سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: در بررسی سنگ نوشته‌های دوران هخامنشی به نظر می‌‍رسد که در این دوره آیین‌های نوروزی بر گزار می‌شده است. در دوره ساسانیان مراسم عید نوروز باشکوه و اهمیت خاصی بر پا می‌شد و از دو بخش تشکیل شده بود نوروز کوچک و نوروز بزرگ .از اول فروردین ماه تا روز ششم را نوروز کوچک یا نوروز عام می‌نامیدند . در شش روز اول نوروز طبقات مختلف مردم به دیدار پادشاه می‌آمدند و مشکلات و در خواست‌های خود را با وی در میان می‌گذاشتند. در دوره دوم یا نوروز بزرگ، پادشاه نزدیکان را یرای گفتن تبریک و شاد باش به حضور می‌پذیرفت .
هر چند نخستین خلفای اسلامی به آداب و رسوم نوروزی بی توجه بودند ایرانیان مسلمان از آغاز دوره اسلامی همواره آیین های نوروزی را پاس می‌داشتند و از عید نوروز به عنوان آیینی مبارک یاد می کردند و آن را گرامی می‌داشتند .
ابو ریحان بیرونی نوروز را به جمشید نسبت داده و گفته است : جمشید جشن نوروز را برای سپاسگزاری از خداوند که سرما و گرما ر، و بیماری و مرگ را دور کرد بر پا داشت و در کتاب التفهیم خود نیز نوشته است:
"نوروز نخستین روز است از فروردین ماه و به این جهت نوروز نام کرده اند که پیشانی سا ل نو است "
شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری نیز جمشید را پایه گزار نوروز معرفی کرده اند .
روایت آغاز پیدایش نوروز در شاهنامه فردوسی:
چو آن کارهای وی آمد بجای/ز جای مهین برتر آورد پای
به فر کیانی یکی تخت ساخت / چه ما یه بدو گوهر اندر نشاخت
چو خورشید تابان میان هوا / نشسته بر او شاه فرمانروا
جهان انجمن شد بر تخت /فرو مانده از فره ی بخت اوی
به جمشید بر گوهر افشاندند/ مر آن روز را روز نو خواندند
سر سال نو هرمز فرودین/ بر آسوده از رنج تن دل ز کین
بزرگان به شادی بیاراستند/ می و جام و رامشگران خواستند
چنین روز فرخ از آن روزگار/بمانده از آن خسروان یادگار
پس از روی کار آمدن حکومت های مستقل ایرانی چون صفاریان و سامانیان ، با احیای برخی از سنت های فراموش شده ی نوروز ، این جشن با شکوه و عظمت بیشتر برگزار می شد .حتی حمله اقوام وحشی مغول نتوانست این آیین کهن را نابود کند بلکه ایرانیان با تلاش بیشتر در برگزاری مراسم نوروز ، عظمت و تمدن کهن خود را به رخ بیگانگان می کشیدند .
در دوران حکومت صفویه و برگزیده شدن مذهب رسمی تشیع جشن نوروز رونق بیشتری گرفت و عالمان شیعه روایت های گوناگون پیشوایان دین را در رابطه نوروز گرد آوری کردند .مثلا در روایت های اسلامی آمده که در نوروز خداوند از بندگانش پیمان گرفت تا تنها او را پرستش کنند و نوروز روزیست که جبرئیل بر پیامبر (ص ) نازل شد ه است . همچنین در نوروز است که ابراهیم (ع) بت ها را شکست و ...
بر پایی جشن نورو ز باستانی که بزرگترین عید ملی ایرانی است ، مصادف است با آغاز ماه فروردین و فصل بهار که با تجدید حیات و رستاخیز طبیعت همراه است ، بر شکوه آن افزوده است در زبان و ادبیات فارسی از نوروز با نام های متفاوتی چون بهار جشن ، جشن نوروزی ، جشن نو بهاری ، جشن فروردین ، نوروز جلالی ، و جشن جم یاد شده است و اکثر شاعران بزرگ ایرانی در باره ی نشاط و سرزندگی در بهار و نوروزو آیین های زیبای آن سخن گفته اند .
رودکی سمرقندی :
رودکی از شاعران نامدار قرن چهارم هجری و پدر شعر پارسی است. با وجودی که اشعار اندکی از ا ین شاعر باقی مانده ، تبحر و استادی او در همین اشعار اندک آشکار است .این شاعر در وصف نوروز و بهار چنین گفته است :
آمد بهار خرم با رنگ و بوی طیب/با صد هزار نزهت و آرایش عجیب
شاید که مرد پیر بدین گه شود جوان/گیتی بدیل یافت شباب از پی مشیب
چرخ بزرگوار یکی لشکری بکرد/لشکرش ابر تیره و باد صبا
نفاط برق روشن و تندرش طبل زن/دیدم هزار خیل و ندیدم چنین مهیب
آن ابر بین، که گرید چون مرد سوکوار/و آن رعد بین، که نالد چون عاشق کئیب
خورشید را ز ابر دمد روی گاه‌گاه/ چو نان حصاریی، که گذر دارد از رقیب
یک چند روزگار، جهان دردمند بود/ به شد، که یافت بوی سمن باد را طبیب
باران مشکبوی ببارید نو به نو/ وز برگ بر کشید یکی حلهٔ قشیب
کنجی که برف پیش همی داشت گل گرفت/ هر جو یکی که خشک همی بود شد رطیب
تندر میان دشت همی باد بردمد/ برق از میان ابر همی برکشد قضیب
عنصری :
شاعر سر آمد در بار غزنویان بوده است. او پس از رودکی می زیست و در سرودن غزل و قصیده استاد بوده مضمون های نو و ذوق در بیشتر شعرهای وی دیده می شود وی در وصف بهار و نوروز گفته است :
باد نوروزی همی در بوستان بتگر شود/ تا ز صنعش هر درختی لعبتی دیگر شود
باغ همچون کلبه بزاز پر دیبا شود/راغ همچون طبله ی عطار پر عنبر شود
روی بند هر زمینی حله چینی شود/گوشوار هر درختی رشته ی گوهر شود
چون حجابی لعبتان خورشید را بینی به ناز/ گه برون آید ز میغ و گه به میغ اندر شود
افسر سیمین فرو گیرد ز سر کوه بلند/ باز مینا چشم و زیبا روی و مشکین سر شود
و البته که تفحص در شعرهای کهن فارسی و بازنشر شعرهایی در باب نوروز مجالی خیلی بیشتر از این‌ها می‌طلبد. هر چند در ایام نوروز بخشی از این شعرها را می‌توانید در سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین بیابید.