گروه سینما هنرآنلاین: جشنواره‌های سینمایی، اعم از داخلی و خارجی همواره سکویی برای پرش و صحنه‌ای برای دیده شدن و شناخته شده بوده‌اند. در کشور ما نیز یکی از همین فستیوال‌ها، چهل‌ویک سال است که نفس کشیده و در دل فرهنگ و هنر دیرینه‌مان تپیده است. جشنواره فیلم فجر امسال در آستانه برگزاری چهل‌ودومین دوره خویش است و در طول سالیان متمادی برگزاری، چهره‌های هنری بزرگی را در رشته‌های مختلف به عرصه سینما معرفی کرده است. بخشی از جوایز قاعدتا حاصل کار جمعی عوامل است اما بخش دیگری از جوایز، فردی است. در این پرونده قصد داریم در رشته‌های گوناگون برندگان بخش‌های فردی جشنواره فیلم فجر را در ده دوره اخیر، یعنی از سال 1391 تا 1401 زیر ذره‌بین ببریم و ببینیم از زمان دریافت سیمرغ تاکنون، روزگار حرفه‌ای این هنرمندان چگونه گذشته است. در نخستین گام به سراغ سیمرغ‌داران عرصه کارگردانی در دهه اخیر رفتیم تا ببینیم این کارگردانان امروز در چه نقطه‌ای ایستاده‌اند.
پرویز؛ از «دربند» تا «رکسانا»
در سی‌ویکمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، که در سال 1391 برگزار شد، سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی نصیب پرویز شهبازی برای کارگردانی «دربند» شد. «دربند» پنجمین تجربه کارگردانی‌اش بود؛ هر چند فقط کارگردان نبود بلکه نویسندگی و تدوینگری هم می‌کرد. شهبازی اگرچه پیش از این سیمرغ هم جوایز گوناگونی در فستیوال‌های داخلی و خارجی گرفته بود اما سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی فجر 31ام، نخستین جایزه وی در حوزه کارگردانی بود.
دریافت این سیمرغ برای شهبازی، نقطه آغاز درخششی در حوزه کارگردانی بود. او «دربند» را پس از جشنواره فجر به 3 فستیوال دیگر، برد. همچنین پس از آن دو فیلم دیگر به نام‌های «طلا»، «مالاریا» و «رکسانا» را کارگردانی کرد که از بین آنها «مالاریا» در پنج جشنواره و «طلا» در یک جشنواره هنری شرکت داشته‌اند. حاصل حضور در این جشنواره‌ها برای شهبازی از حیث یک کارگردان، دو جایزه کارگردانی بود: جایزه بهترین کارگردانی از جشنواره بوسفور ترکیه برای فیلم «مالاریا» و جایزه بهترین کارگردانی از جشنواره فیلم داکا بنگلادش برای «دربند».
فیلم «رکسانا» تازه‌ترین ساخته پرویز شهبازی نخستین اکران خود را اوایل آبان ماه در جشنواره فیلم توکیو تجربه کرد تا نمایش‌های بین‌المللی خودش را آغاز کرده باشد و در گام بعدی نیز اواسط آذرماه به جشنواره دریای سرخ عربستان می‌رود. «رکسانا» در توکیو دست خالی برنگشت اما جایزه‌ای برای کارگردان به ارمغان نیاورد ولی هنوز ابتدای تور جهانی «رکسانا»ست و هیچ بعید نیست کارگردانی شهبازی در ادامه این مسیر و در جشنواره‌های گوناگون داخلی و خارجی، دیده شود و بدرخشد.
رستاخیز؛ یک پایان پرشکوه؟
صاحب سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی فجر سی‌ودوم، کسی نبود جز احمدرضا درویش. او در سال 1392 با فیلم «رستاخیز» به جشنواره آمده بود و این فیلم، حسن ختام و پایانی پرشکوه بر دوران کاری این کارگردان بزرگ بود. مخاطبان جوان‌تر شاید درویش را با «دوئل» بشناسند اما طرفداران قدیمی این کارگردان، هنرنمایی این کارگردان را در فیلم‌های «کیمیا» و «ابلیس» نیز به خاطر دارند. درویش پس از «رستاخیز» تا به این لحظه، دیگر از حوالی دنیای فیلمسازی رد نشده و شاید خیالی هم برای رد شدن از این کوچه پر پیچ و خم نداشته باشد؛ ولی به هر حال، «رستاخیز» یک پایان‌بندی جذاب برای کارنامه کارگردانی احمدرضا درویش است.
کم‌کار اما تاثیرگذار
در دوره بعدی جشنواره، ابوالحسن داوودی با «رخ دیوانه» سیمرغ بهترین کارگردانی را گرفت. داوودی پس از این سیمرغ، دوران به شدت کم‌کار اما پرفروغ و تاثیرگذاری داشت. تنها فیلمی که پس از این سیمرغ از داوودی دیدیم، فیلمی کمدی بود که توانست پربیننده‌ترین فیلم دهه 90 سینمای ایران لقب گیرد. «هزارپا»، آخرین فیلم و البته تنها فیلمی است که پس از «رخ دیوانه» از ابوالحسن داوودی دیدیم. این فیلم در زمان اکران عمومی خود، در کنار انتقادات موجود، از استقبال بالایی نیز برخوردار شد و فروشی خیره‌کننده در گیشه رقم زد؛ تا جایی که هنوز هم جزو 10 فیلم پرفروش تاریخ سینمای ایران است!
روستایی پرحاشیه!
در دوره سی‌وچهارم جشنواره فیلم فجر، سیمرغ بهترین کارگردانی به کارگردان فیلم «ابد و یک روز» رسید. «ابد و یک روز» نخستین تجربه کارگردانی فیلم بلند برای سعید روستایی و آغاز سه‌گانه‌ای اجتماعی از این کارگردان بود؛ سه‌گانه‌ای که امروز با «متری شیش و نیم» و «برادران لیلا» تکمیل شده است و البته هر یک به تنهایی حواشی زیادی را یدک کشیده‌اند. تازه‌ترین و مهم‌ترین این حاشیه‌ها به فیلم «برادران لیلا»یی برمی‌گردد که سابقه حضور و نمایش -غیرقانونی و بدون پروانه نمایش- در جشنواره کن و تصاحب جایزه فیپرشی را دارد. این فیلم بر خلاف دو فیلم قبلی روستایی، هیچگاه رنگ اکران ندید بلکه نسخه قاچاق آن روانه فضای مجازی شد؛ اما این تمام داستان نبود و محکومیت قضایی این کارگردان به 6 ماه حبس تعزیری، ممنوعیت معاشرت با اشخاص فعال در عرصه فیلمسازی و گذراندن دوره فیلمسازی اخلاقی در صداوسیما، روی دیگر سکه بود. البته دادگاه تجدیدنظر در خصوص این حکم، به همان 6 ماه حبس بسنده کرد اما با این اوصاف، وضعیت آینده کاری این کارگردان در هاله‌ای از ابهام و بلاتکلیف است.
از اسکار تا پشت دیوار
سیمرغ کارگردانی سی‌وپنجمین جشنواره فیلم فجر برای فیلم «بدون تاریخ بدون امضا» به وحید جلیلوند رسید. «بدون تاریخ بدون امضا» فیلم مهمی در کارنامه جلیلوند است. این فیلم به غیر از جشنواره فیلم فجر، در دیگر جشنواره‌های بین‌المللی از جمله بخش افق‌های جشنواره ونیز، جشنواره فیلم تسالونیکی و جشنواره فیلم فست، جایزه بهترین کارگردانی را کسب کرده است. همچنین در نود و یکمین دوره جایزه اسکار به عنوان نماینده کشورمان در رویداد معرفی شده است؛ هر چند از سوی این آکادمی پذیرفته نشده است.
اما وحید جلیلوند پس از این فیلم، فیلم دیگری نیز ساخت که آن فیلم هم در جشنواره‌های بسیاری در سطح جهان درخشید. «شب، داخلی، دیوار» با نام بین‌المللی «پشت دیوار»، جدیدترین ساخته این کارگردان است که توانسته در بخش اصلی جشنواره ونیز در سال 2022 نامزد بهترین فیلم شود؛ در جشنواره‌های متعدد خارجی مثل تورنتو، هامبورگ، اوراسیا و... نمایش داده شود و در درخشان‌ترین حضور جهانی خود نیز جایزه بهترین فیلم جشنواره فیلم ژنو را از آن خود کند. نمایش بین‌المللی این فیلم هم بدون پروانه نمایش از وزارت ارشاد کشورمان بود و حاشیه‌هایی برای صاحبان اثر ایجاد کرد. حق پخش این فیلم را کمپانی بین‌المللی مچ فکتوری خریداری و حقوق بین‌المللی این فیلم را تضمین کرده است. کلیه اکران‌های «شب، داخلی، دیوار» تحت نظارت این فیلم انجام می‌شود و مشخص نیست سرنوشت اکران داخلی آن چگونه رقم بخورد.
یک سال و دو سیمرغ
سی‌وششمین جشنواره فیلم فجر دو سیمرغ کارگردانی داشت. ابراهیم حاتمی‌کیا کسی بود که در سال 96، یکی از دو سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی جشنواره فجر را به خانه برد. فیلمی که او بواسطه آن صاحب این جایزه شد، فیلم «به وقت شام» بود. این فیلم اواخر سال 96 در سینماهای ایران و در سال 97 در سینماهای کشورهای دیگری همچون لبنان و عراق به اکران درآمد و استقبال نسبتا خوبی را شاهد بود. حاتمی‌کیا پس از این فیلم، «خروج» را ساخت که به علت همزمانی با دوران شیوع کرونا، نتوانست اکران عمومی موفقی تجربه کند و راهی اکران آنلاین شد. این کارگردان هم‌اکنون عهده‌دار کارگردانی پروژه تاریخی سریال حضرت موسی (ع) است که طبق آخرین اخبار موجود هنوز جلوی دوربین نرفته است.
دیگر سیمرغ کارگردانی جشنواره سی‌وششم، متعلق به بهرام توکلی برای کارگردانی فیلم «تنگه ابوقریب» است. این فیلم پس از فجر، در جشنواره فیلم مقاومت نیز برنده جایزه بهترین کارگردانی شد. توکلی پس از آن فیلم، تنها یک فیلم آن هم در ژانر بیوگرافی ساخت. «غلامرضا تختی» آخرین ساخته بهرام توکلی است که در زمان خود توجه‌های بسیاری را جلب کرده بود و در محافل هنری زیادی مورد تحسین قرار گرفت؛ هر چند در گیشه چندان موفق نبود! «غلامرضا تختی» هم در دوره بعدی جشنواره فیلم فجر برای بخش بهترین کارگردانی نامزد شد اما در نهایت قافیه را به فیلم آبیار باخت و از این سیمرغ بی‌نصیب ماند.
شبی که آبیار برنده شد
فیلم «شبی که ماه کامل شد»، نرگس آبیار را صاحب سیمرغ بلورین کارگردانی فجر سی‌وهفتم کرد. آبیار پس از این فیلم، «ابلق» را ساخت و دو دوره بعد، باز هم در بخش بهترین کارگردانی فجر نامزد دریافت سیمرغ شد اما این بار بخت با او یار نبود. این کارگردان در حال حاضر فیلم سینمایی «سووشون» را جلوی دوربین دارد و احتمالا به دنبال رساندن آن به چهل‌ودومین جشنواره فیلم فجر است. «سووشون» ممکن است در کنار نسخه سینمایی، یک نسخه سریالی هم داشته باشد.
سلطان پسرفت!
فجر سی‌وهشتم، سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی خود را به محمدحسین مهدویان تقدیم کرد. مهدویان که پیش از این سیمرغ، سه نامزدی دیگر فجر در بخش کارگردانی را نیز در کارنامه داشت، پس از «درخت گردو» نیز دو سال متوالی با دو فیلم دیگر یعنی «شیشلیک» و «مرد بازنده» به جشنواره آمد اما دیگر حتی رنگ نامزدی بخش بهترین کارگردانی را هم ندید! او سپس به نمایش خانگی پناه آورد و فعلا دو فصل «زخم کاری» را به پخش رسانده و یک فصل دیگر آن را هم در مرحله پیش‌تولید جلو می‌برد. او در نمایش خانگی هم ابتدا خوب ظاهر شد اما رفته‌رفته رو به افول رفت؛ تا جایی که انتقادات اخیر می‌گوید فصل دوم «زخم کاری»، حتی برخی بدیهیات کارگردانی حرفه‌ای را نیز رعایت نکرده است! انگار مهدویان عادت دارد پا در هر حوزه‌ای که می‌گذارد، شروعی طوفانی داشته باشد و اندک اندک سیری نزولی از عملکرد خود به نمایش بگذارد!
مداربسته‌ای که هنوز جلوی دوربین نرفته است
در دوره بعدی جشنواره فجر، مهدی جعفری با «یدو» سیمرغ بهترین کارگردانی را تصاحب کرد. وی پس از «یدو»، به سراغ ساخت فیلم دیگری رفته که فعلا فقط پروانه ساخت آن صادر شده است و «مدار بسته» نام دارد. وی قرار است این فیلم را با سرمایه‌گذاری بنیاد فارابی بسازد.
میرکریمی و یک سوژه تاریخی
سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی چهلمین جشنواره فیلم فجر را رضا میرکریمی با «نگهبان شب» گرفت. این کارگردان شناخته‌شده و پرکار، پس از «نگهبان شب» سوژه دیگری راجع به رهبر قیام جنوب تنگستان در سر دارد و می‌خواهد فیلم «رئیسعلی» را کارگردانی، نویسندگی و تهیه‌کنندگی کند و برای آن پروانه ساخت گرفته است.
آخرین سیمرغ‌سوار؛ فعلا استراحت
آخرین دوره برگزار شده از جشنواره فیلم فجر، محمدعلی باشه‌آهنگر کارگردان فیلم «سینما متروپل» را بهترین کارگردان خود معرفی کرد. فیلم «سینما متروپل» هنوز به اکران عمومی نرسیده و مشخص نیست چه زمانی زنگ پرده به خود ببیند. باشه‌آهنگر هنوز درخواست جدیدی برای پروانه ساخت نداده و با توجه به سیر فیلمسازی‌اش، اگر قرار باشد فیلم دیگری بسازد هم احتمالا پس از استراحتی کوتاه به این عرصه بازمی‌گردد.
