به‌گزارش هنرآنلاین، نشست تخصصی «فیلم جُستار، نظریه و عمل» به‌عنوان اولین نوبت از سلسله نشست‌های تخصصی ششمین همایش مطالعات فیلم کوتاه تهران، روز سه‌شنبه 4 اردیبهشت‌ماه، با حضور رامتین شهبازی و احمدعلی سجادی‌صدر در محل دانشگاه سوره برگزار شد.
رامتین شهبازی عضو شورای علمی ششمین همایش مطالعات فیلم کوتاه تهران در ابتدای این نشست ضمن ارائه توضیحاتی درباره پذیرش قالب «فیلمجستار» در این دوره از همایش، گفت: فیلمجستار یکی از گونه‌های شناخته‌شده در عرصه فیلمسازی و تحقیق در جهان است. امروز در بسیاری از رشته‌های میان‌رشته‌ای از این قالب استفاده می‌شود. در دوره‌های دانشجویان رشته سینما در ایران هم فیلم‌جستارهای خوبی را تولید می‌کردند که برخی از آن‌ها امروز در خارج از کشور تحصیلات خود را ادامه می‌دهند. به همین دلیل قالب فیلمجستار را در فراخوان پذیرش آثار در همایش مطالعات فیلم کوتاه، قرار دادیم. در همین زمینه کتابی هم در دست تدوین است که به زودی از سوی انجمن سینمای جوانان ایران منتشر خواهد شد.
وی در ادامه با اشاره به تعداد معدود کتاب‌های منتشرشده به زبان فارسی درباره موضوع «فیلمجستار» افزود: در این کتاب سعی کرده‌ایم علاوه‌بر مرور تاریخچه فیلمجستار، به شکل‌های مختلف فیلمجستار هم اشاره داشته باشیم. در این کتاب، نظریه مطرح می‌شود و اما در ادامه از نظریه به سمت عمل حرکت خواهیم کرد. به برخی مباحث در قالب یک میزگرد هم خواهیم پرداخت تا مباحث به زبان عملی‌تر هم مورد بررسی قرار بگیرد.
«فیلمجستار» تعریف‌گریز است!
در ادامه این نشست احمدعلی سجادی‌صدر مدیر گروه سینما دانشگاه سوره گفت: مقوله «فیلمجستار» مقوله پیچیده‌ای است چراکه به‌شدت از «تعریف شدن» گریزان است. «فیلمجستار» از هر تعریف و قاعده‌ای که برای دیگر ژانرها مطرح است، بلافاصله فرار می‌کند و هیچ‌گاه خودش را در معرض محدود شدن قرار نمی‌دهد. همین ویژگی هم باعث پویایی این مقوله شده است.
وی ادامه داد: برای تعریف فیلمجستار باید مستقیم به سراغ نمونه‌ها برویم. دو نمونهای که برای این نشست آورده‌ام، مربوط به آلن رنه و اورسن ولز است. فیلمجستار، زمانی مربوط به حوزه فیلم مستند محسوب می‌شده اما امروز خودش را از حوزه مستند هم جدا می‌کند. در تعاریفی که از سال 2000 به بعد موجود است، اصلاح تخصصی فیلمجستار در حوزه‌هابی مطرح می‌شود که ما پیش از این در حوزه سینمای مستند به‌کار نمی‌بردیم. آنچه می‌توانیم مطرح کنیم این است که فیلمجستار، داستان ندارد. براساس تحقیقات جدید، ما از مرز خیال و واقعیت عبور کردیم و داریم به «رسانه» می‌پردازیم. داریم از تعریف نشدن موضوع، به تعریف نشدن رسانه و از چندگانگی موضوع به چندگانگی رسانه می‌رسیم. به همین دلیل بد نیست نگاهی به این سیر تحول داشته باشیم.
واقعیتی وجود دارد، اما کجاست؟
سجادی‌صدر در ادامه با ارجاع به بخش‌هایی از فیلم «شب و مه» ساخته آلن رنه گفت: کاری که آلن رنه به‌واسطه توضیح روی فیلم انجام داده این است که ما در مواجهه با آن تردید داریم که آیا کل آن مستند است، یا با یک فضای ساخته‌شده طرف هستیم. گویی ما را در میانه مرز مستند و داستانی نگه می‌دارد. این همان کاری است که آلن رنه در «هیروشیما عشق من» هم انجام داده است. مستند «شب و مه» درباره آسایشگاه‌های آشوویتس است که در آلمان نازی مختص نگه‌داری یهودی بوده است اما افراد از همینجا به سمت کوره‌های آدم‌سوزی فرستاده می‌شدند. رنه به آنجا می‌رود و از آنجا فیلمبرداری می‌کند و با تصاویری که از گذشته باقی مانده است، تلفیق می‌کند. رنه با نگه داشتن ما در مرز واقعیت و خیال، به‌گونه‌ای می‌گوید واقعیتی وجود دارد، ولی معلوم نیست همان چیزی باشد که به ما می‌گویند.
وی پس از نمایش سکانس‌هایی از «شب و مه» ادامه می‌دهد: در اینجا فیلمجستار، به‌گونه‌ای از فیلم مستند نزدیک می‌شود که به نام مستند انعکاسی می‌شناسیم. در نمونهای که از اورسن ولز خواهیم دید، شاهد مراحل ساخته‌شدن فیلمی هستیم که داریم آن را می‌بینیم. یعنی همه اجزای تولید از گروه فیلمبرداری تا بوم صدا را در تصویر می‌بینیم و به‌گونه‌ای با این مسئله مواجه می‌شویم که آنچه در حال دیدن آن هستیم، ساخته‌شده است و اینگونه نیست که واقعیت محض باشد.
تأثیر اورسن ولز بر گزارش‌های خبری دنیا
مدیر گروه سینما دانشگاه سوره تأکید کرد: اورسن ولز در همان دقایق ابتدایی مستند خود، تأکید می‌کند که این مستند یک دروغ است! فیلم در همان ابتدا روی فاصله میان «فیلم» و «واقعیت» تأکید می‌کند. شیوه ساخته‌شدن یک فیلم، بر تفسیر شما از واقعیت، تأثیر می‌گذارد.
در ادامه نشست و پس از نمایش سکانس‌هایی از مستند اورسن ولز، سجادی‌صدر ادامه داد: اورسن ولز از فیلمسازانی است که روی مقوله مستند دورگه، بسیار تأثیر گذاشته است. دقایق اولیه فیلم «همشهری کین» در‌آن مقطع روی تولید مستندهای خبری در دنیا، تأثیر گذاشت و بسیاری به تقلید از اورسن ولز، شیوه ساخت فیلم‌های خبری را تغییر دادند. اتفاقا یکی از اولین نمونه‌های مستندنمایی در سینما هم همین سکانس‌های ابتدایی «همشهری کین» است. ولز برخلاف زندگی شخصی‌اش، به‌عنوان یک هنرمند، ذهن بسیار خلاقی داشته است.
وی در بخش دیگر از صحبت‌های خود گفت: از ابتدای قرن بیستم در همه حوزه‌های هنر، شاهد بروز هنرهای تازه هستیم و گویی هنرمند دیگر خودش را به مرزهای یک هنر محدود نمی‌کند. نمونه مشهور آن «برج ایفل» است که به‌راحتی نمی‌توان مشخص کرد که مجسمه است یا معماری. گویی هنرمند دیگر خودش را به رسانه محدود نمی‌کند. فیلمجستار هم زمانی که با آپاراتوس سینما مواجه می‌شود، باید از مرز رسانه‌ای خود عبور کند و این رشدی است که در دو دهه اخیر در حوزه فیلمجستار شاهد بودیم.
«فیلمجستار» هیچ پایبندی‌ای به روایت ندارد
این استاد دانشگاه در ادامه گفت: فیلمجستار در دوران جدید، هیچ پایبندی‌ای به روایت ندارد و می‌گوید اگر بخواهی من را بفهمی باید دید خود نسبت به دنیا را تغییر بدهی. این هسته ثابتی است که در سیر تحول انواع فیلمجستار می‌توان آن را در همه انواع، رصد کرد. فیلمجستار نمی‌خواهد مانند یک فیلم هالیوودی، ما را به‌واسطه روایت خود متأثر کند. از این منظر فیلمجستار ذیل روایت پست‌مدرن قرار می‌گیرد.
وی تأکید کرد: فیلمجستار در واقع بیان شخصی یک هنرمند است و به همین دلیل هم ذیل هیچ تعریفی قرار نمی‌گیرد. یکی از بهترین مصادیق برای «حدیث نفس» همین فیلمجستار است. ساختاری که هیچ قاعده‌ای ندارد و به همین دلیل هم به‌راحتی قابل‌تفسیر و دسته‌بندی نیست. تنها نکته مهم این است که فیلمجستار، برداشت شخصی یک هنرمند از یک واقعیت است و هیچ‌گاه خود واقعیت نیست.
در «فیلمجستار» اصل اول «پژوهش» است
در ادامه این نشست تخصصی رامتین شهبازی عضو شورای علمی ششمین همایش مطالعات فیلم کوتاه تهران گفت: طبق گفته دکتر صدر، فیلمجستار، برداشت شخصی هنرمند از یک واقعیت است. آن چیزی هم که در همایش‌هایی همچون مطالعات فیلم‌کوتاه به‌عنوان موضوع و سرفصل مطرح می‌شود، تنها سابجکت و موضوع محسوب می‌شوند و ما به‌هیچ‌وجه نمی‌خواهیم به نگاه‌های تکراری نسبت به این موضوعات برسیم. در هر همایش و در هر کار علمی، شما با موضوع و سابجکت مواجه هستید. در واقع پیشنهاد و فراخوانی است که شما را به پرداختن به یک موضوع فرامی‌خواند.
وی افزود: آنچه خروجی کارها را متفاوت می‌کند، نقطه‌نظر ما به موضوعات است. به همین دلیل از مرحله موضوع عبور می‌کنیم و به مسئله می‌رسیم. حتی می‌توانیم نسبت به موضوعات نگاه انتقادی داشته باشیم و همین نگاه انتقادی را در قالب مقاله و جستار، ارائه می‌کنم. اینجاست که کار ما می‌تواند «خودویژه» شود.
شهبازی در ادامه گفت: در فرآیند ساخت فیلمجستار، اصل اول پژوهش است. ما نباید این اصل را فراموش کنیم. زمانی ما از پژوهش مکتوب به یک خروجی مکتوب در قالب مقاله می‌رسیم و به نوعی درون رسانه‌ای عمل می‌کنیم اما وقتی می‌خواهیم «فیلمجستار» بسازیم، در واقع داریم رسانه را هم تغییر می‌دهیم. به همین دلیل برای رفتن سراغ فیلمجستار، شما در واقع باید به دو رسانه، تسلط داشته باشید؛ هم رسانه مکتوب، برای پژوهش و هم رسانه تصویر، برای ارائه.
ادامه این نشست تخصصی به طرح پرسش از سوی حاضران اختصاص پیدا کرد.
ششمین همایش مطالعات فیلم کوتاه تهران با شعار «امکانات بومی در ژانرهای آمیخته (هیبریدی) و اهمیت چرخه‌های تولید» برگزار می‌شود و در چهار بخش «مقالات پژوهشی»، «جستارهای آزاد»، «فیلمجُستار» و «ترجمه» پذیرش آثار خواهد داشت.
آخرین مهلت ارسال چکیده مقالات و طرح‌نامه فیلمجُستار به ششمین همایش مطالعات فیلم‌کوتاه تهران، یک‌شنبه 6 خردادماه 1403 است و اسامی چکیده مقالات پذیرفته شده روز یک‌شنبه 3 تیرماه 1403 اعلام خواهد شد.