گروه سینمایی هنرآنلاین: تلویزیون هر سال با آغاز ماه رمضان برنامه‌ها و سریال‌های مناسبتی متعددی را درنظر می‌گیرد تا روزه‌داران و مخاطبان با تماشای این برنامه‌ها و سریال‌ها، از دقایق بعد از افطار تا ساعاتی از شب، اوقات فراغت خود را سپری کنند. ساخت سریال‌های مناسبتی برای این ایام در سه دهه اخیر مرسوم بوده است اما اوج آن را باید در دهه ۸۰ جستجو کرد؛ دهه‌ای که پخش سریال‌های رمضانی درِ دکان‌ها را می‌بست و کوچه و خیابان را به هوای تماشای تلویزیون خالی از رهگذر می‌کرد، دهه‌ای پر از طنزهای رضا عطاران و داستان‌های سورئال علیرضا افخمی.
«خانه به دوش» تنها خاطره‌انگیز ۱۳۸۳
اگر بخواهیم بررسی گسترده‌ای از خاطره‌انگیزترین سریال‌های رمضانی داشته باشیم باید با «خانه به دوش» رضا عطاران آغاز کنیم؛ این سریال در ماه رمضان ۱۳۸۳ روی آنتن شبکه سه سیما رفت و داستان ماشاالله فرد بی‌پول و فقیری را روایت می‌کرد که مشکلات مالی او را در وضعیت سختی قرار داده است، او برای اینکه مشکلات مالی خود را حل کند و بتواند تنها از راه حلال پول در آورد، با آقای بیات، که با او به‌طور اتفاقی آشنا شده است، همکاری می‌کند و پولی را برای سفر به مالزی پرداخت می‌کند اما آقای بیات کلاهبردار از آب در می‌آید و به ماشاالله و احمد بلیط جعلی می‌فروشد و آن‌ها نمی‌توانند به مالزی سفر کنند. احمد، ماشاالله را در یک کارگاه کفاشی می‌برد تا در آن جا کار کنند که در این مسیر اتفاقاتی برای آن‌ها رخ می‌دهد.
بازیگران اصلی این مجموعه تلویزیونی حمید لولایی، رضا عطاران، غلامحسین لطفی، علی صادقی، مریم امیرجلالی، آناهیتا همتی، فلور نظری و بهنوش بختیاری هستند.این سریال با استقبال بسیاری از سوی مخاطبان همراه و بارها توسط شبکه‌های مختلف تلویزیون بازپخش شده است.
سریال ماورایی افخمی و «متهم گریخت» عطاران
در سال ۱۳۸۴ سریال‌های «او یک فرشته بود» به کارگردانی علیرضا افخمی و «متهم گریخت» ساخته رضا عطاران که به ترتیب از شبکه‌های دو و سه سیما پخش می‌شدند، مورد استقبال مخاطبان قرار گرفتند.
«او یک فرشته بود» برای اولین بار در ژانر ماورای روی آنتن تلویزیون رفت و مخاطبان بسیاری را به خود جلب کرد. در خلاصه داستان این سریال آمده است که بهزاد طی ماجرایی با زنی تصادف می‌کند و او را به خانه می‌آورد. به تدریج حرکات عجیبی از این زن که فرشته نام دارد، سر می‌زند و از سوی دیگری در قالب مردی به نام سرابی سعی در سردرگم کردن بهزاد دارد. نهایتا فرشته موجب می‌شود که بهزاد و همسرش رعنا تا پای طلاق بروند و حتی به بهزاد پیشنهاد ازدواج می‌دهد اما پس از مدتی بهزاد باتوجه به رهنمودهای روحانی محل و سخنان فرزندانش متوجه می‌شود که فرشته، شیطان است و پسرش را در حالی که فرشته قصد کشتن او را دارد، نجات می‌دهد و سپس به درگاه خدا توبه کرده و از گناهانش اظهار پشیمانی می‌کند.
حسن جوهرچی، بهاره افشاری، ثریا قاسمی و مریم کاویانی، مرتضی ضرابی، رضا توکلی، ایلیا شهیدی‌فر، فاطمه غلامی، امیرمحمد زند، حسین چنگی و امیر وطن‌زاد در این سریال به هنرمندی پرداخته‌اند. این سریال در ۳۱ قسمت حدود ۶۰ دقیقه ای ساخته شده است.
«متهم گریخت» سریالی به کارگردانی رضا عطاران و تهیه‌کنندگی ایرج محمدی و مهران مهام است که در ماه مبارک رمضان سال ۱۳۸۴ از شبکه سه پخش شد. این سریال روایتگر زندگی یک خانواده است که از شیراز به تهران آمده و ماجراهایی برای‌شان رقم می‌خورد. در این مجموعه سیروس گرجستانی، مریم امیر جلالی، علی صادقی، سعید آقاخانی، محمود بهرامی، رضا عطاران، شهربانو موسوی، علیرضا جعفری، ملیکا زارعی و... به ایفای نقش پرداختند. این سریال نیز همچون اثر پیشین رضا عطاران با استقبال خوب مخاطبان همراه بود که نشان می‌داد، اکثر افراد جامعه متقاضی سریال‌های طنز پای سفره افطار هستند.
«صاحبدلان» و «زیرزمین» آثار پر طرفدار ۱۳۸۵
شبکه یک سیما نیز در سال ۱۳۸۵ مجموعه‌ای خاطره‌انگیز را روی آنتن برد؛ مجموعه «صاحبدلان» به کارگردانی محمدحسین لطیفی که داستان زندگی پیرمردی صحاف به نام سید خلیل صحاف‌زاده را روایت می‌کند که با ورود قرآنی برای صحافی بـه خانه‌اش، به‌همراه نوه‌اش دینا وارد ماجراهایی می‌شوند که از داستان پیامبران در قرآن الهام گرفته شده است. او برادری بنام جلیل دارد کـه برخلاف خلیل بـه اعتقادات مذهبی پایبند نیست و با فعالیت‌های تجاری نامشروع، ثروت فراوانی به هم زده است.
در این سریال بازیگرانی همچون حسین محجوب، محمد کاسبیف، ثریا قاسمی، باران کوثری، سیروس گرجستانی، پوریا پورسرخ، برزو محترم، مهرانه مهین ترابی، اردلان شجاع کاوه، حمید ابراهیمی و مجید یاسر به ایفای نقش پرداخته‌اند. «صاحبدلان» از جمله سریال‌های قرآنی سیما بود که توجه مخاطبان را به خود جلب کرد.
سریال «زیر زمین» به کارگردانی علیرضا افخمی نیز که در سال ۱۳۸۵ از شبکه سه سیما پخش شد، توانست مخاطبان بسیاری را به خود جذب کند. در این سریال فتحعلی اویسی، ابوالفضل پورعرب، رضا توکلی، مهران رجبی، بهاره رهنما، مهتاج نجومی، مرجانه گلچین، کیانوش گرامی، سروش صحت، داریوش سلیمی، بهمن دان، پرستو مقدم، کامران فیوضات، صدرالدین حجازی، فرناز رهنما، مریم کاویانی، منوچهر صفرخانی، عمار تفتی، احمد علامه‌دهر و معصومه اسکندری ایفاگر نقش بودند. «زیر زمین» داستان سه دوست را روایت می‌کند که با سندی جعلی، زمینی را به فردی سرمایه‌دار به نام کورانی می‌فروشند و از او کلاهبرداری می‌کنند اما اسدی پول‌ها را می‌گیرد و قصد دارد تا سهم ۲ نفر دیگر را هم برای خود بردارد. او پول‌ها را در زیرزمین یک خانه قدیمی در پامنار پنهان می‌کند و خودش در راه فرودگاه تصادف می‌کند و فلج می‌شود. حالا ۲ نفر دیگر بر سر یافتن پول‌ها رقابت می‌کنند. قسمت‌های متعددی از این سریال در ۲ محله تاریخی تهران یعنی امامزاده یحیی و کوچه‌پس‌کوچه‌های پامنار ساخته شدند و از یکی از حمام‌های تاریخی نیز در آن استفاده شده است.
«اغما» و «میوه ممنوعه» روی آنتن-۱۳۸۶
سال ۱۳۸۶ سریال «اغما» اثر سیروس مقدم برای شبکه یک سیما ساخته شد و روی آنتن رفت. این سریال داستان دکتر طاها پژوهان را دنبال می‌کند که یک پزشک فوق متخصص جراحی مغز و اعصاب است. او به دلیل جراحی‌های موفقیت آمیزش روی رزمندگان در جبهه‌ها به پنجه طلایی مشهور است. او اکنون به دلیل بیماری حاد همسرش مولود بر سر دو راهی قرار دارد از طرفی عرف پزشکی مانع جراحی همسرش توسط اوست ولی مولود اصرار دارد که فقط توسط پژوهان جراحی شود. از سویی تنها فرزند آن‌ها پری مخالف این عمل جراحی توسط پدر است که در این میان اتفاقاتی رخ می‌دهد.
امین تارخ، حامد کمیلی، لعیا زنگنه، اسماعیل خلج، ناصر ممدوح، ایرج نوذری، عبدالرضا اکبری، نفیسه روشن، شیرین بینا، شیوا خنیاگر، تورج فرامرزیان، صدرالدین حجازی و افشین سنگ چاپ از جمله بازیگران این مجموعه تلویزیونی هستند.
این سریال با حاشیه‌هایی همراه بود، به‌عنوان مثال عوض حیدرپور عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در شهریور ۱۳۸۶ درباره این سریال گفت: «سریال تلویزیونی «اغما» خرافه پرستی را در جامعه ترویج می‌کند و وهن جامعه پزشکی است که حتما باید متوقف شود. ما در جامعه پزشکی و به خصوص در عمل‌های جراحی با حالت‌های غیب‌گویی سر و کار نداریم، عمل جراحی یک کار علمی و دقیق است که بر اساس پروتکل مشخص گام به گام آن از ابتدا و حتی مراحل قبل از عمل تا انتها و حتی مراقبت‌های بعد از عمل تعریف مشخص دارد و هر گونه عمل خارج از آن بازی کردن با جان مردم است. ترویج خرافه پرستی در پزشکی سابقه دارد و به خصوص در شوروی سابق چنین مسائلی وجود داشت، نهایت آن هم انرژی درمانی بود که حاصلی جز به خطر انداختن جان انسان‌ها ندارد. اگر قرار باشد همه منتظر باشند تا روحی از غیب نازل شود تا بیمار آن‌ها را نجات دهد و تکیه بر دانش و علوم پزشکی کم‌رنگ شود این مساله به زیان جامعه تمام خواهد شد به همین علت باید نمایش این فیلم متوقف شود و حداقل روندی که در آن روح نازل می‌شود و عمل جراحی را هدایت می‌کند، باید تغییر کند.»
سال ۱۳۸۶ همچنین «میوه ممنوعه» به کارگردانی حسن فتحی را برای شبکه دو سیما به همراه داشت؛ سریالی با بازی علی نصیریان، گوهر خیراندیش، کیانوش گرامی، کاظم بلوچی، هرمز هدایت، هانیه توسلی، نیما رئیسی، محمدرضا رهبری، عمار تفتی، طناز طباطبایی، صدیقه کیانفر، شبنم فرشادجو، جواد انصافی و امیر جعفری که در ۳۱ قسمت روی آنتن رفت. داستان سریال «میوه ممنوعه» پیرامون مرد متمول و با اعتقادی به نام حاج یونس فتوحی است، او زندگی خوب و خوشی را در کنار خانواده خود دارد و دارای احترام و آبروی فراوانی در بین عموم مردم و محل است که ناگهان ورود دختری به نام هستی در زندگی‌اش، آرامش را از او می‌گیرد و تا مرز سرشکستگی پیش می‌برد و... . موسیقی متن این مجموعه تلویزیونی با آهنگسازی و صدای احسان خواجه امیری همراه بوده است که با استقبال زیادی در بین مخاطبان همراه شد. این خواننده همچنین در برخی از سکانس‌های «میوه ممنوعه» بازی کرده است.
«بزنگاه» آخرین سریال رضا عطاران در تلویزیون
«روز حسرت» از شبکه یک و «بزنگاه» از شبکه سه به عنوان سریال‌های پرطرفدار رمضان ۱۳۸۷ به شمار می‌آیند. «روز حسرت» به کارگردانی سیروس مقدم درباره وکیلی است که پسرش به تازگی ازدواج کرده، همسر او به دلیل تصادف بر اثر بی‌توجهی شوهرش قطع نخاع می‌شود، در این میان مسعود با زنی معتاد به نام فریده ازدواج می‌کند که در ادامه با اتفاقات بسیاری همراه می‌شویم. در این سریال فرامرز قریبیان، پوریا پورسرخ، افسانه بایگان، مهراوه شریفی نیا، لیندا کیانی، سهیل مقدم، علیرضا زمانی نسب، نسرین خسروانی، ملیکا طباخی و شهین علیزاده به ایفای نقش می‌پردازند. این مجموعه تلویزیونی، به دلیل تصویر کردن انسان‌های بهشتی و جهنمی در سکانس آخر خود، مورد انتقاد محمد گبرلو منتقد قرار گرفت.
«بزنگاه» آخرین سریال رضا عطاران برای تلویزیون است که با بازی احمد پورمخبر، رضا عطاران، حمید لولایی، مرجانه گلچین، غلامرضا نیکخواه، علی صادقی، نیکی نصیریان، هنگامه حمیدزاده، سوسن پرور، محمود بهرامی، عطیه معصومی، شهین تسلیمی، فریده فرامرزی، بهشاد شریفیان، محمد افشار، سید جلال طباطبایی، سید رضا حسینی، حسین زمانی، حلیمه سعیدی، صفر کشکولی و پروین میکده روی آنتن شبکه سه رفت. این سریال روایتگر یک نانوای قدیمی به نام احمد پرور است که فوت می‌کند و بازماندگانش برای تقسیم ارث و میراث دچار اختلاف می‌شوند.
«بزنگاه» عطاران با حواشی‌ای همراه بود و در ۲۷ شهریور ۱۳۸۷ نامهای از سوی شورای نظارت بر سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به مدیریت این سازمان فرستاده شد که در آن، دستور توقف پخش این مجموعه تلویزیونی بود. دلیل این دستور هم در همین نامه، انتقادات شدید مردم و هنجارشکنی‌های بزنگاه اعلام شد. هرچند روابط عمومی شبکه سه ساعاتی بعد در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که پخش این مجموعه متوقف نمی‌شود و ادامه خواهد داشت. در بازپخش‌های بعدی این سریال در شبکه‌های دیگر صداوسیما مانند آی فیلم، بسیاری از سکانس‌هایی که پیش از این در پخش اول، روی آنتن رفته بودند با سانسور مواجه شدند.
«بزنگاه» در زمان پخش خود سیل عظیمی از نقدهای منفی را دریافت کرد که بسیاری معتقدند به همین دلیل رضا عطاران پرونده سریال‌سازی در تلویزیون را برای همیشه بست.
«پنجمین خورشید» تنها پرچمدار رمضان ۱۳۸۸
در سال ۱۳۸۸ علیرضا افخمی سریال «پنجمین خورشید» را برای ماه رمضان تدارک دید که از شبکه سه سیما پخش شد. این سریال داستان محسن یک شاگرد مکانیک و رفیق صمیمی‌اش همایون را روایت می‌کند که در سال ۱۳۶۴ و در وضعیت بد اقتصادی زندگی می‌کنند. آن‌ها بر اثر حادثه‌ای کتیبه‌ای پیدا می‌کنند که قابلیت سفر در زمان را دارد. محسن همراه با عتیقه ۲۴ سال در زمان سفر می‌کند و خود را در سال ۱۳۸۸ در تهران می‌یابد. محسن که با پدیده‌های جدید و دور از ذهن مواجه می‌شود دلبسته دختری به نام هما می‌شود و اتفاقات دیگری برای او رخ می‌دهد که مجبور به بازگشت به سال ۶۴ می‌شود.
بازیگران «پنجمین خورشید» عبارتند از حمید گودرزی، شبنم قلی خانی، مریم کاویانی، شهرام قائدی، مهدی سلوکی، انوشیروان ارجمند، مهوش صبرکن، پندار اکبری، کامیار محبی، عسگر قدس، حسن نجفی، نسیم گرامی پور، محمد متین حیدری نیا و نبی الله پیرهادی.
باید گفت که قسمت پایانی این سریال با ۲ روز تاخیر روی آنتن رفت و زمان پخش آخرین قسمت آن هم ۲ بار تغییر کرد. این نوسانات در پخش بدون تنها یک عذرخواهی زیرنویس بعد از تاخیر اول اتفاق افتاد و درنهایت با پایانی بی‌ربط روی آنتن رفت.
شبکه سه باز هم به تنهایی سریال ماندگار پخش می‌کند
سال ۱۳۸۹ نیز تنها شبکه سه بود که به پخش سریال ماندگار «جراحت» پرداخت و آن را روی آنتن برد. این سریال به کارگردانی محمدمهدی عسگرپور درباره لطیفه مادر ۷۵ ساله‌ای است با ۲ پسرش با نامهای بزرگ و اسماعیل زندگی می‌کند، بزرگ پسر ارشد لطیفه است و چهار سال پیش در پی خواندن خطبه عقدی خانگی و بی سر و صدا دخترش اکرم را به عقد پسر برادرش اسماعیل سقایی در آورده‌است.
در این مجموعه بازیگرانی از جمله امین تارخ، ثریا قاسمی، علی عمرانی، آتنه فقیه نصیری، مهوش صبرکن، محمد عمرانی، رامین راستاد، میلیشیا مهدی نژاد، لیلا بلوکات، هستی مهدوی فر، یاسر جعفری، کریم اکبری مبارکه و گیتی قاسمی به ایفای نقش پرداخته‌اند.
این پایانی بر یک دهه پخش سریال‌های رمضانی سیما بود، البته پخش سریال‌ها و برنامه‌های مناسبتی همچنان ادامه دارد اما حال و هوای سریال‌های دهه ۸۰ که با سه سریال طنز رضا عطاران همراه بود همچنان به یاد ماندنی‌ست.
در دهه ۹۰ نیز تعدادی سریال برای ایام رمضان توسط شبکه‌های سیما درنظر گرفته شد اما اکثر آن‌ها ارتباطی با ماه رمضان و حال و هوای روزه و افطار ندارد. تلویزیون امسال و در سال ۱۴۰۱ نیز سه سریال «نجلا ۲»، «از سرنوشت ۴» و «خوشنام» را برای مخاطبان درنظر گرفته است که تنها محتوای «خوشنام» را می‌توان به این روزها ربط داد.
به‌نظر می‌رسد که با این روند سریال‌سازی در تلویزیون خصوصا در مناسبت‌های خاص چون ماه رمضان بسیار سطحی برخورد می‌شود و این روند هیچ نتیجه‌ای جز دور کردن مخاطب تلویزیون از این رسانه ندارد.