سرویس سینمایی هنرآنلاین: مسعود حاتمی در نخستین تجربه سینمایی خود با فرمی متفاوت به کارگردانی پرداخته است. او که در سی و ششمین جشنواره جهانی فیلم فجر با فیلم "موریانه" در بخش بازار حضور دارد، می‌گوید این مدل فیلم ساختن تجربه‌ای بسیار سخت اما دلچسب است. در "موریانه" مریم مقدم و بهتاش صناعی‌ها به ایفای نقش می‌پردازند که در پنج روز ساخته شده است. با او در زمینه تولید این اثر به گفت‌وگو نشستیم که ماحصل آن را در زیر می‌خوانید:
آقای حاتمی پیش از هر چیز کمی درباره چگونگی شکل گیری ایده "موریانه" برایمان بگویید؟
ایده "موریانه" از سال‌های خیلی قبل وجود داشت. از نظر تولیدی و اجرایی تا به حال به این شکل فیلمی تولید نشده است، شاید فیلم‌هایی بوده باشند که در مدت زمان کوتاه کار شده‌اند ولی اغلب آنها با فیلمنامه اندک به مرحله فیلمبرداری رسیده‌اند. طی تحقیقاتی که من انجام دادم تاکنون فیلمی با این سبک نه در سینمای ایران و نه حتی در جهان وجود نداشته است بنابراین هر کار ما در مرحله آزمون و خطا بود بدون استفاده از تجربیات دیگران، همین عامل نیز ریسک کار را بالا می‌برد و ترسناک می‌شد، اما کشف کردن در سینما برای من جذاب است و تصمیم گرفتم که فیلم را بسازم. بنابراین با آقای موسوی تهیه کننده فیلم موضوع را مطرح کردم و استقبال شد و شروع به کار کردیم. در حالیکه با تمام عوامل فیلم از قبل صحبت شده بود که کاری که انجام می‌دهیم شاید در انتها فکر کنیم یک تجربه صرف بوده و به آن معنا که روی پرده باشد هرگز روی پرده نرود.
زمانی که برای پیش تولید فیلم در نظر گرفتید چه مدت بود؟
با تمام انرژی و سوادی که داشتیم شروع به کار کردیم و در حدود 4 ماه پیش تولید داشتیم. برعکس همه فیلم‌ها که مدت زمان پیش تولیدشان خیلی کوتاه است، پیش تولید ما به دلیل فرم کار طولانی شد. ما یک قصه یک خطی داشتیم وتمریناتمان روی گذشته زندگی کاراکترها بود و هیچ تمرینی برای زمان حال نداشتیم، چرا که این بخش را به بازیگر محول کردم تا با دستی باز بتواند آنچه را به ذهنش می‌رسد در مقابل دوربین اجرا کند. بعد از این مرحله و براساس برنامه ریزی که شده بود چهار روز فیلمبرداری داشتیم و همه اتفاقات بداهه پیش رفت؛ اما روند اتفاقاتی که افتاد به 5 روز رسید. ما پیش از این پیش بینی داشتیم که به دلیل کار در جاده ممکن است خطراتی وجود داشته باشد و اتفاقاتی رخ دهد که کار را با مشکل ایجاد کند بنابراین یک روز را برای این احتمالات گذاشتیم که اتفاق هم افتاد و طبق پیش بینی یک روز به زمان فیلمبرداری اضافه شد که تمام آن خطرات و اتفاقات نیز در فیلم هست.
داستان فیلم که باعث شکل گیری موریانه شد چیست؟
فیلم قصه یک زن و شوهری است که برای رسیدگی به مسائل خانه پدری زن بعد از سال‌ها به شمال می‌روند. ولی این سفر و خانه بهانه‌ای است برای ورود به روابط این زن و شوهر.
چرا عنوان "موریانه" را برای فیلم انتخاب کردید؟
باید فیلم را دید تا متوجه این عنوان شد. دو مسئله اصلی در لایه رویی فیلم وجود دارد. اول خانه پدری است که باید به آنجا بروند و در انتهای فیلم به آن می‌رسند، خانه‌ای قدیمی که چند سالی است متروک مانده و ارثی است که به زن رسیده است و حالا آن خانه متروک را انگار موریانه خورده است. دوم درواقع تمثیلی از روابط این زوج است که مشکلات آرام آرام روابط آنها را دچار مشکل کرده است و موریانه به جان زندگی و روابط آنها افتاده است.
با توجه به این که فیلم اولی هستید از این تجربه سخت و ریسکی که برای تولید آن داشتید چگونه بود و آیا حاضر هستید این مسیر را ادامه دهید؟
تولید این فیلم به عنوان نخستین فیلم بلند سینمایی بسیارتجربه سختی بود، اما دلچسب بود. در این پروسه احساس می‌کنم تجربه ساخت چند فیلم را بدست آوردم شاید به خاطر مونتاژ خودم روی فیلم بود. در واقع پروسه فیلمسازی در بخش مونتاژ شکل جدیدی‌تری به خود گرفت. از دل تصاویری که ضبط کردیم می‌شد چند فیلم متفاوت در آورد و انتخاب این که کدام برای مخاطب جذاب‌تر است کار بسیار سخت بود. می‌توانم بگویم هرچقدر زمان تولید فیلم کوتاه بود، پیش تولید و پسا تولید آن در عین جذابیت بسیار طولانی بود، اما این که بخواهم این روند فیلمسازی را ادامه دهم یا نه فعلا نمی‌دانم و منتظر هستم تا فیلم اکران شود و بازخوردها را ببینم و بعد درباره ادامه این مسیر فکر کنم.
آقای حاتمی عاملی که باعث شد شما این شیوه فیلمسازی را انتخاب کنید چه بود؟ تنها به صرف ریسک کردن و کسب تجربه این کار را انجام دادید؟
چند فیلمنامه داشتم اما همگی نیازمند سرمایه گذاری بودند. پس از مدتی متوجه شدم که وضعیت مالی سینما خراب است و باید برای یافتن سرمایه گذار صبر کرد واز آنجایی که اصولا خیلی آدم با صبر و حوصله‌ای نیستم ایده ساخت "موریانه" را اجرایی کردم و تصمیم گرفتم بصورت مستقل و با بودجه شخصی فیلمم را تولید کنم.
دلیل انتخاب مریم مقدم و بهتاش صناعی‌ها به عنوان بازیگر، تنها زوج بودن این دو بود؟
اتفاقا زوج بودنش باعث نشد به سراغ این دو بروم. من به دنبال بازیگری بودم که سینما و تئاتر را خوب بشناسد و بتوانم در فضای بداهه به او اعتماد کنم تا صحنه را جلو ببرد. هر کارگردانی بخاطر فضای گیشه دوست دارد از بازیگران چهره استفاده کند، اما من می‌دانستم که بازیگران چهره فرصت این را ندارند که چند ماه وقت بگذارند و بعضی هم عادت کردند که فیلمنامه و دیالوگ آماده باشد و تمرین و بازخوانی به شیوه کلاسیک وجود داشته باشد. همین عوامل من را مجاب کرد تا به سراغ بازیگر تئاتر بروم که بیشتر با فضای بداهه و کار و تمرین پیش از تولید نزدیک باشد. مریم مقدم سال‌ها در تئاتر ملی سوئد کار کرده است و از بازیگران خوب سینماست، بنابراین جزو انتخابهایم بود و پس از صحبت و استقبال او با توجه به رفاقتی که با بهتاش صناعی‌ها نیز داشتم تصمیم گرفتم این دو بازیگران فیلم باشند. ضمن این که از قابلیت زوج بودن آنها استفاده کردم و از رابطه عمیق آنها در راستای فیلم بهره گرفتم این نه به خاطر ممیزی‌ها بلکه تنها به خاطر عمق رابطه‌ای که این دو با هم داشتند بود تا بتوانم آنچه را که می‌خواهم بهتر به تصویر بکشم. در واقع زوج بودن و نزدیکی این دو در خلق کاراکترها کمک بسیار خوبی بود.
آقای حاتمی با توجه به این که در سال‌های اخیر تولید فیلم‌هایی نزدیک به جنس کاری شما زیاد شده است و به شیوه‌های مختلفی چون سکانس پلان کار کرده‌اند، وجود این فرمت جدید را در سینما چطور ارزیابی می‌کنید؟ آیا به نظر شما این شیوه می‌تواند در سینما عمری داشته باشد؟
مدل فیلمسازی سکانس پلان با مدل فیلمسازی ما خیلی متفاوت است. سکانس پلان شاید در دو سه روز کار شود ولی بیش از 20 روز تمام عوامل را درگیر خود می‌کند و با تمام عوامل تمرین می‌کنند تا به آنچه که می‌خواهند برسند. این فیلم در واقع طی مدتی حدود 20 روز ساخته می‌شود؛ اما شیوه فیلمسازی ما کاملا متفاوت است، راحت‌تر این است که بگویم این فرمت در مرحله آزمون و خطا است اما می‌تواند شروع یک مسیر جدی در سینما باشد. امروز جذب سرمایه در سینما که دغدغه‌اش کشف اتفاقات جدید است، سخت است؛ بنابراین مدل کار ما با بودجه کم تولید می‌شود و این برای همه جوان‌ها جذاب است که بتوانند فیلمی با بودجه لوباجد بسازند و در آن تجربه خوبی داشته باشند و خروجی هم قابل توجه همه باشد در عین حال که یک فرم جدید را هم به سینما پیشنهاد می‌دهد.
فکر می‌کنید بازخورد مخاطبان و منتقدان فیلم در جشنواره جهانی چگونه باشد؟
نمی‌توانم پیش بینی کنم، اما با توجه به نظراتی که از دوستان گرفتم ارتباط خوبی برقرار کردند و فضای فیلم را دوست داشتند. البته برای برخی ترسناک بود بخصوص این که فیلم اول من بود و با موفقیت‌هایی که در زمینه ساخت فیلم کوتاه داشتم به نظرشان انتخاب این پروسه برای فیلم اول ترسناک‌تر بود و همه منتظر بودند تا فیلم آماده شود و ببینند چه اتفاقی افتاده است، اما در مجموع بسیاری از دوستان که فیلم را دیدند همراه بودند.
حضور در بخش بازار جشنواره جهانی فیلم فجر را چطور ارزیابی می‌کنید؟ چقدر این حضور در بخش بین‌الملل به فیلم شما کمک می‌کند.
احساس خودم این است که در جشنواره جهانی هم اتفاق خوبی بیفتد، اما حضور در جشنواره‌های جهانی صرفا ربطی به فیلم خوب یا بد ندارد، گاهی برخی از سیاست‌های فستیوال‌های جهانی انتخاب کنندگان را مجاب می‌کند که فیلمی را در فسیتوال شرکت دهند که فیلم خوبی نیست اما همسو با سیاست‌هاست و بهر حال سیاست هر فستیوالی هم قابل احترام است. فکر می‌کنم در دوره‌ای هستیم که فستیوال‌ها بیشتر به سمت فیلمهای تجاری علاقه دارند و فیلمهای هنری کمی جایگاهشان متزلزل شده است. در هر صورت امیدوارم با حضور در جشنواره جهانی فیلم فجر اتفاقات خوبی بیفتد به این دلیل که ما پخش کننده بین المللی داریم و همین که او نیز یک چشم انداز خوبی برای فیلم دیده قابل قبول است.
از آنجایی که شما فیلمنامه‌ای برای ارائه به شورای صدور پروانه ساخت نداشتید، برای دریافت پروانه با مشکلی مواجه نشدید؟
خیر، همانطور که گفتید با اینکه مدل فیلم ما جوری بود که فیلمنامه‌ای نداشتیم که به شورا ارائه دهیم ولی با توضیحاتی که دادیم دوستان پذیرفتند و مشکلی برای دریافت پروانه ساخت نداشتیم.
روند برگزاری جشنواره جهانی فیلم فجر را چطور ارزیابی می‌کنید؟
این مدل از برگزاری جشنواره جهانی با مدل قبلی که هر دو بخش ملی و بین‌الملل در کنار هم بودند، خیلی بیشتر موثر است و به فیلمسازان کمک بیشتری می‌کند. الان مدل ظاهری جشنواره جهانی مدل فستیوال‌های مهم جهانی است و در قامت یک فستیوال الف جهانی با حضور مهمانان خارجی و مدیران فستیوال‌های دیگر که دعوت شده‌اند در حال برگزاری است و فرصت خوبی برای فیلم‌سازهای ایرانی ایجاد می‌کند که در یک فستیوال جهانی در کشور خودمان حضور داشته باشیم. من تجربه حضور در جشنواره جهانی را ندارم، اما احساس می‌کنم که اتفاق خوبی است و امیدوارم که ادامه دار باشد و یک سیاست مشخص را دنبال کند.
و در پایان نظرتان را درباره بخش فیلم اولی‌ها که امسال به شکل مجزا داوری می‌شود بگویید.
حضور در هر رقابتی ایجاد انگیزه می‌کند اما ایجاد این بخش توجیهی برای حذف فیلم اولی‌ها در بخش ملی فجر نیست. این اتفاق خوشایندی نبود فیلم اولی‌ها خون تازه در رگ‌های سینما هستند چه دوست داشته باشیم چه نه و این شکل کنار گذاشتن آنها از بخش ملی بسیار زشت و برخورنده بود. نمی دانم این سرخوردگی که میان فیلمسازان جوان ایجاد شده را با این کار بتوانند جبران کنند و انگیزه مجدد به فیلمسازان جوان بدهند یا نه اما هر رقابتی شیرین است.