سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: شورای کتاب کودک سازمانی مستقل، غیردولتی و نخستین سازمانی است که برای پیش‌برد ادبیات کودکان و نوجوانان در ایران پایه‌گذاری شد. شورا در سال 1341 با کوشش زنده‌یاد توران میرهادی و با همکاری گروهی از کارشناسان تعلیم و تربیت، نویسندگان و هنرمندان، فعالیت خود را آغاز کرد. شورا اکنون بیش از 1200 عضو (رسمی و وابسته) دارد. در حال حاضر نوش‌آفرین انصاری دبیر و رئیس هیات مدیره شورای کتاب کودک است. فاطمه مرتضایی‌فرد، سحر ترهنده، نگین شهری، عاطفه سلیانی، پروین فخاری‌نیا، خدیجه میرخانی، علیرضا میرفخرایی و اکبر نعمتی اعضای هیات مدیره شورا محسوب می‌شوند. فاطمه مرتضایی‌فرد علاوه بر حضور در هیات مدیره در چند گروه دیگر هم فعالیت دارد. عضو شورای مدیریت ادبیات کودک، عضو کمیته بررسی، پژوهش و نقد و عضو گروه‌های بررسی تالیف، ترجمه و مرجع نیز هست. گروه‌های بررسی شورای کتاب کودک براساس موضوع‌های مختلف تقسیم‌بندی شدند. درباره فعالیت‌های شورا با مرتضایی‌فرد گفت‌وگویی داشتیم.
خانم مرتضایی‌فرد، از نویسندگان، شاعران و مترجمانی که به هنرآنلاین دعوت شدند از دوران کودکی آن‌ها پرسیدم. علاقه‌مندم بدانم شما دوران کودکی خودتان را چگونه طی کردید؟
من متولد 1330 در تهران هستم. اما سه سال از دوران دبستان را در شهرستان تحصیل کردم. خانواده متوسط و تا حدودی اهل فرهنگ داشتم. به یاد دارم مادرم به‌خاطر روز تولدمان برای‌مان کتاب می‌خرید یا ما را به تماشای فیلم‌های ویژه بچه‌ها می‌برد. دایی من هم در زندگی فرهنگی‌ام بسیار تاثیر داشت. چند سالی به‌خاطر ماموریت پدرم به شهرستان رفتیم. هیچ‌وقت یادم نمی‌رود که روزهای شنبه مجله "کیهان بچه‌ها" منتشر می‌شد و وقتی پدرم به خانه می‌آمد، مجله در دستش بود. ما شیفته و مشتاق "کیهان بچه‌ها" بودیم و پدرمان هم سواستفاده می‌کرد و می‌گفت صد بوس این طرف صورت و صد بوس آن طرف، تا مجله را به شما بدهم. در مجموع کودکی من به این شکل گذشت. یعنی یک جورهایی خواندن را از همان کودکی آغاز کردم. البته آن موقع نه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود و نه هیچ کتابخانه‌ای. بالاخره شیوه‌های رفتاری خانواده‌ام کمک کرد تا بیشتر به کتاب علاقه‌مند شوم.
چه شد در رشته کتابداری تحصیل کردید؟
دیپلم ریاضی گرفتم و بعد در رشته حسابداری قبول شدم. حسابداری خواندم ولی احساس می‌کردم مورد علاقه‌ام نیست. حتی حدود دو سال و نیم کار کردم ولی کارم را دوست نداشتم. با روحیه‌ام سازگار نبود. بعد در ادامه تحصیل در امتحان فوق‌لیسانس در رشته کتابداری شرکت کردم. آن زمان اولا کتابداری فقط کارشناسی‌ارشد داشت و ثانیا من با وجود کارشناسی حسابداری می‌توانستم در آن رشته امتحان بدهم. از این موقعیت استفاده کردم و امتحان دادم؛ به همین بهانه از اداره‌ای که در آن کار می‌کردم مرخصی گرفتم؛ بعد هم انقلاب شد و دیگر کاملا از آن اداره بیرون آمدم و وارد دانشگاه آزاد ایران شدم. دانشگاه آزاد ایران دانشگاهی بود که در شکل آموزش مکاتبه‌ای و از راه دور فعالیت می‌کرد. تقریبا یک سال در آن دانشگاه بودم و بعد انقلاب شد. بعد از انقلاب با ادغام دانشگاه‌ها و دانشکده‌ها با هم ابتدا مجتمع دانشگاهی ادبیات و علوم انسانی شکل گرفت و بعد با مجتمع دانشگاهی بازرگانی ادغام و دانشگاه علامه طباطبایی تشکیل شد. من کتابدار دانشگاه علامه طباطبایی شدم و گاهی هم در رشته کتابداری در همان دانشگاه و مراکز دیگر درس دادم.
شما از چه زمانی وارد شورای کتاب کودک شدید؟
تقریبا سال 1362 و زمانی که داشتم پایان‌نامه می‌نوشتم وارد شورا شدم. فعالیت ادبیات کودک را هم از آن زمان شروع کردم. در رشته کتابداری یک درس سه واحدی ادبیات کودک داشتیم که من آن درس را با خانم لیلی ایمن گذراندم، منتها آن موقع جرقه‌ای زده نشد که بخواهم جذب شورا شوم. نمی‌دانم چرا؟ اما بعد که شروع به نوشتن پایان‌نامه کردم و مجبور بودم به شورا بروم. موضوع پایان‌نامه ایجاب می‌کرد و می‌بایست از منابع شورا استفاده می‌کردم به آن‌جا رفتم و دیدم چه جای خوبی است. بعد سال 1363 عضو شورا شدم.
چگونه جذب آن شدید و این همکاری ادامه پیدا کرد؟
آن موقع هم‌چون الان مشکلی برای جذب افراد نبود. یعنی کافی بود من عضو شورا می‌شدم که این اتفاق افتاد و بعد پی بردم وارد چه محیط جذابی شدم؛ چقدر آن را دوست دارم و فکر کردم می‌توانم در آن جا فعالیت کنم. راجع به شورا پرس‌وجو کردم و بعد به عضویت آن درآمدم. آن زمان بعد از عضویت بلافاصله می‌توانستید عضو گروه‌های بررسی شوید. البته آن موقع گروه‌های بررسی براساس گروه‌های سنی تقسیم شده بودند. من گروه سنی (الف) و (ب) را انتخاب کردم، یعنی پیش‌دبستان و سال‌های اول دبستان. چند سال بعد گروه‌ها تغییر کرد و من در گروه تالیف، ترجمه و مرجع فعالیت خودم را ادامه دادم.
شما کتابی هم در زمینه کتابداری منتشر کردید درباره آن توضیح دهید؟
کتاب راهنمای رده‌بندی کنگره یک اثر تالیفی که توسط انتشارات سمت منتشر شد. تا چند سال پیش دو جلد بود، اما حدود سه سال پیش اعلام کردند چون دانشجویان دو جلد را نمی‌توانند بخرند، زیرا کتاب درسی آن‌ها است. پیشنهاد کردند که با تغییراتی در یک جلد منتشر شود. در کتاب تغییراتی ایجاد کردم و الان انتشارات سمت یک جلدی اثر را هم منتشر کرده است. هر فعالیتی که کرده‌ام، اعم از نوشتن مقاله، نقد کتاب و هر چیز دیگری، در زمینه کتابداری بوده است.
از شورای کتاب کودک و همکاری با خانم توران میرهادی برای‌مان بگویید. طی سال‌هایی که در این شورا فعالیت داشته‌اید، فعالیت‌های آن را چگونه ارزیابی می‌کنید و شورا به مرور چه تغییراتی داشته است؟
شورای کتاب کودک یکی از قدیمی‌ترین نهادهای مدنی است که پیش از انقلاب و در سال 1341 شکل گرفته است. در آن زمان تعدادی از کارشناسان و متخصصان تعلیم و تربیت به‌خاطر فقری که در ادبیات کودک می‌دیدند، فکر کردند بهتر است یک حرکتی انجام بدهند. خانم توران میرهادی هم در جمع آنان حضور داشتند. شورای کتاب کودک آن موقع شکل می‌گیرد و تاسیس می‌شود. یادم است ساختمان شورا در خیابان ایرانشهر واقع بود که کلاس‌های ادبیات کودک آن‌جا برگزار می‌شد، اما بعد از انقلاب به محله فعلی منتقل شد. شورای کتاب کودک در سال 1343 به عضویت دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان درآمد و از همان موقع این امکان را پیدا کرد که بتواند نویسندگان و بعدها تصویرگران ایرانی را برای "جایزه هانس کریستین اندرسن" به نهاد آی. بی.بی.وای معرفی کند. چیزی که خیلی مهم است حضور خانم میرهادی به عنوان 4 دوره داوری و خانم نوش‌آفرین انصاری هم چند دوره به‌عنوان عضو هیات مدیره دفتر بین‌المللی انتخاب شدند. این حضورها بسیار پررنگ و مطرح بود. اتفاق خوبی که در آن سال‌ها افتاد انتخاب فرشید مثقالی به عنوان برنده جایزه اندرسن در تصویرگری بود و به این موضوع افتخار می‌کنیم. مثقالی جایزه هانس کریستیان اندرسن را برای مجموعه آثارش از جمله کتاب "ماهی سیاه کوچولو" دریافت کرد و او فعلا تنها برنده ما در بخش تصویر اندرسن است. با گذشت زمان طبیعی است که با حضور اعضای جوان‌تر در شورای کتاب، ساز و کارها را هم به مرور تغییر کرد. برای نمونه، زمانی که من وارد شورا شدم هیچ کارگاهی نبود و بلافاصله عضو گروه بررسی شدم. اما بعد از چند سال کارگاه آموزش ادبیات کودک در شورای کتاب کودک برگزار شد و گذراندن کارگاه برای کسانی که مایل باشند در گروه‌های بررسی شرکت کنند تبدیل به قانون شده است. یعنی هر شخصی که بخواهد عضو شورا و به ویژه وارد گروه‌های بررسی شود باید این کارگاه را بگذراند. در صورتی که این کارگاه در زمان عضویت ما در شورای کتاب وجود نداشت و بعد از چند سال خانم میرهادی تقسیم‌بندی که گروه سنی را جواب‌گوی بررسی آثار نمی‌دیدند و چون همیشه ایشان ایده‌های نو و بکری داشتند یک روز گروه موضوعی را جایگزین گروه سنی کردند. گفتیم چه‌کار کنیم؟ آن زمان هنوز آثار ادبیات کودک گستردگی فعلی را نداشت. اکنون در شرایطی هستیم که ادبیات کودک دیگر جایگاه خودش را تا حدودی پیدا کرده است. اما آن موقع گستردگی موضوعی به اندازه حالا نبود. ابتدا موضوع‌های داستان، غیر داستان و شعر تشکیل شد و خانم میرهادی محل افراد را تعیین می‌کردند پس من عضو گروه غیرداستان شدم. اما بعد از مدت کوتاهی بخش داستان به‌دلیل گسترده بودن داستان، تالیف و ترجمه جدا شدند و من هم به گروه داستان- ترجمه رفتم. بعد از مدتی که آثار غیرداستانی هم گسترده شد به موضوعات مختلف دیگری مثل دین، دانش اجتماعی، بازی و سرگرمی و مرجع تقسیم شد. در حال حاضر 18 گروه بررسی در شورا فعال است.
خانم مرتضایی‌فرد شورای مدیریت ادبیات کودک چگونه شکل گرفت؟
به‌تدریج جوان‌ترها با ایده‌های گوناگون وارد شورای کتاب شدند و نقد و نظرهایی داشتند. معتقد بودند که تشکیلات شورا دیگر جواب‌گو نیست، بنابراین شورا با توجه به نظرات جمع جلسه‌ای بزرگ به نام "شورا در آینده" را با کمک تعدادی از عزیزانی که دوره‌های تسهیل‌گری را دیده بودند در انجمن مفاخر برگزار کرد و حاصل آن جلسه، تشکیل شورای مدیریت اجرایی و برنامه‌ریزی ادبیات کودک بود. البته در ابتدا اسم آن شورای مدیریت نبود، اما در حال حاضر اسم آن شورای "مدیریت ادبیات کودک" است که حدودا شامل 8 کمیته می‌شود. سعی می‌شود کمیته‌ها تقویت شده تا کمیته‌ها فعالیت بیشتری داشته باشند.
به نظرم موردی که در شورا بسیار اهمیت دارد داوطلب بودن اعضاست؛ درست می‌گویم؟
بله همه داوطلب‌اند. الان بیش از 200 نفر عضو گروه‌های بررسی هستند که این دوستان در 18 گروه مختلف به صورت داوطلب فعالیت می‌کنند. هر سال تقریبا در چنین روزهایی در گروه‌ها شروع به جمع‌بندی کتاب‌هایی می‌کنیم که طی یک سال اخیر به دست‌‌مان رسیده است و به‌طور معمول در شرایط عادی گزارش‌ها در شهریورماه و یک روز در میان طی جلسات مفصلی برگزار می‌شود که به مدت دو هفته طول می‌کشد و در این جلسات هر گروه کارنامه یک ساله خود را ارائه می‌دهد. هر گروه هم بستگی به شرایط خود از نویسندگان، مترجمان و ناشران دعوت می‌کند تا شنونده صحبت دوستان باشند. سپس برای دوره جدید نامه‌هایی برای ناشران ارسال و از آن‌ها درخواست کتاب می‌شود تا گروه‌ها بتوانند برای سال بعد فعالیت خود را شروع کنند.
خانم مرتضایی‌فرد با توجه به اپیدمی کرونا چه تغییراتی در شورا اتفاق افتاد؟
همه چیز امسال تغییر کرده است و شورا هم غافل‌گیر شد. در بهمن‌ماه شورا به این نتیجه رسید که نمی‌توان جلسات را برگزار کرد، به دلیل این‌که سلامتی اعضا و کارکنان مهم بود. جلسات تعطیل شد و حتی تا بعد از عید همه هم‌چنان این روند ادامه داشت، اما کمی بعد از عید شورای مدیریت به این نتیجه رسید که شورا نباید دست روی دست بگذارد و باید کارش را آغاز کند. در نهایت شورای کتاب کودک اول اردیبهشت بازگشایی شد. همان موقع در گروه‌هایی که در فضای مجازی حضور داشتند اعلام شد که شورا باز است و شما می‌توانید با مراجعه، کتاب‌هایی که لازم دارید را بردارید و فعالیت‌تان را به هر شکلی که می‌خواهید شروع کنید. در حال حاضر تقریبا همه گروه‌ها با شیوه‌های گوناگون و نرم‌افزارهای مختلف در حال بررسی کتاب‌های گروه خود هستند. البته یک کم ناراضی‌اند، طبیعی هم هست. دوستان همدیگر را نمی‌بینند و شاید آن جدل‌هایی که به‌طور معمول رو در رو دارند صورت نمی‌گیرد، اما در عین حال کار به شکل جدی ادامه پیدا کرده است. با این امید که برنامه‌های گزارش هم تغییر نکند و در شهریورماه البته به‌صورت مجازی، گزارش‌ها ارائه شود. به شیوه‌ها و شکل‌هایی فکر شده است برای نمونه یکی، دو نفر یا کمی بیشتر از هر گروه که می‌خواهند گزارش بدهند با رعایت نکات بهداشتی به شورای کتاب کودک بیایند. بدیهی است پاورپوینت و تعدادی از کتاب‌ها را داشته باشند و از آنان فیلم تهیه و در شبکه‌های موجود به نمایش گذاشته شود. خوش‌بختانه در حال حاضر شورای کتاب کودک هم به اینستاگرام و هم آپارات مجهز است. شورا امیدوار است که بتواند مراسم گزارش‌ها را به صورت مجازی در شبکه‌های مختلف موجود برگزار کند. این مربوط به بخش گروه‌های بررسی شورا است.
درباره عضویت شورای کتاب کودک در دفتر بین‌المللی کتاب بگویید؟
شورا وقتی عضو دفتر بین‌المللی کتاب می‌شود این شانس را دارد که هم داور برای نامزدهای اندرسن به دفتر معرفی کند و هم بتواند نویسنده یا تصویرگر را به جایزه اندرسن معرفی کند و هم در هیات مدیره‌اش عضو داشته باشد. خوش‌بختانه چه قبل و چه بعد از انقلاب از شورا داورهایی به دفتر معرفی شده‌اند و هم نامزدهایی برای جایزه اندرسن و هم عضو هیات مدیره حضور داشتند. داوران شورا زنده‌یادان منصوره راعی، توران میرهادی و ثریا قزل‌ایاق و همین‌طور دوستان دیگری نظیر زهره قائنی، شهره یوسفی، پرناز نیری و سحر ترهنده داور بوده‌اند. این عزیزان طی این سال‌ها گاهی به مدت یک دوره و گاه به مدت دو دوره داور شورا در جایزه اندرسن بوده‌اند. بخش دیگر معرفی نویسنده و تصویرگر به دفتر بین‌المللی برای جایزه اندرسن بوده است. شورا در سال‌های اخیر آقایان احمدرضا احمدی، هوشنگ مرادی‌کرمانی و فرهاد حسن‌زاده را در بخش تالیف و محمدعلی بنی‌اسدی و پژمان رحیمی‌زاده را در بخش تصویر به این مسابقه معرفی کرده است. خوش‌بختانه همه آنان این شانس را داشتند که در میان پنج نفر اول جایزه اندرسن قرار بگیرند. البته فرهاد حسن‌زاده دو بار معرفی شدند و او هر دو بار جزو پنج نفر اول شد که این باعث افتخار شورا و ایران است. در این مدت، خانم قائنی دو دوره رئیس هیات داوران جایزه جهانی هانس کریستین اندرسن شدند. به هر حال این هم یک موفقیت بسیار خوب است و نشان می‌دهد ایران در دنیا حرفی برای گفتن دارد. در حال حاضر خانم قائنی عضو هیات مدیره دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان است. البته دوره ایشان پایان یافته ولی کرونا باعث شده که برنامه برای تغییر اعضای هیات مدیره عقب بی‌افتد. دفتر بین‌المللی جوایز دیگری هم دارد. یکی از این جوایز، جایزه آساهی است. جایزه آساهی به پروژه ترویج کتابخوانی برای کودکان مناطق محروم اهدا می‌شود. کشورهایی که عضو دفتر بین‌الملل کتاب هستند، می‌توانند یک پروژه را معرفی کنند. دو یا سه سال پیش پروژه "با من بخوان" از ایران برنده جایزه آساهی شد. شورا سعی می‌کند سایر گروه‌های دیگر در ایران را برای جوایز خارجی معرفی کند. امسال عبدالحکیم بهار از سیستان و بلوچستان در بخش "ترویج کتابخوانی" و جمشید خانیان در بخش نویسنده به "جایزه آسترید لیندگرن" معرفی شدند. آقای خانیان علاوه‌بر مورد بالا، به‌عنوان نویسنده برای جایزه اندرسن نامزد شده‌اند.
خانم مرتضایی‌فرد شورای کتاب کودک علاوه‌بر گروه‌های بررسی گروه‌های دیگر با فعالیت‌هایی متفاوت دارد. یکی از این گروه‌ها، کمیته "مواد خواندنی برای کودکان با نیاز ویژه "است. درباره این کمیته توضیح دهید؟
فعالیت برای کودکان با نیاز ویژه در شورا گسترده و دارای پیشینه است. از حضور در اردوگاه‌های پناهندگان افغان، کرد، تاسیس کتابخانه و کانون اصلاح و تربیت و راه‌اندازی کتابخانه و برگزاری کارگاه‌های مختلف و تاسیس کتابخانه‌های مدرسه در بم پس از زلزله تا فعالیت برای کودکان با معلولیت‌های جسمی. در حال حاضر چون تعداد اعضای کمیته کم است، فعالیت شورا به‌طور محدود برای کودکان نابینا و ناشنوا و تا حدودی کودکان اوتیسمی است. در زیر مجموعه این کمیته یک گروه دیگر فعالیت دارد که به بیمارستان‌ها می‌روند و برای کودکان بیمار کتابخوانی می‌کنند. متاسفانه در حال حاضر اعضای گروه به‌خاطر کرونا نمی‌توانند به بیمارستان بروند ولی تقریبا هر شب یک کتاب را در فضای مجازی کتابخوانی می‌کنند. البته این آثار با کسب اجازه از ناشر و نویسنده انجام می‌شود چون رعایت کپی‌رایت برای شورا اهمیت زیادی دارد. دوستان گروه نابینا ترتیبی دادند تا کتابی را که نشر طوطی درباره کرونا منتشر کرده بود به زبان‌های کردی، ترکی و... برای کودکان نابینا خوانده و سپس در شبکه مجازی منتشر کردند. این گروه هم در مجامعی که جوایزی برای آثار نابینایان در نظر می‌گیرد، شرکت می‌کنند. البته این آثار باید از نظر حسی و لمسی برای نابینایان قابل استفاده باشد. در سال گذشته یکی از دوستان کتابی را در رابطه با گیاهان تهیه کرده بود و این کتاب برای فهرست کتاب‌های حسی- لمسی انتخاب شد. این موضوع برای شورا خوشحالی و سرافرازی در برداشت. کار دیگری که در شورا انجام می‌شود، اجرای طرح "بامداد کتابخانه‌ها" است. تعدادی از دوستان شورا به مناطق محرومی چون سیستان و بلوچستان، کردستان و لرستان و یا مراکزی که در اطراف تهران در محرومیت هستند مراجعه و با اهدای کتاب و آموزش استفاده و اداره کتابخانه به کودکان به تداوم کتابخانه‌ها کمک می‌کنند. متاسفانه کرونا پای شورا را از این مراکز قطع کرده است ولی دوستان بیکار ننشسته‌اند. "بامداد کتابخانه‌ها" با کسب اجازه از ناشر و نویسنده به شکل مجازی فعالیت‌های ترویجی خود را ادامه می‌دهد. البته ارسال کتاب برای این مراکز ادامه دارد.
آیا افرادی که در شورای کتاب کودک ثبت‌نام می‌کنند اگر مایل باشند می‌توانند به صورت جداگانه در کارگاه‌ها شرکت کنند؟
بله. کارگاه آموزش ادبیات کودک یک دوره مقدماتی و یک دوره پیشرفته دارد. دوره مقدماتی تقریبا از اولین روزهای مهرماه شروع و اواسط اسفند به پایان می‌رسد. در این دوره ادبیات کودک به صورت کلی توسط استادان مختلف که برخی از آن‌ها عضو شورا هستند، تدریس می‌شود. استادان مختلفی هم مانند حمیدرضا شاه‌آبادی، محسن هجری و علی‌اصغر سیدآبادی از بیرون شورا دعوت می‌شوند. این دوستان هم به شورا لطف دارند و به صورت رایگان تدریس می‌کنند. وظیفه من تدریس مرجع به اعضا است. در دوره تکمیلی ادبیات کودک بیشتر به عناصر داستان، تصویر، شعر و گزارش‌نویسی تاکید می‌شود. تقریبا پنج جلسه برای عناصر داستان، دو یا سه جلسه برای شعر، دو جلسه برای تصویر و یک یا دو جلسه هم برای گزارش‌نویسی اختصاص داده می‌شود. یک جلسه هم به طرز نوشتن کتاب‌شناسی و کلید واژه اختصاص دارد که در نخستین جلسه برگزار می‌شود. کمیته آموزش از سال گذشته بسیار فعال شده و یک‌سری کارگاه هم برای اعضای شورا و هم برای درآمدزایی پیش‌بینی و برگزار کرده است. برنامه‌ها خوب پیش می‌رفت تا این‌که کرونا شروع شد. البته محمدرضا شمس هم‌چنان به کار خود به شکل مجازی ادامه می‌دهد و با استقبال زیادی هم مواجه شده است. البته در دوره اول و دوم به دلیل فضای محدود شورا نزدیک 20 نفر ثبت نام کرده بودند. در حال حاضر حتی علاقه‌مندانی از خارج کشور هم عضو کارگاه داستان‌نویسی شده‌اند.
فعالیت مهم دیگری که در شورا انجام می‌شود، برگزاری دوسالانه همایش ادبیات کودک است.
بله. تاکنون سه دوره آن برگزار شده است. متاسفانه به‌خاطر کرونا چهارمین دوره به‌طور موقت به تعویق افتاده است. در سه دوره قبلی آقای دکتر شیخ رضایی دبیر علمی همایش بودند.
به بحث اصلی شورای کتاب کودک تالیف و نشر فرهنگ‌نامه بپردازیم. این جریان چگونه شکل گرفت و ادامه پیدا کرد؟
در سال 1358 آقای خمارلو، همسر خانم میرهادی از دنیا می‌روند. ایشان وصیت کرده بودند مایل هستند ارث مختصری که به‌جا گذاشته‌اند مصرف کارهای فرهنگی شود. خانم میرهادی که همیشه دغدغه‌شان فعالیت برای کودک بود به این فکر می‌افتند که آن پول را صرف تدوین و تالیف یک فرهنگ‌نامه کنند. زمانی که ساختمان شورا فقط یک طبقه بود و من هم برای انجام پایان‌نامه به آن‌جا می‌رفتم متوجه حضور افرادی بودم که راجع به مقاله‌های مختلف بحث می‌کردند. از آن زمان مقاله‌های فرهنگ‌نامه پایه‌ریزی شد و شکل گرفت. در حال حاضر در فرهنگ‌نامه بیش از 200 عضو داوطلب به نوشتن مقاله مشغولند و اکثر آنان هم در رشته خودشان کارشناس و متخصص هستند. در حال حاضر امید داده شده که جلد نوزدهم فرهنگ‌نامه به‌زودی رونمایی شود. حرف (ف) و (ق) و چیزی تا حرف (ی) نمانده است. به‌طور معمول و به موازات هر جلد که کار می‌شود، دو سه جلد بعدی نیز در دستور کار قرار می‌گیرد. لازم به یادآوری است که نهادهای مدنی در جامعه ما مشکلات زیادی دارند ولی گاهی برخی از مراکز مانند کانون پرورش فکری کودکان و نهادهای دیگر با خرید فرهنگ‌نامه به شورا کمک کرده‌اند. درست است که شورا بیشتر با حق عضویت‌ها و کمک‌های مردمی به فعالیت ادامه داده ولی چیزی که اهمیت دارد تلاش در خودکفایی و درآمدزایی و استفاده از امکاناتی است که خود شورا دارد تا کمتر دست شورا به روی دیگران دراز باشد. البته گاهی دراز است ولی همکاران شرکت نشر فرهنگ‌نامه که مسئولیت انتشار فرهنگ‌نامه را به عهده دارند سعی می‌کنند با جمع‌آوری و انتشار آثار خانم میرهادی، خانم انصاری و فروش آن‌ها به نفع شورا درآمدزایی کنند. البته فرهنگ‌نامه هم در این مجموعه قرار دارد. استادان در کارگاه‌های آموزشی نیز لطف کردند و حق تدریس خود را به شورا اهدا کردند. این کمک بسیار بزرگی به شورا بود و شورا از آنان ممنون است. درگذشته برخی از دوستان فرهنگ‌نامه این شانس را داشتند که به مدارس بروند و کار با مرجع و فرهنگ‌نامه را ترویج کنند که به فروش آن کمک می‌کرد. سال گذشته شورا سررسیدی منتشر کرد و بسیار خوب حرکت کرد. سررسیدها در حال اتمام بود و دوستان مسئول انتشارات تعداد دیگری چاپ کردند ولی چون نه سالگرد شورا برگزار شد و نمایشگاه کتاب تهران هم برگزار نشده است، تعداد زیادی از سررسیدها روی دست شورا ماند. در حال حاضر سررسیدها با تخفیف‌های داده شده درحال فروش هست. سررسید به 52 شخصیت ادبیات کودک مانند سیندرلا، سفید برفی و کدو قلقله‌زن و... پرداخته که توسط گروهی از نویسندگان، مترجمان و تعدادی از کارشناسان شورا نوشته شده است.
لطفا به محتوای فرهنگ‌نامه بپردازید.
فرهنگ‌نامه دایره‌المعارف کودک و نوجوان 10 تا 18 سال است. البته من رده سنی آن را از 10 تا 99 سال می‌دانم چون خودم بارها و بارها به آن مراجعه کرده‌ام. کارشناسان موضوع‌ها و مدخل‌ها را از کتاب‌های درسی کودکان استخراج کردند. جلد پنجم با نمایه و یک‌سری بازنگری‌ها منتشر شد. در جلد یازدهم نیز همین اتفاق افتاد. ولی بعد ترجیح دادند اگر بخواهند پنج جلد، پنج جلد این کار را انجام بدهند، سرعت فرهنگ‌نامه کم می‌شود در نتیجه دیگر این کار را انجام ندادند. از سال 1394 به صورت پی‌گیر بازنگری و روزآمد کردن جلدهای قدیمی شروع شده است و به‌زودی منتشر خواهد شد. سایت فرهنگ‌نامه مدت کوتاهی است که مجدد فعال شده است. در ضمن قرار است بخشی از مقاله‌ها را در سایت منتشر و برای فروش در اختیار علاقه‌مندان قرار بگیرد.
یعنی علاوه‌بر فروش کاغذی می‌خواهید فروش آنلاین هم داشته باشید؟
بله. مدت زیادی است که درباره این تصمیم صحبت می‌شود، منتها باید بستر آن آماده شود. امید است که با راه‌اندازی سایت فرهنگ‌نامه این امر هم اتفاق بی‌افتد.
اگر شخصی بخواهد عضو شورا کتاب کودک شود باید چه شرایطی داشته باشد؟
برای عضویت در شورا هیچ شرایطی وجود ندارد. یعنی شما با پر کردن فرم عضویت در بدو ورود می‌توانید عضو شورا شوید. قبلا می‌گفتند حتما باید یک معرف داشته باشید ولی الان شبکه‌های اجتماعی آنقدر گسترده شده که افرادی که از این طریق با شورا آشنا می‌شوند قادر خواهند بود، عضو شورا شوند. البته چند سالی است که اعضا برای ثبت نام باید کپی کارت ملی و شناسنامه خودشان را هم تحویل بدهند. فرم‌ها در هیات مدیره مطرح می‌شود. در فرم از علاقه‌مندان پرسش‌هایی می‌شود مبنی بر میزان آشنایی آنان با ادبیات کودک و این‌که چه فعالیتی را مایل هستند انجام دهند و باید علامت بزنند. پیش از کرونا در شهریورماه به علاقه‌مندان کارگاه اطلاع داده می‌شد تا برای شرکت در کارگاه حضور و حق ثبت‌نام کارگاه را پرداخت کنند. تقریبا از هفته دوم مهرماه کارگاه شروع و تا نیمه دوم اسفند ادامه داشت. پس از آن بستگی به خود فرد دارد که بخواهند در شورا بماند یا نه.
در شورای کتاب کودک یک سیستم دوستانه، صمیمی و پیشرفته دارید. شخصا این فضا را بسیار دوست دارم. امیدوارم بتوانم در این محیط حضور پیدا کنم. درباره کتابخانه تحقیقاتی و کمیته انتشارات نیز برای‌مان بگویید؟
ممنون از لطف و نظر شما. کتابخانه تحقیقاتی شورا در سال 1352 و زیر نظر خانم عماد راه‌اندازی شد و دارای مجموعه غنی است. از طرفی در کمیته بررسی 18 گروه فعالیت دارد. هر گروهی مانند گروه ترجمه در طول سال ممکن است 500 کتاب را بررسی کند و گروهی هم مانند گروه "دین" که همیشه هم از کیفیت و هم از کمیت کتاب‌ها شکایت دارند، تعداد کمتری را بررسی می‌کنند و سایر گروه‌ها پس از بررسی و در پایان سال، کتاب‌ها را تحویل کتابخانه می‌دهند. در کتابخانه تحقیقاتی یک مجموعه غنی از کتاب‌های کودک و نوجوان فارسی و لاتین و همین‌طور کتاب‌های نظری وجود دارد. تمام پوسترهایی که به دست شورا می‌رسد نگهداری می‌شود. تمام داوران جایزه اندرسن پس از داوری کتاب‌هایی را که برای بررسی و ارزیابی به آن‌ها داده می‌شود را به شورا هدیه می‌کنند. از این جنبه هم شورا یک مجموعه بسیار غنی دارد. افرادی که می‌خواهند پایان‌نامه بنویسند و از شورا کمک می‌گیرند، لطف می‌کنند و گاهی یک نسخه از پایان‌نامه خود را به شورا تحویل می‌دهند. منتها در حال حاضر شورا به‌طور جدی دچار کمبود جا هست. همکاران کتابدار از چند سال پیش کتاب‌های مربوط به پیش از سال 1357 را از قفسه بیرون آوردند و در حسینیه ارشاد در زمان ریاست خانم خراسانچی اقدام به اسکن کتاب‌ها شد. کتابخانه حسینیه ارشاد اگر کتابی را نداشتند یک اسکن هم برای مجموعه خود می‌گرفتند. در نهایت کتاب را به شورا برمی‌گرداندند ولی این آثار به‌دلیل کمبود جا در قفسه‌ها قرار نمی‌گرفتند و با نظم در منزل خانم انصاری انبار شده است و واقعا نمی‌دانیم با آن‌ها باید چه‌کار کرد؟ با این وجود شورا هم‌چنان به فعالیت خود در مجموعه‌سازی ادامه می‌دهد. علاوه بر کتاب از گروه بررسی نشر الکترونیک هم سی‌دی به مجموعه شورا اضافه می‌شود. البته در شورا نشریه کودکان نگهداری نمی‌شود ولی نشریات تخصصی وجود دارد. چند سال است که بازدید از کتابخانه هم انجام می‌شود و در آن بازدیدها سعی می‌شود متناسب با گروه توضیحات کامل ارائه شود.
شما پیشکسوتی هستید که سال‌های زیادی از عمرتان را در شورای کتاب کودک گذرانده‌اید. دلم می‌خواهد به‌طور شخصی تعریف‌تان از شورای کتاب کودک و اهمیت آن بگویید.
شاید باور نکنید، من به هزار و یک دلیل دوران کاری سختی را در دانشگاه علامه طباطبایی گذراندم، اما حضور در شورا کمک کرد تا دچار یاس و افسردگی نشوم. گاهی بسیار عصبانی وارد جلسه شورا می‌شدم و پس از جلسه همه چیز را فراموش می‌کردم. چندین سال پیش پدر من تصادف سختی کرد و دچار مشکل شد. آن موقع به مادرم کمک می‌کردم تا با همدیگر از پدر مراقبت کنیم ولی به شورا هم می‌رفتم. در آن دوران اگر شورای کتاب کودک نبود دچار افسردگی می‌شدم. گاهی به موازات شورای کتب کودک در ان‌جی‌اوهای زیادی شرکت کرده‌ام ولی آن صفایی که در شورا دیدم در مراکز دیگر ندیدم. شورای کتاب کودک یک زمانی تنها نهادی بود که درباره ادبیات کودک کار می‌کرد. در شورا یک جزوه به نام "خانواده بزرگ شورا" وجود دارد. مدیران موسسه مادران امروز و موسسه پژوهشی کودکان دنیا از اعضای شورا بوده‌اند که بعدها خودشان موسسه تاسیس کرده‌اند. در حال حاضر شاید برخی از فعالیت‌های شورا کمی فرق کرده باشد. ولی نباید فراموش کرد که بزرگان قدیمی شورا چه‌کار کرده‌اند. ما حتی یک‌سر سوزن نمی‌توانیم مثل آن‌ها کار کنیم، اما در عین حال نمی‌توان مانند قدیم فعالیت کرد، چون همه‌چیز تغییر کرده است. بنابراین باید نگاه‌ها را نو کرد و تغییر داد و در بین دوستان شورایی این نگاه وجود دارد. چند وقت پیش اعضای شورای مدیریت اجرایی و برنامه‌ریزی به این نتیجه رسیدند که یک بار دیگر "شورا در آینده" را با حضور افراد مختلف برگزار کنند. خوش‌بختانه در حال حاضر نهادهای زیادی ایجاد شده‌اند که مشغول کار هستند. شورا سعی می‌کند کار موازی انجام ندهد. البته شورا به‌خاطر بزرگانی که در آن حضور داشته‌اند جایگاه بسیار ویژه‌ای دارد. تقریبا در بیشتر مراسمی که برگزار می‌شود، شورا را هم دعوت می‌کنند. شاید برخی از فعالیت‌های شورا خوش‌شان نیاید ولی سعی می‌کنند که شورا را ببینند. شورا هم سعی می‌کند که همکاری لازم را انجام دهد. برای نمونه همکاری چهار نفر از اعضای شورا با آموزش و پرورش از دو سال پیش برای ارزیابی و انتخاب کتاب‌های مناسب برای مسابقه "یاد یار مهربان" را می‌توان نام برد. شورا انتقادات را می‌پذیرد و سعی می‌کند به آن توجه کند.
درباره کار خودتان در شورا بگویید؟
تمام کارهای در شورا به صورت گروهی انجام می‌شود. واقعیت این است که نمی‌توان ادعا کنیم که همه کتاب‌هایی که در ایران چاپ می‌شود به دست ما می‌رسد، چون هم شورا از لحاظ مالی در مضیقه هست و هم توزیع دچار مشکل است. به ناشر پیشنهاد می‌شود که اگر می‌توانند کتاب‌ها را رایگان و یا بیشترین تخفیف به شورا بدهند. به هر حال دست همه آن‌ها درد نکند که با شورا همکاری می‌کنند. فعلا مسئولیت این بخش به عهده من است. امیدوارم کم کم اعضای جوان‌تر بیایند و این کار را انجام دهند. کتاب‌هایی که وارد شورا می‌شود به‌شکل اجمالی بررسی و بعد گروه آن تعیین و در یک جدول اکسل ثبت می‌شود. در سه گروه فعالیت دارم برای نمونه در گروه تالیف حدود 19 نفر هستیم که کتاب‌ها را می‌خوانیم. هر کتابی را حداقل سه نفر باید بخواند. در شرایط عادی دور هم جمع می‌شدیم و برگه‌های ارزیابی را خوانده و جایگاه آن‌ها تعیین می‌شوند. در نهایت کتاب‌شناسی سالانه تدوین می‌شوند که در حال حاضر به شکل سی‌دی منتشر می‌شود و کتاب‌شناسی توصیفی در سایت هم انعکاس می‌یابد. بسیاری از افراد که کار پژوهشی می‌کنند از منابع یاد شده استفاده می‌کنند. من فقط یکی از آن افراد هستم و به همین خاطر نمی‌توان گفت من چه‌کار می‌کنم و باید بگویم ما این کارها را انجام می‌دهیم.
برنامه "خانه کتابدار کودک و نوجوان" و "ترویج خواندن" چگونه شکل گرفت؟
تقریبا سال 1383 بود که خانواده نازنین موحدی‌پور، خانه چهار طبقه خودشان را وقف کارهای فرهنگی کردند. برای این کار کمک لازم داشتند و سراغ شورای کتاب کودک آمدند. در واقع خانه کتابدار کودک و نوجوان یک جورهایی مثل بازوی شورا شده است. امیدوار هستیم که این اتفاق هم‌چنان بی‌افتد. یک کتابخانه کودک، یک کتابخانه خانواده و یک کتابخانه نوجوان دارد که همه این‌ها با کمک‌های شخصی اداره می‌شوند. در حال حاضر بامداد کتابخانه هم به‌خاطر کمبود جا در آن‌جا مستقر است. این مکان در منیریه واقع شده است. این نهاد ممکن است افت و خیزهایی داشته باشد ولی در مجموع کارهای خودشان را انجام می‌دهند. گروه ترویج شورا هم جلسات خود را در محل خانه کتابدار برگزار می‌کند. فعالیت‌های این گروه هم در خانه کتابدار با برگزاری سبد خواندن با خانواده و برگزاری مناسبت‌ها در خانه، کتابخوانی و... هم در مراکز مختلف مانند برخی مدارس، مراکز کودکان کار و برخی فرهنگسراها اجرا می‌شود. این گروه ضمن دعوت در مراکز مربوطه فعالیت می‌کنند.
در پایان اگر جمع‌بندی برای این گفت‌وگو دارید، بفرمایید.
آرزو می‌کنم که همه دست به دست هم بدهیم و بتوانیم هم‌چنان شورای کتاب کودک را سرپا نگه داریم؛ ما به خانم میرهادی قول داده‌ایم و به بقیه هم قول می‌دهیم که نگذاریم کارهای شورا زمین بماند.