سرویس سینمایی هنرآنلاین: همواره آثار تولید شده در سینما به شیوه‌های مختلف غیرقانونی در اختیار عموم قرار گرفته است. در طی این سال‌ها پس از ورود نوارهای وی‌اچ‌اس کپی کردن آثار شکل جدی به خود گرفت و بعدها با پیشرفت فضای تکنولوژی این روند از نوارها به روی سی‌دی رفت و پس از آن نیز به دی‌وی‌دی تبدیل شد.
پس از ورود فضای مجازی به کشور و همچنین وجود سیستم‌های پیشرفته دیگر دی‌وی‌دی‌ها نیز جای خود را به فایل‌های فشرده دادند که به راحتی از یک دستگاه به دستگاه دیگر قابل حمل است و حتی در گوشی‌های موبایل هم می‌توان آثار مختلف سینمایی را دانلود کرده و در طی مسیر و یا در خانه دید. این جریان و این اتفاق و عدم رعایت حق مولف باعث شد تا بسیاری از تولید کنندگان و سرمایه گذاران به لحاظ مالی در تولید آثار با ضررهای هنگفتی مواجه شوند. حتی برخی از آنها به دلیل این ضررهای مالی نتوانستند آثار خود را به پایان برسانند و نیمه آن را رها کردند.
هرچند در برهه‌ای از زمان دولت به این امر ورود کرد و به شکل موقتی جلوی فروش غیرقانونی این سی‌دی ها و دی‌وی‌دی ها را گرفت و پس از کمرنگ شدن نقش آنها در این زمینه و ورود سایت‌های اینترنتی به این فضا با فیلتر شدن و یا جریمه روبه رو شدند، اما همچنان نمی‌توان جلوی دانلودهای غیر مجاز را گرفت. امروز محصول توزیع شده در همان ساعات ابتدایی در هزاران کانال و شبکه اجتماعی به راحتی با حجم‌ها و کیفیت‌های مختلف در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد و این استفاده ارزان و بدون هزینه موجب شده است تا بسیاری از مخاطبان ارزش معنوی و مالی تولید آثار را نادیده بگیرند.
در این میان هرچند مخاطب به ظاهر سود کرده است اما در واقع با ضررهایی که به سازندگان آثار رسانده از حجم تولیدات کاسته شده و نه تنها این چرخه اقتصادی کاملا در حال نابودی است بلکه مخاطب نیز از تعدد آثار و حق انتخاب محروم می‌شود. ما آثار تولید شده در شبکه نمایش خانگی کم نداشتیم که به دلیل همین ضررهای مالی نصفه کاره رها شدند و تولید کنندگان هم نتوانستند به وعده‌ای که به مخاطب دادند عمل کنند و همین عامل نیز موجب شد تا مخاطب برای مدتی با این رسانه جدید قهر کند؛ اما آنهایی هم که ماندند نتوانستند سودی از ساخت این آثار بدست آورند و تلاششان تقریبا سربه سر شد و تنها توانستند جلوی ضرر را بگیرند اما نتوانستند سودی از این سرمایه گذاری هنگفت داشته باشند و برای تولیدات جدید برنامه ریزی کنند.
این روند و این ماجرا ادامه یافت و گاهی برخی از سینماگران با شکایت به مراجع قانونی جوی را راه اندازی کردند که برای مدتی دست اندرکاران و مسئولان را به فکر انداخت و پس از مدتی دوباره به باد فراموشی سپرده شد.
اما حالا در تازه‌ترین اتفاق هرچند به ظاهر نشان از موفقیت تولید یک اثر داده می‌شود، اما نباید فراموش کرد که در واقع این موفقیت اثر به معنای فروش آن نیست بلکه به معنای شکستی است که سرمایه گذاران تولیدات فرهنگی متحمل شده‌اند.
سریال "ساخت ایران 2" با حضور بازیگران چهره و شناخته شده چند هفته‌ای است که وارد بازار شبکه نمایش خانگی شده است اما به دلیل حجم بالای دانلودهای غیرقانونی تولید کنندگان اثر در ادامه دادن یا ندادن این مسیر سخت و دشوار با اما و اگر مواجه هستند. به گفته یکی از تهیه‌کنندگان، این مجموعه نزدیک به یک میلیون و ۴۰۰ هزار دانلود غیرقانونی از این سریال صورت گرفته است. این در حالی است که تنها ۲۰۰ هزار فروش قانونی داشته است.
مرگ تولید سریال‌های شبکه خانگی
منصور سهراب پور تهیه کننده این مجموعه که تولید فصل اول آن را نیز برعهده داشت، در این مورد به خبرنگار هنرآنلاین می‌گوید: اگر این موضوع به همین ترتیب پیش برود، در آینده نه چندان دور مرگ تولید سریال‌ها در این شبکه نمایش خانگی را شاهد خواهیم بود و این روند بسیار خطرناکی است. متاسفانه منافع سرمایه‌گذار و تولیدکنندگان با دانلودهای غیرقانونی به خطر می‌افتد و با این روند سرمایه گذاران کنار کشیده و دیگر کاری تولید نمی‌شود و این اتفاق بدی خواهد بود.
وی ادامه داد: ظاهرا دست اندرکاران موثر در این مسیر قرار نیست کاری انجام دهند و با توجه به شعار حمایت از بخش خصوصی، عملکردشان خلاف شعارشان است و اقدامی برای لایحه ثبت قانون کپی رایت ندارند و اتفاقی در این زمینه شکل نگرفته است. وقتی یک سریال نمایش خانگی مثل "ساخت ایران" پخش می‌شود و میلیون‌ها نفر بدون خرید آن را می‌بینند و به راحتی روی گیرنده‌هایشان و موبایل‌هایشان به آن دسترسی دارند، کسی نیست که به داد تولید کننده برسد. یک محصول وقتی تولید می‌شود و بخشی از آن دزدیده می‌شود آیا تولید کننده می‌تواند در آن مسیر ادامه حیات دهد؟ یقینا نه.
این تهیه کننده بیان کرد: فرهنگ سازی خوبی هم در این زمینه انجام نشده و یکسری خواسته و ناخواسته این عمل زشت را مرتکب می‌شوند و به آینده خود و فرزندانشان لطمه وارد می‌کنند.
وی درباره مخالفت برخی از مسئولان برای ورود جهانی به قانون کپی رایت اظهار کرد: ما همه چیز را کوتاه مدت نگاه می‌کنیم و فکر می‌کنیم با رعایت این قانون باید هزینه‌های گزافی بپردازیم. در حالیکه با دانلود می‌توان از این هزینه‌ها کاست. این نگاه دم دستی است، اما نگاه جدی این است که رعایت قانون باعث جذب سرمایه بیشتری می‌شود و همه خریدها باید به شکل قانونی صورت گیرد. چرا که وقتی منافع حفظ می‌شود سرمایه‌های بیشتری جذب می‌شوند و اقتصاد آن محدوده به چرخش در می‌آید و کارها نیز با کیفیت بهتری تولید می‌شوند. ضمن این که منافع همه تامین و ایجاد انگیزه می‌شود و در درازمدت کیفیت بالایی در تولید آثار ایجاد می‌شود و به پویایی اقتصادی و فرهنگی آن عرصه منجر می‌شود.
سهراب پور در خاتمه بیان کرد: این اتفاق باید تبدیل به یک لایحه شده و فشار به مجلس وارد شود تا بحث کپی رایت حداقل داخلی آن رعایت و قانونش اجرایی شود. برای حمایت از بخش خصوصی که شعار همه مسئولان است باید این جریان را تبدیل به قانون کنند و در هیئت دولت یا مجلس ثبت شده و اجرایی شود. چرا که این اتفاقات هم ظاهر زشتی دارد و هم باطن آن نازیباست به این دلیل که چرخه اقتصاد را به رونق نمی‌رساند و آنچه شایسته فرهنگ کشورمان است رخ نمی‌دهد.
نقض قانون تنها در کشور ما نیست
اما در ادامه سعید ابوطالب تهیه کننده مجموعه "رالی ایرانی" که سال 91 آن را تولید کرد و به دلیل فروش غیرقانونی سی‌دی های آن ادامه ساخت این مجموعه با مشکل مواجه شد، درباره روند تولید آثار و دانلودهای غیرقانونی بیان کرد: اتفاق اصلی نقض کپی رایت نیست که فقط مختص به کشور ما باشد و همین حالا کشورهای توسعه یافته که قوانین سختی هم در این زمینه دارند با این مشکلات مواجه هستند. در واقع این مسئله در همه جای دنیا وجود دارد ولی در ایران بیشتر است چرا که خودمان نقض قانون داریم و عوامل بازدارنده‌ای هم وجود ندارد.
وی ادامه داد: در داخل کشور نمی‌شود این قانون را رعایت کرد چرا که ما نمی‌توانیم بدون رعایت حق کپی رایت آثار کشورهای خارجی، از مردم بخواهیم آثار ایرانی را دانلود نکنند. حتی تولید کننده هم از روی اثر هنرمند خارجی کپی می‌کند و نمی‌توانیم بگوییم که ما نقض می‌کنیم ولی از مردم بخواهیم که این قانون را رعایت کنند.
کارگردان مسابقه "هفت روز و هفت ساعت" همچنین افزود: به راحتی می‌شود جلوی این موضوع را گرفت اما متاسفانه به حقوق مولف و هنرمند اینجا توجه نمی‌شود و همین باعث می‌شود تا هنرمند آسیب دیده و دیگر انگیزه‌ای برای ادامه راه نداشته باشد. به طول مثال زمانی که مسابقه "رالی ایرانی" پخش می‌شد، در زمان دپوی اثر، قسمت سوم آن به ناگهان در سایت‌های غیر مجاز پیش از اینکه قسمت سوم به شکل قانونی توزیع شود، فروخته شد و با پیگیری که ما داشتیم متوجه شدیم که فردی از شرکت پخش به شکل غیرقانونی این کار را انجام داده و همان موقع هم ما شکایت کردیم تا جلوی این امر گرفته شود. در همان زمان که فروش دی‌وی‌دی های غیر مجاز بالا بود، مجموعه مسئول رسیدگی به این امر به ما گفت که برای پیگیری این ماجرا از محل سود فروش، هزینه‌های آنها را باید پرداخت کنیم و همین امر موجب شد تا ما آسیب ببینیم و الان این روند آسیب همچنان ادامه دارد. این در حالیست که ما قانونی داریم به نام قانون حمایت از مولفان و مصنفان و هنرمندان که باید به روز شود و مواردی به آن افزوده شود و در این زمینه یک اراده جمعی بوجود آید.
ابوطالب همچنین توضیح داد: هزینه فرهنگی در کشور ما بالاست، اما بازگشت این سرمایه بسیار پایین و انگیزه‌ای برای هنرمندان و مولفان دیگر وجود ندارد و باعث می‌شود تا هنرمندان بعد از مدتی به سراغ کار دیگری بروند. شما در طی گذشت زمان متوجه می‌شوید که از ساخت آثار ایرانی بسیار کم شده است و فیلم‌های خارجی از طریق شبکه‌های سیاه با دوبله‌های فارسی زیرزمینی منتشر می شوند و در اختیار مردم قرار می‌گیرند. خود این امر ضرر فرهنگی و اقتصادی در پی دارد که چرخه را معیوب می‌کند. اگر می‌خواهیم چرخه سالم باشد باید چارچوب اقتصادی را درست کنیم و این آثار و تولیدشان را حمایت کنیم تا آثار ارزشی‌تری تولید شوند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا این روند به شبکه نمایش خانگی لطمه وارد می‌کند و بقای آن را در ابهام قرار می‌دهد یا خیر، گفت: شبکه نمایش خانگی با حضور وی‌او‌دی ها و آی‌پی‌تی‌وی ها پابرجا می‌ماند. فروش سریال‌ها به شیوه‌های سنتی و شیوه‌های امروزی می‌تواند این شبکه را نجات دهد اما توسعه پیدا نمی‌کند. با وجود وی‌او‌دی ها البته که شرایط بهتر است و برخی از افرادی که به دلایل مختلف به فرهنگ علاقمند هستند همچنان در این فضا سرمایه گذاری می‌کنند و نمی‌توان گفت که بستر شبکه نمایش خانگی کاملا از بین رفته و بسته می‌شود.
کسی دلسوز این عرصه نیست
فرهاد نجفی کارگردان جوانی است که در اولین تجربه خود در شبکه نمایش خانگی سریال "آسپرین" را در مقام کارگردان و تهیه کننده در 17 قسمت روانه بازار کرد، اما این سریال نیز نتوانست آنطور که باید و شاید با فروش خوبی مواجه شود و با وجود استقبالی که از آن شد اما تولید فصل دوم آن درهاله‌ای از ابهام باقی ماند.
نجفی نیز در این رابطه می‌گوید: تنها یک قسمت از سریال "آسپرین" در سایت یوتیوب به جز سایت‌های ایرانی و دانلودهای غیرقانونی یک ونیم میلیون بار بازدید شده است. ما هم به همین خاطر برای ساخت فصل دوم سریال دست نگه داشتیم چرا که این آمار نشان می‌دهد که تماشاگر اثر را دیده و از آن استقبال کرده است، اما خرید نداشته است.
وی ادامه داد: نکته اینجاست که پشت این سریال‌ها بخش دولتی نیست و به هزینه‌های شخصی ساخته می‌شوند، وقتی چنین اتفاقی رخ می‌دهد و کسی نیست که جلوی افراد سودجو را بگیرد، سرمایه گذار در مرحله بعد می‌گوید چرا باید بیاید و سرمایه‌گذاری در عرصه‌ای بکند که بازگشتی ندارد.
کارگردان "ماتادور" همچنین با بیان این که جلوی دانلودهای غیرقانونی را می‌توان گرفت، اظهار کرد: راهکار این معضل کاملا مشخص است. شبکه نمایش خانگی بخش کوچکی در سینما و برخی وزارتخانه‌ها است. در ابتدای تمام فیلم‌های هالیوودی نوشته شده است که اگر نسخه‌ای از فیلم کپی شود با FBI روبرو هستید و یا با هزینه سنگینی جریمه خواهید شد. این بحث بین وزیران، تاثیرگذاران این عرصه، عوامل انتظامی و وزارت اطلاعات نیز می‌تواند شکل بگیرد اما تنها نیازمند یک همکاری است تا به بحث کپی رایت سروسامان داده شود. در غیر اینصورت همچنان شاهد این اتفاق و آسیب دیدن تولیدات هستیم. جلوی این دانلودها را می‌توان گرفت و شدنی است، اما متاسفانه دلسوزی وجود ندارد که آن را سروسامان بدهد. مدیریتی هم نیست که مشکلات آن را پیگیری کند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌تواند از قدرت خود در این زمینه استفاده کند و برایش تصمیم گیری کند اما بی در و پیکری در این عرصه بیداد می‌کند.
وی در ادامه گفت: یک ضعف دیگر نیز وجود دارد و آن هم به دولت بر می‌گردد و هم به هنرمندان. اگر مدیران و مسئولان مربوطه اجازه دهند تا شبکه‌های خصوصی شکل بگیرند می‌توان به فروش آثار پرداخت یا حتی می‌توان با راه اندازی وب سایت‌های مرتبط مخاطب را مجاب کرد تا با پرداخت هزینه کمتر اقدام به خرید آثار و تماشای آنها کند. کاری که در خارج از کشور هم به همین شیوه در حال انجام است؛ اما ما اینجا با این شرایط پای دلال‌ها را وسط می‌کشیم و اجازه جولان به آنها می‌دهیم. در راه اندازی شبکه‌های خصوصی و آی پی تی وی‌ها هم می شود این کار را انجام داد، این اتفاقات بی ثمر و نشدنی نیستند. متاسفانه افراد در ایران پشت هم نیستند و همه از هم دوری می‌کنند. درحالی که تا همه عوامل دست به دست هم ندهند قدمی برداشته نمی‌شود.
نجفی نیز در خصوص زنده ماندن شبکه نمایش خانگی در این فضا بیان کرد: در فضای بسته کشور همین که می‌شود سریالی ساخت که بتوان بیشتر از تلویزیون در آن حرفی زد باید آن را زنده نگه داشت. باید جلوی یکسری از اتفاقات را گرفت. دی‌وی‌دی ها تا چند سال آینده جمع می‌شوند و جایشان را به آی‌پی‌تی‌وی ها می‌دهند اما اینکه این سرویس‌ها چطور کنترل شوند و با چه شرایطی کنترل شوند مهم است که امیدوارم به آن فکر شود.
نباید فراموش کرد که ادامه این روند و عدم توجه دولت به بخش‌های خصوصی و حمایت از آنها چگونه می‌تواند به چرخه اقتصادی تولید آثار هنری ضربه وارد کند و چگونه می‌تواند جلوی آثار داخلی را گرفته و آثار خارجی را که هم وارد کننده فرهنگ غربی هستند و هم آثاری وارداتی محسوب می‌شوند را بیش از گذشته پررنگ کند.