گروه سینمایی هنرآنلاین: سینمای جنگ از ژانرهای پرطرفدار سینمای جهان است که علاوه بر روایتی تاریخی از ماجرا، با خلق تصاویری کم‌نظیر و داستانی پرالتهاب، مخاطبان را با خود همراه می‌کند. سینمای جنگ در ایران معطوف به جنگ ۸ ساله ایران و عراق بوده و از آن با عنوان سینمای دفاع مقدس یاد می‌شود. در این سال‌ها آثار شاخصی با این مضمون تولید شده که برخی از آنها از جمله فیلم‌های مهم و کم‌نظیر سینمای ایران به شمار می‌آیند. در ادامه به معرفی بهترین فیلم‌هایی پرداختیم که در ژانر دفاع مقدس یا همان سینمای جنگ ساخته شده است.
ابراهیم حاتمی‌کیا و فیلم‌های خاطره‌انگیز از جنگ
ابراهیم حاتمی‌کیا از فیلمسازان مهم سینمای ایران بوده که در حوزه دفاع مقدس آثار بی‌نظیری را خلق کرده است. بخش مهمی از حافظه نسل جوان مردم ایران از جنگ با عراق از طریق فیلم‌های حاتمی‌کیا تصویر شده و از این جهت از اهمیت خاصی برخوردار است. بیشتر فیلم‌های او حول جنگ می‌چرخد اما سعی نمی‌کند آن دوران سخت را بنمایش بگذارد، بلکه واقعیت‌های ۸ سال جنگ تحمیلی و پیامدهای پس از آن را به‌تصویر می‌کشد. در اینجا به تعدادی از آثار حاتمی‌کیا اشاره می‌کنیم.
دیده‌بان
این فیلم را می‌توان شروع فعالیت‌های جدی و رسمی ابراهیم حاتمی‌کیا دانست که در سال ۱۳۶۷ تولید شده است. «دیده‌بان» نخستین فیلم دفاع مقدسی است که در جشنواره‌های بین‌المللی حضور یافته و مورد توجه نیز قرارگرفته است. این فیلم در هفتمین دوره جشنواره فجر، برنده جایزه ویژه هیئت‌داوران برای بهترین کارگردانی و برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم دوم (بخش فیلم‌های اول و دوم) شد.
در خلاصه داستان این اثر آمده است: «ارتباط خط کمین با نیروهای خودی توسط دشمن قطع شده و احتمال سقوط منطقه بسیار زیاد است. مقابله و مقاومت نیروها در مقابل دشمن نیازمند حضور دیده‌بان جهت هدایت آتش سنگین است. عارفی برای پیوستن به خط کمین و دیده‌بانی باید از مسیری عبور کند که زیر آتش شدید دشمن عراقی قرار دارد...
از کرخه تا راین
این فیلم که محصول سال ۱۳۷۱ است، به سرنوشت قربانیان بمب‌های شیمیایی در جنگ ایران و عراق می‌پردازد. یکی از نکات مهم فیلم که همچنان در خاطره‌ها باقی مانده، موسیقی ماندگار آن بوده که اثر مجید انتظامی است که پس از این فیلم همکاری خود را در فیلم‌های «آژانس‌شیشه‌ای» و «بوی پیراهن یوسف» نیز با حاتمی‌کیا ادامه داد.
«از کرخه تا راین» جز اولین همکاری‌های سینمای ایران و آلمان است که در یازدهمین جشنواره فیلم فجر با استقبال خوبی مواجه شد و جوایز متعددی را کسب کرد.
در خلاصه داستان این اثر آمده است: « سعید که بر اثر بمب‌های شیمیایی نابینا شده به همراه گروهی از همرزمانش برای معالجه به آلمان اعزام می‌شود. لیلا خواهر سعید که سال هاست در آلمان با شوهر آلمانی و پسرشان یوناس (یونس) زندگی می‌کند، سعید را در آسایشگاه می‌بیند. بین سعید و یونس رابطه عاطفی عمیقی برقرار می‌شود. یکی از همرزمان بسیجی سعید قصد دارد پناهندگی کشور دیگری را بپذیرد و سعید و دوستان دیگرش نسبت به عمل او معترض هستند. با کوشش‌های پزشکان متخصص یکی از چشم‌های سعید معالجه می‌شود، اما آزمایش‌هایی که بر روی او انجام می‌شود روشن می‌کند که او بر اثر گازهای شیمیایی مبتلا به نوعی سرطان خون شده‌است....»
آژانس شیشه‌ای
«آژانس شیشه‌ای» یکی از مهمترین فیلم‌های سینمای ایران بوده که در سال ۱۳۷۶ تولید شده‌است. بسیاری فرم این فیلم را مشابه فیلم «بعد از ظهر سگی» به کارگردانی سیدنی لومت معرفی می‌کنند اما بر اساس گفته‌های حاتمی‌کیا، او فیلمنامه آژانس شیشه‌ای را با الهام از یک رویداد واقعی نوشته است. این فیلم جز آثاری است که در جشنواره فجر مورد استقبال بسیاری قرار گرفت و جوایز زیادی را از آن خود کرد. به صورتی که هفدهمین دوره جشنواره فیلم فجر در سال ۱۳۷۷ این فیلم را به عنوان «بهترین فیلم سیاسی پس از انقلاب اسلامی» و جشنواره بین‌المللی فیلم مقاومت در سال ۱۳۹۷ آن را به عنوان «بهترین فیلم سینمای دفاع‌مقدس» انتخاب کرد. همچنین انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران در سال ۱۳۸۷ این فیلم را به عنوان یکی از پنج فیلم برتر تاریخ سینمای ایران پس از انقلاب انتخاب کردند.
در خلاصه داستان این اثر آمده است: «عباس، بسیجی خراسانی است که از سال‌های حضورش در جنگ ایران و عراق، ترکش خمپاره‌ای در کنار شاهرگ گردنش باقی مانده‌است. به اصرار همسرش، نرگس، برای معاینه به تهران می‌آید. پزشک، وضعیت عباس را بحرانی تشخیص می‌دهد و توصیه می‌کند هرچه زودتر برای بیرون آوردن ترکش به لندن برود. اما شرایط برای رفتن او مهیا نیست. حاج کاظم هم‌رزم سابق او برای اینکه عباس را به خارج بفرستد، در یک آژانس مسافرتی، مشتریان را گروگان می‌گیرد تا مسئولان ترتیب سفر فوری او و عباس به لندن را بدهند...»
علاوه بر این آثار، فیلم‌های «روبان قرمز»، «موج مرده»، «به‌نام پدر»، «چ» از دیگر آثار حاتمی‌کیا برای سینمای دفاع مقدس بوده که هر کدام در زمان خود با موفقیت‌هایی مواجه شدند.
رسول ملاقلی‌پور و فیلم‌های داستانی مستندگونه
زنده‌یاد رسول ملاقلی‌پور از فیلمسازان مهم سینمای ایران بوده که آثار خاطره‌انگیزی از او به جا مانده است. او با خلق شخصیت‌هایی واقعی، به‌گونه‌ای داستان خود را روایت می‌کند که مخاطب خود را در زمان قصه تصور می‌کند. در واقع او فیلم‌های داستانی را به‌گونه‌ای مستندگونه روایت می‌کند.
«سفر به چزابه» فیلمی به نویسندگی و کارگردانی رسول ملاقلی‌پور محصول سال ۱۳۷۴ است. این فیلم که یازدهمین فیلم بلند سینمایی ملاقلی‌پور در مقام کارگردان بوده که در آن جنگ به شکل هنرمندانه‌ای تصویر شده است. این فیلم در زمان خود با استقبال کم‌نظیری از سوی منتقدان مواجه شد.
حتی مرحوم ملاقلی‌پور نیز در مورد این فیلم گفته است: «سفر به چزابه شخصی‌ترین فیلم زندگی من است. اصلاً به سینما و مخاطب فکر نمی‌کردم. دلم می‌خواست این فیلم را بسازم که پاسخی باشد به تنها خواسته‌ای که حسن شوکت‌پور از من داشت. وقتی هنوز شهید نشده بود و من فیلمساز شده بودم، بارها به من گفت که بیا و مردانگی کن و درباره تنگه چزابه فیلم بساز.
در خلاصه داستان این اثر آمده است: «وحید در حال ساختن یک فیلم جنگی است. او از علی دوست آهنگسازش دعوت کرده تا با دیدن قسمت‌هایی از فیلم که آماده شده، آهنگی بسازد اما علی نمی‌تواند با فیلم ارتباط درستی پیدا کند. علی به قصد آشنایی با فیلم به همراه وحید به محل فیلمبرداری می‌رود اما ناگهان هر دو با رفتن به یکی از خاک‌ریزهای ساخته‌شده، خود را در قلب سنگرهای واقعی جبهه، در منطقه چزابه می‌یابند. وحید از این حضور خشنود است اما علی از بودن در این منطقه با خطرهای زیادش راضی نیست و طاقت دیدن صحنه‌های واقعی جنگ و کشته شدن جوانان را ندارد...»
ملاقلی پور آثار متعددی را در حوزه دفاع مقدس ساخته که از جمله آنها می‌توان به فیلم‌های «میم مثل مادر»، «پرواز در شب»، «قارچ سمی» اشاره کرد. بسیاری از آثار او همچنان با استقبال مخاطبان مواجه است.
احمدرضا درویش و داستان‌های جذاب از جنگ
درویش از فیلمسازان مهم سینمای ایران است که اکثر آثار او با استقبال مخاطبان و منتقدان همراه بوده است. نقطه قوت فیلم‌های درویش، داستان جذاب آنها بوده که سبب شده تا مخاطبان تا انتها با آنها همراه شوند.
کیمیا
کیمیا محصول ۱۳۷۳ به کارگردانی احمدرضا درویش است. این فیلم در سیزدهمین جشنواره فیلم فجر با استقبال کم‌نظیری از سوی هیات داوران مواجه شد و توانست جوایز بسیاری را به خود اختصاص دهد.
در خلاصه داستان این اثر آمده است: «در آغاز جنگ ایران و عراق، همسر رضا باردار است و باید مورد عمل جراحی قرار گیرد. رضا او را به بیمارستان می‌رساند و خود به اسارت قوای دشمن در می‌آید. همسر رضا حین عمل جراحی می‌میرد ولی فرزند رضا نجات می‌یابد. پس از گذشت ۹ سال، وقتی رضا از اسارت آزاد می‌شود، پی می‌برد همه اعضای خانواده‌اش را از دست داده است. حال او در جست‌وجوی تنها باز مانده خود، فرزندش است...»
دوئل
دوئل به کارگردانی و نویسندگی احمدرضا درویش محصول سال ۱۳۸۲ بوده و اولین فیلم سینمایی ایران است که با صدای دالبی دیجیتال ضبط شد. این فیلم که یکی از گران‌ترین فیلم‌های مستقل در تاریخ سینمای ایران به شمار می‌آید، در جشنواره فجر درخشید و توانست جوایز متعددی را به خود اختصاص دهد.
در خلاصه داستان این اثر آمده است: « داستان فیلم حول یک گاوصندوق می‌چرخد. در بحبوحه جنگ عده‌ای تلاش می‌کنند از خروج یک گاو صندوق از کشور جلوگیری کنند. نقش اول فیلم، زینال، در این بین به حسن نیت آنها شک کرده و سعی می‌کند گاو صندوق را از چنگ آنها در بیاورد. گاو صندوق در اروند غرق می‌شود و زینال اسیر می‌شود. داستان فیلم ۲۰ سال بعد و پس از آزادی زینال ادامه می‌یابد و در حین درگیری برای تصاحب گاوصندوق حقایقی کهنه آشکار می‌شود.»
عزیزالله حمید نژاد
حمیدنژاد فیلمسازی بدون حاشیه بوده که آثارش همچنان زنده است. او با ساخت فیلم‌های «هور در آتش» «اشک سرما»، «ستارگان خاک» و «قله دنیا» زمینه آشنایی بسیاری از مردم را با اتفاقات دفاع مقدس فراهم کرده است.
هور در آتش
این فیلم به نویسندگی و کارگردانی عزیزالله حمیدنژاد تولید سال ۱۳۷۰ است که در زمان خود نیز با استقبال منتقدان در جشنواره فجر همان سال مواجه شد. به صورتی که شهید مرتضی آوینی در نقد این فیلم می‌نویسد: هور در آتش یک فیلم معمولی نیست؛ حتی در میان فیلم‌هایی که به دوران هشت ساله جنگ تحمیلی توجه یافته‌اند، هور در آتش یک فیلم معمولی نیست. این سخن را به حساب علاقه‌ها و دل‌مشغولی‌های خاص من نگذارید، اگر چه انکار نمی‌کنم که چنین علاقه‌ای وجود دارد؛ بلکه فضایی که در هور در آتش تحقق یافته تا آنجا به حقیقت نزدیک است که تماشاگر را به این توهم دچار کند که خود را در برابر یک فیلم مستند ببیند.
در خلاصه داستان این اثر آمده است: «رحمت به خط مقدم منتقل شده و بابا عقیل به علت کهولت سن پشت جبهه مانده تا در انبار نان خدمت کند. بابا عقیل موقع مراجعت برای رحمت پیغام می‌فرستد تا او را ملاقات کند، اما با شروع حمله دشمن رحمت فرصت نمی‌یابد که به پشت جبهه حرکت کند. بابا عقیل تصمیم می‌گیرد به خط مقدم برود...»
مواجهه نسل جوان سینما با دفاع مقدس
در سال‌های اخیر شاهد ظهور فیلمسازان جوانی بودیم که با ساخت اثری قابل تامل در حوزه دفاع مقدس پا به عرصه سینما گذاشتند. نرگس آبیار، محمدحسین مهدویان، منیر قیدی از جمله این افراد به شمار می‌آیند.
شیار ۱۴۳
این فیلم به کارگردانی و نویسندگی نرگس آبیار محصول سال ۱۳۹۲ است که در زمان خود با استقبال کم‌نظیری از سوی مخاطبان مواجه شد. همچنین در بیش از ۳۰ جشنواره بین‌المللی حضور یافت و ۱۶ جایزه بین‌المللی دریافت کرد. آبیار فیلمنامه اصلی این فیلم را از خاطره‌ای با نام شیار ۱۴۳ از کتاب تفحص حمید داودآبادی اقتباس کرده است.در متن فیلم، شیار ۱۴۳ یکی از محدوده‌هایی است که در منطقه جنگی؛ برای مین یابی و یافتن اجساد کشته شدگان در جنگ مورد تفحص و کاوش قرار می‌گیرد.
در خلاصه داستان این اثر آمده است: «داستان زندگی تعدادی از جوانان بیجاری که به جبهه رفته‌اند. این همکلاسی‌های جوان، برای یک دوره آموزشی به پادگانی در یزد اعزام می‌شوند و پس از آن در عملیات والفجر مقدماتی شرکت می‌کنند. در جریان این عملیات، برخی از این سربازان اسیر شده و تعدادی نیز مجروح و کشته می‌شوند. اما در میان قهرمانان قصه، یونس و مادرش اُلفت که داستانشان دستمایه فیلمنامه« شیار۱۴۳» نیز قرار گرفته، داستانی از عشق و انتظار را روایت می‌کنند که به سادگی از یاد نمی‌رود...»
ایستاده در غبار
ایستاده در غبار فیلمی به کارگردانی و نویسندگی محمدحسین مهدویان محصول سال ۱۳۹۴ سازمان هنری رسانه‌ای اوج است. این فیلم برای حضور در بخش نگاه نو سی‌وچهارمین دوره جشنواره فیلم فجر انتخاب شد اما با رهیابی به بخش سوداری سیمرغ، سیمرغ بلورین بهترین فیلم جشنواره فیلم فجر ۱۳۹۴ را از آن خود کرد.
فیلم ایستاده در غبار در ژانر مستند درام و جنگی به زندگی یکی از سرداران سپاه پاسداران در جنگ تحمیلی می‌پردازد. احمد متوسلیان که دوران نوجوانی‌اش را در سکوت گذرانده و اکنون بزرگتر شده، فرمانده لشکری می‌شود که باید در دروازه‌های خرمشهر با دشمن بجنگند. اما سرنوشت او فرسنگ‌ها دورتر از مرزهای ایران رقم می‌خورد.
ویلایی‌ها
ویلایی‌ها فیلمی به کارگردانی منیر قیدی است که در واپسین روزهای اردیبهشت ۱۳۹۵ کلید خورد. این فیلم قصه خانواده‌های فرماندهان سپاه و ارتش در سال ۱۳۶۵ را روایت می‌کند که در زمان ساخت خود با استقبال خوبی از جانب داوران جشنواره فجر مواجه شد. «ویلایی‌ها» داستان زنانی است که در حوالی جبهه‌های جنگ در یک شهرک حضور داشتند و شرایط دشواری را تجربه می‌کردند.