سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: فیض شریفی منتقد، مترجم، نویسنده و نمایشنامه نویس است. از فیض شریفی کتاب‌های بسیاری به چاپ رسیده. کتاب‌های سری "شعر زمان ما"؛ سیمین بهبهانی، سیاوش کسرایی، منوچهر آتشی، سیدعلی صالحی، نادر نادرپور، نصرت رحمانی، یدالله رؤیایی، فریدون مشیری، شفیعی کدکنی، حمید مصدق، فریدون توللی و شمس لنگرودی بخش کوچکی از آثار اوست. از او همچنین کتاب‌هایی در زمینه داستان و نمایشنامه منتشر شده است که یکی از آخرینِ این آثار، کتابی ست با عنوان "غم دونده در همراهی با موراکامی". با او درباره ارتباط ادبیات و صلح حرف زدیم و اینکه به نظر او کدام یک از شاعران معاصر ایران شایسته لقب "شاعرِ صلح" است...
گفت و گوی ما با او را بخوانید...
جناب شریفی از دیرباز در باب ارتباط ادبیات وصلح بسیار گفته و نوشته اند، به نوعی که پر بیراه نیست اگر بگوییم ادبیات ماهیتا با اهداف صلح طلبانه در ارتباط بوده و هست... اما به راستی تا چه میزان ادبیات امروز – در سطح بین المللی – در اجرا هم مقید به مضامین مربوط به "صلح" است؟
قطعا همین گونه است که می گویید. اصولا بن مایه ادبیات جهان با عشق و مهر و دوستی و صلح سرشته شده است . شاعری که وجودش را با عشق و آشتی عجین کرده با کینه و دشمنی بیگانه است و آدم حسابی وقتش رابا دشمنی تلف نمی کند. البته شاعرانی که ایده مسلک هستند با ایدئولوژی دیگران سر سازگاری ندارند. جنگ از همین جا کلید می خورد. ببینید در یونان باستان به راحتی افلاتون با ارستو به مجادله می پردازد. ولی اتفاقی حادث نمی شود. سربازان اسکندر او درگیر می شوند و می گویند این چه وضعی است بچه‌ها ی ما در یونان و مقدونیه تنهایند و تو می خواهی بعد از ایران به هندوستان بروی و آن جا را به توبره بکشی. ما نمی آییم. اسکندر دستور به قتل آنها صادرنمی کند. ما در قرن 21 زندگی می کنیم و نمی توانیم در یک دیالوگ ساده صبوری کنیم .شاعران ما هم از این قاعده مستثنی نیستند. ادبیات امروز ایران در سطح بین الملل غریب افتاده. ما قانون کپی رایت را رعایت نمی کنیم. آنها هم کتاب های ما را ترجمه نمی کنند. خودمان هم این کار را نمی کنیم. اگر کرده ایم کار دست و پا شکسته ای ارائه کرده ایم. واقعا هیچ کدام از شاعران برجسته ی ما چیزی از شاعران اروپایی بدهکار نیستند ولی زبانمان مهجور افتاده. ترکیب های تصویری هم در زبان ما فراوان است. در ترجمه مشکل ساز است. بنابراین چیز دندان گیری عاید آنها نمی شود که پیام ما را دریافت کنند. سینمای ما دارد جور ادبیات را می کشد. سینما در ایران مدیون ادبیات امروز است. پیام فرهادی بعد از دریافت جایزه اسکار کار چندین دفتر شعر و داستان را کرد.
از نگاه من اگر کانون‌های فرهنگی هزینه کنند و کتاب هایی که پیام آور عشق ودوستی هستند ترجمه کنند دستاوردهای خوبی عاید مملکت ما خواهد شد. چشم انداز مثبتی در این زمینه به چشم نمی آید. وقتی بعضی ها برای یک دست دادن این همه هجمه وارد می کنند معلوم است که کسی جرات نمی کند، دست به چنین کاری بزند .
مشکل ما در دونوع ادبیات است. ادبیات انقلاب اسلامی و ادبیاتی که طلایه‌دار آن نیماست. شاعران جنگ تحمیلی هنوز زبان حماسی خود را تلطیف نکرده اند. با این زبان نمی توان درباره ی صلح شعری گفت .در اجرا و عمل تا این شاخصه ها در نظر گرفته نشود، کاری نمی توان کرد.
به نظر شما این گزاره که "ادبیات همیشه از صلح می‌گوید" گزاره‌ای کلیشه‌ای است یا نه؛ در واقع امر هم چنین است؟
ذات ادبیات با جنگ میانه ای ندارد. البته همواره افرادی هستند که در هنگام جنگ از مزایای آن سخن می رانند و در آتش آن می دمند. البته همیشه جنگ و روحیه ی سلحشوری بد نیست. وقتی ملتی ناعادلانه گرفتار جنگ می شود باید مقاومت کند و شاعر و نویسنده هم موظف است از حقوق مردم حمایت کند . ببینید در عصر محمود غزنوی یک مشت شاعر که رسانه‌ها ی گروهی او بودند، زر و سیم می گرفتند و از پادشاه حمایت می کردند. از پادشاهی که وقتی هند را به توبره کشید بیش از هندو مسلمان کشت. در ایران هم اسماعیلی را به سیخ می کشید. فرخی سیستانی می گوید :دار فرو بردی باری دویست /گفتی این درخور خوی شماست .
خب گزاره کلیشه‌ای همین جاست و مصیبت هم همین جاست که ادبیات در خدمت کشتار قرار گرفته .شاعرانی که اگر چون فردوسی و خیام عمل می کردند ما دچار این همه بلایا نمی شدیم.
شما به عنوان کسی که سال‌ها شعر معاصر را مورد مداقه قرار داده‌اید، بازتاب مفهوم صلح را در این حوزه چگونه دیده‌اید؟
زمانی که من 13 کتاب شعر زمان ما را نوشتم، 13 بار تاریخ معاصر را مرور کردم. و وضعیت سیاسی -اجتماعی شاعران را بررسی کردم. نیما وشاگردان او ماحصل انقلاب مشروطه و کودتای نظامی دربار علیه مصدق بودند. شکست پشت شکست کمر شاعران را شکسته بود. نیما در شعر بلند خانواده سربازمی می گوید:جنگ هرساله از برای چیست /نیکلا داند این چه غوغایی است /حرص دوارباب فتنه جویان است/پس فقیران را خانه ویران است؟/قصر آ ن ارباب باز پابرجاست /نیکلا آقاست...
معلوم است که شاعر دربرابر جنگ جبهه گیری کرده .شاعر متعهد که حامی ستمدیدگان است، جنگ را به نفع حاکمان می داند و علیه منافع مردم.
شاملو در شعر آشتی می گوید:از دوزخ و بهشت و فرش و عرش بر می‌گذری / و دایره حضورت / جهان را / در آغوش می‌گیرد /نام توام من/ به یاوه معنایم مکن.
این شعر قابل تامل زمینه نوعی آشتی را با خدا فراهم ساخته که نشانگر چگونگی عقاید او در آخر عمر است.
او و شاعران هم‌دوره اش نگران انسان و سرنوشت او که تمامی بر محور عشق و آزادی و آشتی با معشوق و جهان است، هستند. اگر شاعرانی چون کسرایی و آتشی و اخوان و فروغ و نصرت رحمانی و...از مقاومت یا آزادی حرف می زنند و گاهی دم از مبارزه می زنند به خاطر یک صلح پایدار است.
بالاخره پایان همه جنگ‌ها آشتی است. حتما کتاب "زندگی، جنگ ودیگر هیچ" را از اوریانافلاچی خوانده ای. فرمانده آمریکایی به سربازانش دستور می دهد تا غروب تپه ای را تصاحب کنند. 280 سرباز کشته می شوند و دوبرابر هم ویتنامی برخاک سیاه می نشانند. یک ساعت بعد دستور عقب‌نشینی می دهند. این همه برای هیچ سربه نیست می شوند.
یادم به شعر نصرت رحمانی، خطاب به نرون می افتد که شهر رم را به آتش کشید:
ولی به جای اشکدان /درآفتابه‌های دیگران گریستی /تو هیچ چیز نیستی ...
یا
باید به قفل‌ها بسپاریم /تا با بوسه‌ای گشوده شوند /بی رخصت کلید ...
یا وقتی سید علی صالحی می سراید و خطاب به بن لادن می گوید :
یعنی تو نمی دانی به خاطر تو /چند چلچله ای چشم به راه سپیده دم را/سر بریده اند...
این اشعار لااقل در کشور های همجوار بسیار تاثیرگذار بوده و شاخک های فرنگیان را تیز کرده است.
تمامی شاعران معاصر ایران در پایان عمر به سوی صلح و آرامش جاوید رفته اند.
فکر می کنید هنوز هم مفهوم صلح در سطح کلان قابلیت آن را دارد که موضوع شاعران و نویسندگان قرار گیرد؟
بله جانم! مفهوم صلح در بسیاری از آثار شاعران و نویسندگان ایران به خصوص بعد از این طوفانی که در تن خاورمیانه افتاده در داستان های رمان نویسان ایران دیده می شود؛ ابوتراب خسروی، زویا پیرزاد، صمد طاهری و...در این زمینه کارهای درخشانی خلق کرده اند.
در شعر اما این موضوع کمرنگ تر است چون شاعران امروز درپی یعنی هستند نه معنی و بعضی هنوز دنبال شعرهای سانتیمانتال یااحساسات زودگذرند. دنیا را آب ببرد آنها را خواب می برد. دیگر آن آثاری که آکنده از فرهنگ و آرمان خواهی بود خلق نمی شود. زمانی این آثار آیینه ای بود برای تمامی صداها و اکنون آن آثار فروش نمی رود. سهراب سپهری یک تنه بعد از صالحی بار هزار شاعر امروز را به دوش نهاده. کسی که می گفت : من ندیدم دو صنوبر را باهم دشمن . به قول شفیعی کدکنی :در خشکسال واژه، در تنگای آواز /شعری نخواندیم .../شادا که می خوانند و خوش/درصبح اسفند/آوازهای خویش را با آن بلندی /گنجشک های عصر جنگ و جیره بندی... .
رسالت ادبیات در این باب راهگشای خصومت جویی های بشرِ امروز هست؟ به عبارت دیگر ادبیات می تواند باری از این "جنگ" ها را از دوش بشر بردارد؟
ادبیات بی آزارترین قلمرو برای سربازان از سنگر گریخته و نخبگان صلح‌جو ست. ادبیات، پودر آرام بخش است بر آلام آوارگان جهان. اگر ادبیات با عرفان در عصر مغول آغشته نشده بود، شاید نیمی از مردم ایران خودکشی می کردند. کاری که ژاپنی ها بعد از جنگ جهانی کردند. آنها اگر ادبیات ما را در آن سال‌ها، نه حالا داشتند خودکشی نمی کردند. امروز هم ادبیات می تواند این رسالت را به عهده بگیرد ولی به هر معنی سمبه مذهب پرزور تر است. ادبیات روح را تلطیف می کند، به شرط آن که در دست عوامل جور اسیر نشود. ادبیات می تواند فرهنگ و تمدن را به جامعه تزریق کند. جامعه ای که فرهنگ نداشته باشد به راحتی تن به جنگ می دهد و در نهایت جوامعی که ادب نداشته باشد دمکراسی در آن پا نمی گیرد. در جامعه ای هم که دمکراسی نباشد، جنگ حرف اول را می زند. جناب هوشیار محبوب می دانید ادب یعنی چه؟ ادب از مادبه می آید و به معنی بزم یا جشن است. بنابراین با جنگ در جبهه مخالف است.