.
او ادامه داد: به طورکلی چند هدف متعالی برای جایزه کتاب سال در نظر گرفته شده است. شناسایی و معرفی کتاب های باارزش علمی، تعالی دانش و تالیف، استقلال و هویت فرهنگی کشور و حمایت از پدیدآورندگان آثار و متخصصان کشور بخشی از این اهداف است. در همه این سال ها کتاب سال تلاش کرده به این اهداف نزدیک شود اما قطعا رسیدن به شرایط مطلوب نیازمند تلاش بیشتری است.
مطلبی خاطرنشان کرد: پژوهشی در رابطه با کاستی های کتاب سال انجام دادم که فارغ از امتیازات و نکات مثبتی که پیرامون این رویداد به دست آمده مسائلی را در حوزه های سیاستگذاری، اجرا، ارزیابی، جایزه و بازاریابی ریشه یابی کرده است. در این میان آسیب هایی استخراج شده که اگر به آنها پرداخته شود می تواند کمک کننده باشد.
او ادامه داد: جایزه کتاب سال علیرغم اینکه بسیار تاثیرگذار بوده باید به این سمت حرکت کند که بتواند جایگاه ویژه ای را برای خودش تعریف کند. مانند برخی جوایز مطرح دنیا وقتی اثری به عنوان اثر برگزیده انتخاب می شود باید مرزهای دانش را تا اندازه ای تکان داده باشد و باید توضیح داده شود که چرا این کتاب انتخاب شده است.
مطلبی در ادامه به مواردی همچون سیاستگذاری، همپوشانی در برگزاری رویدادهای مشابه اشاره کرده و گفت: نکته دیگری که در این میان وجود دارد این است که نباید اجازه دهیم نگاه های سلیقه ای مدیران وقت مسیر حرکت را منحرف کند. از این رو، باید به سیاست های کلانی در این حوزه برسیم. ضمن اینکه عدم استقلال جایزه و دولتی بودن آن موضوع مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد. نکته مورد بحث دیگر این است که در این رویداد مولف محور است و شاید لازم باشد در بخشی به ناشران هم توجه شود. همچنین، کتاب های برتر و برگزیده نباید بعد از رویداد رها شوند و بهتر است پشتیبانی های مناسب در طول سال از آن آثار صورت گیرد.
انتقادهای بی اساس معضل جایزه کتاب سال است
حجت الاسلام و المسلمین رضا مختاری نیز در این نشست به ایراد سخنرانی پرداخت و با بیان اینکه تبلیغات در این حوزه بسیار ضعیف بوده، گفت: صداوسیما اهتمام کافی در ترویج جایزه کتاب سال و فرهنگ سازی پیرامون آن ندارد. در صورتی که باید رسانه ها و به ویژه رسانه ملی را وارد ماجرای تبیین و ترویج کتاب سال کنیم.
او در ادامه تشویق نویسندگان به درست نویسی و انجام پژوهش های نو و همچنین، قدردانی از فعالیت های شایسته را از اهداف اصلی این رویداد دانست و گفت: مشکل اصلی که در حوزه اجرای جایزه کتاب سال با آن مواجه هستیم این است که کسانی که از روند برگزاری این رویداد مطلع نیستند دست به انتقاد زده و ادعا می کنند کتاب ها بر مبنای علمی داوری نمی شود. اما با رد این ادعاها به نظرم مشکلات ناشی از مسائل دیگری است. گاهی داوری کتاب ها به داوران سخت گیر محول می شود و در مواردی داورها آسانگیر هستند، این مقوله باعث ایجاد شبهاتی می شود. اما در سال های اخیر با هم اندیشی هیات داوران همه آرا جمع و محاسبه می شود تا اینگونه مشکلات کمتری را شاهد باشیم. اما این به معنای پارتی بازی در این حوزه نیست.
مختاری تاکید کرد: نکته دیگر این است که برخی کتب مانند دانش نامه ها و فرهنگ نامه ها که چند جلدی هستند و یک کتاب ۵۰۰ صفحه ای با یک دید مورد ارزیابی قرار می گیرند، از سوی دیگر عده ای معتقدند دانش نامه ها کار چند نفر و کتاب حاصل تلاش یک نفر است و باید نگاه ویژه ای به آن شود. به نظر می رسد نگاه به این ماجرا از هر دو جنبه قابل قبول است و باید به صورت مجزا به آنها پرداخته شود. ضمن اینکه مشکل اصلی این است که بسیاری از کتاب های شایسته به موقع به دبیرخانه جایزه نمی رسد.
او با بیان اینکه به ندرت اتفاق می افتد که داورها تخصص لازم را در رابطه با موضوع کتاب مورد داوری نداشته باشند، گفت: معیارهای داوری در سال های اخیر ارتقا پیدا کرده، ضمن اینکه به داوران این اختیار داده می شود که تعصبی روی موضوع نداشته باشند. اما در هر حال طبیعی است که هر نویسنده، محقق و مترجمی کار خود را بهترین می داند و توقع دارد که برنده و تشویق شود.
جالی خالی علوم انسانی در جایزه کتاب سال
دکتر نعمت الله فاضلی از دیگر سخنرانانی بود که به صورت آنلاین در این نشست سخنرانی کرده و به چالش های موجود در این رویداد اشاره کرد و گفت: جایزه کتاب سال به عنوان یک رویداد ملی مورد قبول نخبگان و اهالی فرهنگ جامعه نیست. عدم مشارکت صداوسیما، رسانه ها، انتشاراتی ها و نویسندگان صحتی بر این ادعاست. ضمن اینکه این رویداد با این سابقه طولانی هنوز نتوانسته در جایگاه اصلی خود قرار بگیرد که باید ریشه یابی کنیم و مشکل را شناسایی کنیم.
او ادامه داد: در حوزه های علوم پزشکی، علوم طبیعی، فنی و مهندسی انجمن ها و نهاد های دیگری مسابقاتی برگزار می کنند و قرار بر این بود که در جایزه کتاب سال به حوزه علوم انسانی و بخش فرهنگ توجه شود. در این میان بیطرفی باید اصل اساسی باشد که متاسفانه این رویداد نتوانسته بی طرفی خود را به جامعه دانشگاهی و نخبگانی کشور ثابت کند.
عادلانه نیست که بگوییم دستهایی در کار است
حجت الاسلام و المسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، دبیرعلمی کتاب سال جمهوری اسلامی نیز با بیان اینکه مدافع تمام جایزه کتاب سال نیستم، گفت: اما به جرات می گویم در تمام سال هایی که این رویداد با حضور من برگزار شده نمونه ای وجود نداشته که داور یا اثری به من دیکته و تحمیل شود و عادلانه نیست که بگوییم دست هایی در کار است.
او افزود: اینکه در حوزه علوم انسانی و علوم اجتماعی کتابی برگزیده نشده مربوط به دست اندرکاران رویداد نیست، چنانچه دو سال است هیچ کتاب قرآنی هم انتخاب نشده است. اما نمی توان منکر این موضوع شد که کتاب سال جریان مهمی است. در رابطه با داوران هم هستند کسانی که شخصا با آنها تماس می گیرم و بنا به دلایل مختلفی حضور پیدا نمی کنند. از این روست که می گویم کسانی که علمی روی موضوع ندارند نباید قضاوت کنند.
مهدوی‌راد تصریح کرد: وقتی در هر حوزه قرار است از یک اثر تقدیر شده و یک اثر هم به عنوان اثر برگزیده انتخاب شود و تعداد انتخاب ها محدود است، طبیعی است که همه آثار برگزیده نمی شوند، اما این بدان معنا نیست که دیگر آثاری که برگزیده نمی شوند شایستگی ندارند. در هر حال، نقدهای این چنینی را وارد نمی دانم اما معتقدم که این رویداد باید به سمت فرهنگ گستری گام بردارد.
بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار "دانایی؛ مانایی" تا ۳۰ آبان ماه ادامه دارد.