سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: کم نیستند مجلاتی با محوریت فرهنگ و ادب فارسی که در جای جای کره خاکی منتشر می شوند، دغدغه شان هم شناساندن فرهنگ کهن سرزمین شان به خارجی هاست، تعدادی از این نشریات به دو زبان انتشار می یابند تا مردم کشور میزبان را با تاریخ و تمدنی دیگر آشنا کنند؛ نشریاتی که عمدتا زبان دوم شان انگلیسی است اما بسیارند مردمی که به زبان های دیگری حرف می زنند، می نویسند و می خوانند. یکی از زبان های پر کاربرد در دنیا، فرانسوی است که البته ریشه ای عمیق در دریای فرهنگ و هنر دارد. در همین راستا خانه فرهنگ ایران در پاریس دست به انتشار فصلنامه ای دو زبانه زده تا فرانسوی زبانان را بکشاند به سوی فرهنگ و هنر کهن سرزمینی در شرق. شهروز مهاجر، پژوهشگر و دانشجوی مقطع دکترای تاریخ هنر در دانشگاه سوربن، سردبیر فصلنامه "ایوان" است که به زودی سومین شماره اش منتشر خواهد شد. "تاریخ نگاری هنر"، "پژوهشی در گرافیک کبریت ایرانی"، "پیشینه زیباسازی شهر تهران" و "تصویرسازی داستانی در کتاب های چاپ سنگی فارسی" بخشی از تألیفات مهاجر هستند که در ایران به چاپ رسیده اند. با این پژوهشگر به گفت و گو نشستیم تا برای مان از دلایل انتشار فصلنامه "ایوان" در فرانسه بگوید:
ابتدا درباره کلیات اثر صحبت کنیم. البته در این میان بحث فلسفه، تاریخ و بخش های دیگر در هنر هم مطرح می شود. برای ما از چرایی انتشار یک فصلنامه در خارج از ایران با موضوع هنر بگویید.
اول باید از انگیزه های انتشار فصلنامه ایوان بگویم. سال گذشته که به فرانسه سفر کردم، بعد از همفکری با آقای دکتر جمال کامیاب، رایزن فرهنگی سفارت ایران در فرانسه تصمیم گرفتیم یک فصلنامه دو زبانه در حوزه ایران شناسی منتشر کنیم. فکر می کنم مقدمات انتشار این فصلنامه حدود 5 یا 6 ماه زمان برد تا مشخص شود چه محورهایی باید داشته باشیم، روی چه موضوعاتی کار کنیم و از چه نویسنده ها و پژوهشگرانی بهره ببریم. بعد از طی مقدمات کار، اولین شماره فصلنامه را در پاییز سال 2017 – 1396 منتشر کردیم و شماره دوم را هم در زمستان همان سال به انتشار رساندیم. در حال حاضر هم در آستانه انتشار شماره سوم قرار داریم که فکر می کنم کمتر از یک ماه دیگر منتشر شود.
به چه دلیلی تصمیم گرفتید در خارج از ایران، فصلنامه دو زبانه "ایوان" را با حجم نزدیک به سیصد صفحه منتشر کنید؟
در خصوص انگیزه های تولد فصلنامه ایوان باید به این نکته هم اشاره کنم که وقتی خواستم انتشار این فصلنامه را به عنوان سردبیر شروع کنم، انتشار مطبوعات دو زبانه در اروپا چه در گذشته و چه در حال را رصد کردم. به این نتیجه رسیدم که مجلات دو زبانه در گذشته، خیلی جدی گرفته نشده، به ویژه در حوزه کشورهای غیر انگلیسی زبان. ما شاید نمونه های خوبی از نشریات مربوط به حوزه ایران شناسی در انگلستان یا آمریکا پیدا کنیم ولی در حوزه کشورهای غیر انگلیسی زبان، سابقه چندانی در شکل و شمایل جدی که مد نظر ما بوده و هست، وجود ندارد. با توجه به رصدی که انجام دادم، متوجه شدم در دهه های گذشته، مجلات کوچکی در اروپای مرکزی یا اروپای شمالی بوده که عمده آنها به ادبیات داستانی و فضای شعر اختصاص داشته است. به دلایل مختلف اعم از مسائل مالی، زمانی و غیره کمتر به سراغ موضوعات جدی تر و پژوهش های عمیق ترِ دامنه دار در حوزه ایران شناسی رفته اند. زمانی که این فضا را خالی دیدیم، به نظرمان رسید که می تواند اتفاق خیلی خوبی در فرانسه رخ دهد، به این دلیل که اولا پیشینه چنین فصلنامه ای به این شکل حداقل در فرانسه سابقه ندارد و حتی می توانم بگویم انتشار فصلنامه ای دو زبانه با این شکل و شمایل و حجم در اروپا هم کم سابقه است. به هر ترتیب ما کار را شروع کردیم و ایده خود را به مرحله عمل رساندیم.
انگیزه های دیگری هم داشتید؟
می توانم به یک انگیزه و دلیل دیگر هم اشاره کنم که باعث شد ما شروع به انتشار فصلنامه "ایوان" کنیم؛ اشتراکات فرهنگی بسیاری که بین ایران و فرانسه وجود دارد. در واقع اگر شما روی جلد مجله را نگاه کنید، نوشته شده است "ایران و فرانسه در فصل مشترک فرهنگ". دلیل این که ما چنین عنوانی را انتخاب کردیم و از عبارت اشاره شده روی جلد بهره بردیم، اشتراکات زیاد فرهنگی است که میان دو کشور وجود دارد. اگر مقایسه ای با کشورهای دیگر اروپا انجام دهیم، شاید این حجم از اشتراکات فکری و فرهنگی وجود نداشته باشد. به طور مثال اگر ایران و آلمان، ایران و ایتالیا، ایران و اسپانیا که غیر انگلیسی زبان هستند را مقایسه کنید، متوجه خواهید شد وقتی در بین این زوج کشورها، اسمِ ایران و فرانسه می آید، اشتراکات بسیار زیادی دیده می شود؛ در حوزه ادبیات، شعر، تصحیح ادبیات کلاسیک فارسی، هنرهای تجسمی، باستان شناسی، معماری و حوزه های مختلفی که از فرانسوی ها در طی قرن های گذشته تأثیر گرفته ایم و همین طور تأثیراتی که به فرهنگ فرانسه منتقل کرده ایم. در نتیجه این اشتراکات فرهنگی بین دو ملت باعث می شود که ما بتوانیم خیلی جدی تر و مفصل تر بحث ایران شناسی را در فرانسه دنبال کنیم.
چه تعداد نویسنده در تهیه "ایوان" با شما همکاری دارند؟
اگر به شناسنامه فصلنامه "ایوان" در دو شماره گذشته که منتشر شده، نگاهی بیندازید، در هر شماره نزدیک به چهل نفر در انتشار مجله با ما همکاری داشته اند؛ اعم از نویسنده، مترجم، ویراستار متن های فارسی، ویراستار متن های فرانسه، طراح سایت، گرافیست و بقیه دوستانی که به ما کمک کرده اند. می توانم بگویم "ایوان" از یک تیم بزرگ با بیش از 30 نفر همکار تشکیل شده است. بیشتر از نیمی از این دوستان ساکن فرانسه و بخش کمترشان ساکن ایران هستند. این عزیزان به ما کمک می کنند تا فصلنامه را با این شکل و شمایل منتشر کنیم.
آیا نسخه PDF مجلات خود را روی اینترنت قرار می دهید تا ایرانیان داخل کشور هم بتوانند از مطالب "ایوان" استفاده کنند؟
در خصوص تفاوت فصلنامه "ایوان" با نمونه های مشابه در درجه اول می توانم بگویم اغلب نمونه های مشابه در حوزه فرهنگ انگلیسی زبان منتشر می شود، در صورتی که "ایوان" به فرهنگ "فرانکوفونی" یا فرانسه زبان ها تعلق دارد. این نکته را در نظر داشته باشید که فرهنگ مشترک فارسی و فرانسه، جامعه ای بسیار کوچک تر و محدودتر دارد. فرض کنید اگر ما می خواستیم این مجله را به زبان انگلیسی منتشر کنیم، با نویسنده ها، پژوهشگران و مترجمان متعددی در اقصی نقاط جهان، طرف بودیم که کار را برای ما راحت تر می کردند. در هر حوزه ای که می خواستیم کار کنیم، یک انگلیسی زبان پیدا می کردیم تا در ایران، اروپا و آمریکا بتواند به ما کمک کند ولی مسئله فرانسه زبان بودن این فصلنامه، محدودیت هایی را هم برای ما به همراه دارد، به این دلیل که جامعه "فرانکوفونی" که با فرهنگ فارسی در ارتباط است، تعدادش زیاد نیست و اتفاقا بسیار کم است. در بعضی از حوزه ها شاید تعداد خیلی کمی متخصص و پژوهشگر بشناسیم. فکر می کنم این مهم ترین وجه تمایز فصلنامه "ایوان" با نمونه های مشابه است.
عکس: هومن حسنی