سرویس تجسمی هنرآنلاین: نشست خبری بازگشایی موزه هنرهای معاصر تهران روز سه‌شنبه 7 بهمن‌ماه با حضور سید مجتبی حسینی معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، هادی مظفری مدیرکل مرکز هنرهای تجسمی و احسان آقایی رئیس موزه هنرهای معاصر تهران در موزه هنرهای معاصر برگزار شد.
در ابتدای این جلسه سیدمجتبی حسینی گفت: در آغاز مسئولیت من در معاونت هنری یکی از دغدغه‌های جدی پرداختن به ابنیه‌ای بود که مورد استفاده معاونت هنری است و در طول سال‌های متمادی، اقداماتی برای بهسازی آنها انجام نشده بود. از جمله این بناها تالار وحدت، تئاتر شهر و موزه هنرهای معاصر تهران هستند که در تالار وحدت و تئاتر شهر اقداماتی انجام شده است و هم اکنون در آستانه افتتاح موزه هنرهای معاصر پس از انجام تغییرات اساسی آن هستیم.
حسینی ادامه داد: موزه هنرهای معاصر در سال‌های گذشته تعمیرات حداقلی داشت اما این اقدامات کفایت نمی‌کرد و این مجموعه نیاز به تعمیرات بنیادی‌تری داشت. در تعمیرات موزه هم باید به امنیت آثار توجه می‌شد و هم سرعت استهلاک ناشی از طول عمر بنا کاهش پیدا می‌کرد. برای انجام این کار دو راه پیش رو داشتیم. نخست اینکه با توجه به اینکه موزه مخاطبان زیادی دارد و نمایشگاه‌های متعددی در طول سال برگزار می‌شد، به تعمیرات حداقلی کفایت می‌کردیم تا موزه تعطیل نشود. اما راه دوم این بود که ریسک تعطیلی موقت موزه را بپذیریم تا بتوانیم تعمیرات اساسی در آن انجام شود. در نهایت مجموع تصمیمات بر این شد که مصلحت بر تعمیرات اساسی است و نباید از تعطیلی موقت موزه بهراسیم.
حسینی افزود: وقتی وارد عملیات تعمیر شدیم باید موارد مختلف در نظر گرفته می‌شد. نخست اینکه وضعیت موزه باید مطابق همان شکل اولیه باشد و پس از انجام تعمیرات، تغییری در ظاهر آن ایجاد نشود. موارد بسیار جزئی در این زمینه مورد توجه قرار گرفت و حتی موکتی که هم اکنون در موزه نصب شده است شبیه‌ترین گزینه به نخستین موکتی است که در زمان ساخت موزه در آن نصب شده بود. بنابراین در بخش سخت‌افزاری با وفاداری به اصل ظاهر موزه پیش رفتیم.
او درباره بخش نرم‌افزاری فعالیت‌ها گفت: تلاش شد کار موزه‌داری تعطیل نشود و بر این اساس شناسنامه‌دار شدن آثار و ایجاد سامانه اطلاعاتی موزه انجام شد. همچنین مطالعات گسترده‌ای برای برگزاری نمایشگاه‌های مختلف انجام شد تا موزه از زمان گشایش تا ماه‌های بعدی پشتوانه‌ای داشته باشد که بتواند با سرعت و کیفیت کار خود را پیش ببرد.
حسینی ادامه داد: یکی از مواردی که در سال‌های گذشته در موزه هنرهای معاصر رخ داد این بود که از این فضا به عنوان گالری ملی استفاده می‌شد و نمایشگاه‌های متعددی در موزه هنرهای معاصر تهران برگزار می‌شد. در تمام دنیا موزه‌ها مفتخر به گنجینه دائمی خود هستند و بخشی از گنجینه را در قالب نمایشگاه‌های مختلف به نمایش می‌گذارند و در کنار آنها تعداد اندکی نمایشگاه‌های موضوعی و دوره‌ای نیز برگزار می‌کنند. اما نداشتن یک گالری ملی در ایران باعث شده بود از موزه به عنوان گالری استفاده شود و نمایشگاه‌های موقت سهم بیشتری از فعالیت اصلی موزه را به خود اختصاص داده بودند. اما در دوره جدید تلاش شده است فعالیت موزه‌ای جدی‌تر شود و در کنار آنها نمایشگاه‌های موقت نیز برگزار شود. بنابراین موزه می‌تواند یک برنامه جامع فرهنگی داشته باشد و هر سال نمایشگاه‌های سال بعد خود را معرفی کند. هم اکنون برای دوره سه ساله برنامه‌ریزی شده است و به مرور برنامه این فعالیت‌ها به اطلاع علاقه‌مندان می‌رسد.
راه اندازی بانک اطلاعاتی موزه هنرهای معاصر تهران
در ادامه این جلسه هادی مظفری به بیان اقداماتی که در این مدت انجام شده است پرداخت و گفت: دو سال و نیم پیش قراری گذاشتیم مبنی بر اینکه آثار موزه هنرهای معاصر شناسنامه‌دار شوند و در دسترس عموم قرار گیرد. در طول ۴۰ سال گذشته امکان دسترسی عمومی و آثار گنجینه فراهم نبود اما هم اکنون بانک اطلاعاتی موزه ایجاد شده است و ۳۲۸۲ اثر که شماره اموال دولتی بر آنها حک شده است بر روی سایت موزه قرار گرفته‌اند. این سامانه از شب گذشته ششم بهمن‌ماه فعال شده و در دسترس مخاطبان قرار دارد و همه اطلاعات درباره آثار به صورت شفاف در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است تا نگرانی‌های جامعه هنری درباره گنجینه موزه هنرهای معاصر برطرف شود. این سامانه در ماه‌های آینده کامل‌تر خواهد شد و اطلاعات آرشیوی همه فعالیت‌های موزه شامل نمایشگاه‌ها، انتشارات، سینماتک و... از ابتدای تاسیس موزه تا به حال بر روی سایت قرار خواهد گرفت.
مظفری ادامه داد: نکته مهم دیگر آن است که 705 اثر ارزشمند از هنر معاصر ایران به گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران افزوده شده است. دکتر جمشید ناصری و همسر فقیدشان منیژه میرعمادی، دارای یکی از معتبرترین کلکسیون‌های آثار هنری ایران هستند و کل این مجموعه را به موزه هنرهای معاصر تهران اهدا کرده‌اند. فرایند قانونی و تحویل این آثار انجام شده است و آنچه حاصل یک عمر زندگی هنری این زوج بود به زودی در معرض دید عموم قرار خواهد گرفت. در این مجموعه آثار هنرمندانی مانند محمود جوادی‌پور، منوچهر یکتایی، حسین زنده‌رودی، مسعود عربشاهی، ژازه تباتبایی، پرویز تناولی، صادق تبریزی، علی رضا اسپهبد، پروانه اعتمادی، پرویز کلانتری، رضا مافی، فریده لاشایی، فرهاد مشیری، عباس کیارستمی و... وجود دارد.
مظفری ادامه داد: گنجینه‌های شخصی مادر گنجینه‌های ملی هستند. قدمی که دکتر ناصری برداشت و وصیت همسر خود را عملی کرد، راهی تازه بود تا به آثار هنری به عنوان یک گنجینه ارزشی فکر کنیم که باعث می‌شود نام و یاد صاحبان آنها ماندگار شود.
مظفری با بیان اینکه کتاب‌هایی در ارتباط با گنجینه آثار موزه به چاپ خواهد رسید، گفت: ۶ عنوان کتاب در حال تولید است و در روز افتتاحیه موزه یک عنوان کتاب رونمایی می‌شود. در چهار ماه آینده نیز سایر کتاب‌ها رونمایی خواهد شد. یکی دیگر از اقداماتی که در این مدت انجام شد گندزدایی و رسوب‌زدایی مجسمه‌های باغ مجسمه بود. این آثار سالها بود که در مجاورت باد و باران و غبار قرار داشتند و اگرچه آسیب جدی به آنها وارد نشده است، اما برای ماندگاری بیشتر نیاز به رسوب‌زدایی داشتند و این کار انجام شد.
تلاش برای جا انداختن هنر در جامعه
در ادامه این جلسه دکتر ناصری درباره اهدای گنجینه خانوادگی آثار هنری به موزه هنرهای معاصر تهران گفت: بازگشایی موزه و هم‌زمانی آن با اهدای مجموعه‌ای که ما در بیش از سی سال جمع‌آوری کردیم اتفاق بسیار خوشحال‌کننده‌ای است. همسر من فوق‌لیسانس هنرهای تجسمی داشت و من هم دکتر بودم و هر دوی ما پیش از انقلاب به ایران بازگشتیم و سال ۶۲ با یکدیگر ازدواج کردیم. همسرم نمایشگاه‌های مختلفی برگزار کرد اما بعد از چند سال احساس کرد که نقاشی کردن برای او کافی نیست و می‌خواهد که زندگی با هنر را در جامعه ما جا بیندازد. بنابراین به سمت این رفت که هنرمندان را در قالب کتاب‌های هنری به جامعه بشناساند و ۱۰ کتاب از هنرمندان معاصر حاصل این فعالیت‌ها بود. او عقیده داشت وقتی هنر در قالب کتاب ارائه می‌شود باید کیفیت بسیار بالایی داشته باشد تا آثار هنری به خوبی به دید مخاطبان برسد.
ناصری ادامه داد: همسرم در ادامه فعالیت‌هایش مجله طاووس را تاسیس کرد تا علاوه بر هنرهای تجسمی، به سایر هنرها نیز توجه کند. پس از فراگیر شدن اینترنت این فصلنامه نیز در فضای وب قرار گرفت تا اطلاعات روز هنر ایران را در دسترس علاقه‌مندان سراسر جهان قرار دهد. در تمام این دوران توجه ویژه‌ای به گردآوری آثار هنری داشتیم و همسرم همیشه می‌گفت روزی این مجموعه را به موزه هنرهای معاصر اهدا خواهم کرد. متأسفانه عمر او کفاف این کار را نداد اما من توانستم این کار را انجام دهم. بسیاری از آثار این مجموعه با کمک خانم گیلدا بریمانی که هنرمند هستند و تحصیلات حرفه‌ای مرمت را در ایتالیا گذرانده‌اند، مرمت شده است.
بازگشایی موزه هنرهای معاصر تهران با دو نمایشگاه
در ادامه این جلسه احسان آقایی با بیان اینکه موزه هنرهای معاصر با دو نمایشگاه بازگشایی می‌شود گفت: از این پس همیشه بخشی از فعالیت‌های موزه به نمایش تعدادی از آثار گنجینه اختصاص خواهد داشت و در کنار آن نمایشگاه‌های دیگری نیز برگزار می‌شود. یکی از نمایشگاه‌های افتتاحیه با عنوان "ارمغان" به نمایش مجموعه منیژه میرعمادی و جمشید ناصری اختصاص دارد که ارمغانی از یک عمر زیست هنرمندانه آنها و جمع‌آوری مجموعه‌ای است که در بخشی از موارد توانسته است گنجینه موزه هنرهای معاصر را تکمیل کند، زیرا آثار تعدادی از هنرمندان این مجموعه در گنجینه موزه وجود نداشت. این مجموعه بسیار ارزشمند است اما با توجه به اینکه فضای موزه محدود است، ۱۳۵ اثر از این مجموعه در نمایشگاه افتتاحیه ارائه می‌شود. خانم میرعمادی با نگاه نقادانه خود این مجموعه را گردآوری کرده است و یک روایت تاریخی از هنر ایران در این مجموعه ارائه می‌شود. ما هم برای کامل کردن این روایت تاریخی ۲۶ اثر از گنجینه موزه را در کنار این آثار به نمایش می‌گذاریم تا بیان بهتری برای مخاطب داشته باشد.
آقایی ادامه داد: خانم منیژه میرعمادی "نشر هنر ایران" را به عنوان نخستین نشر مستقل هنری در ایران پایه گذاشتند و همچنین نخستین نشریه دو زبانه هنری را هم به عنوان "طاووس" پایه‌گذاری کرد که در انتقال اطلاعات هنری به مخاطبان خارج از ایران بسیار مفید بود. مجموعه‌ای که توسط ایشان گردآوری شده و در اختیار موزه هنرهای معاصر قرار گرفته است از این پس با مدیریت موزه در اختیار موزه‌های سایر شهرها نیز قرار می‌گیرد تا علاقه‌مندان بتوانند بخش‌هایی از این آثار را در شهرهای خود ببینند.
آقایی افزود: دومین نمایشگاه ما با عنوان "عکاسی مفهومی" متعلق به دوره‌ای است که هنرمندان در دهه ۶۰ میلادی اعتراض‌هایی به شرایط اجتماعی و سیاسی داشتند. در آن زمان برای اینکه بتوانند اعتراض خود را به شکل دیگری بیان کنند شعار "نقاشی مرده است" را مطرح کردند و به عکاسی روی آوردند. بسیاری از این هنرمندان عکاس نبودند اما از عکاسی و فیلم‌برداری برای بیان مفاهیم مورد نظر خود استفاده کردند. حالا تعدادی از این آثار که در گنجینه موزه هنرهای معاصر نگهداری می‌شود در کنار هم به نمایش درمی‌آید.
او با بیان اینکه برنامه سال آینده موزه تا پایان سال ۹۹ اعلام خواهد شد گفت: قصد داریم از این پس در فصل بهار برنامه سال بعد موزه را اعلام کنیم. همچنین برای بازدید مجازی نمایشگاه‌ها نیز تصمیم‌گیری کرده‌ایم تا مخاطبان بتوانند از طریق سایت به نمایشگاه‌ها دسترسی داشته باشند. موزه هنرهای معاصر از ۱۴ بهمن میزبان عموم بازدیدکنندگان است، اما با توجه به شرایط موجود محدودیت‌هایی برای ورود به موزه وجود دارد و لازم است که علاقه‌مندان از قبل بلیت بازدید از موزه را از طریق سایت خریداری کنند تا تعداد افرادی که می‌توانند در یک زمان مشخص در موزه حضور داشته باشند کنترل شود.
بازارچه هنر، خطری در کنار موزه
در ادامه این جلسه سوالاتی توسط خبرنگاران مطرح شد. آقایی در پاسخ به سوالی درباره فعالیت‌های سینماتک موزه هنرهای معاصر گفت: موزه‌های هنرهای معاصر در دنیا معمولا اسمی برخود ندارند به دلیل اینکه فرا مدیومی کار می‌کنند و شاهد هستیم که رویدادهای مختلفی در زمینه مد، معماری، سینما، هنرهای جدید و... در موزه‌های مطرح دنیا برگزار می‌شود. رویکرد موزه هنرهای معاصر در دوره جدید نیز این است که به این سمت حرکت کند و به بخش‌های مختلف توجه داشته باشد. سینماتک نیز یکی از همین بخش‌هاست، اما مسئله این است که فعالیت آن نسبت به گذشته باید تغییراتی داشته باشد. زمانی بود که افراد علاقه‌مند بودند که فیلم‌ها را روی پرده سینما ببینند، اما امروزه بسیاری از آنها دارای سینمای خانگی هستند. به همین دلیل رویکرد سینما‌تک‌ها در دنیا تغییر کرده است و به سمت پژوهش گرایش پیدا کرده‌اند. سینماتک ها در دنیا بسیار پیشرو هستند و کمتر فعالیت گذشته‌محور و تاریخی انجام می‌دهند. موزه هنرهای معاصر تهران نیز باید چنین روندی را طی کند.
هادی مظفری نیز با بیان اینکه تعویض پرده نمایش سینماتک یکی از اقداماتی است که در جریان بازسازی موزه صورت گرفته است، افزود: با وجود شرایط سختی که داشتیم این اقدام نیز صورت گرفت زیرا قصد داشتیم یک کار کامل انجام دهیم. در جریان بازسازی موزه همه تلاش ما این بود که کمترین تغییر در ظاهر موزه ایجاد شود، تا حدی که مخاطبان با ورود به موزه احساس کنند هیچ اتفاقی در این مدت رخ نداده است. این مسئله بر اساس امانت‌داری به اصل موزه بود. در طول ۴۰ سال گذشته تغییراتی در بخش‌های مختلف موزه شکل گرفته بود که همه آنها حذف شدند و هم اکنون موزه به شکل اصلی و اولیه خود برگشته است.
او درباره تمهیداتی که برای مهار آتش‌سوزی در موزه انجام شده است گفت: جلسات متعددی با کارشناسان آتش‌نشانی برگزار کردیم تا بهترین روش برای اطفاء حریق را با توجه به نوع آثاری که در موزه نگهداری می‌شوند شناسایی کنیم. در حال حاضر سیستم‌های اعلام حریق مناسب در موزه اجرا شده است، اما یافتن کم خطاترین روش اطفای حریق هنوز در حال مطالعه است و امیدواریم با انجام کارهای کارشناسی و تخصیص بودجه کافی این کار به زودی انجام شود.
در ادامه آقایی درباره عدم نمایش تعدادی از آثار گنجینه موزه گفت: موزه‌های دنیا معمولا آن‌قدر اثر در اختیار دارند که ممکن است تعدادی از آنها مدت‌ها فرصت نمایش پیدا نکنند، زیرا موزه‌ها پژوهش‌محور هستند و آثار را بر اساس مفاهیمی که مورد نظر دارند نمایش می‌دهند و بر این اساس ممکن است بعضی از آثار مدت‌ها نتوانند به نمایش در بیاید. با این حال وجود این آثار ارزش آن گنجینه را بالا می‌برند. در موزه هنرهای معاصر در بهترین حالت حداکثر ۲۰۰ اثر می‌تواند به نمایش در بیاید اما همه آثار در سایت موزه در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است تا فعالیت‌های پژوهشی برای آنها امکان‌پذیر باشد. با این حال مطابق قوانین موجود در کشور، بعضی از آثاری از نظر ارزش‌های فرهنگی جامعه امکان نمایش ندارند. البته بیشتر این آثار را کارهای چاپی تشکیل می‌دهند که نسخه‌های دیگری از آنها در سایر موزه‌های جهان موجود است و تنها چهار اثر با ارزش و مهم در گنجینه موزه وجود دارد که قابل نمایش نیستند.
پس از آن حسینی در پاسخ به سوالی درباره هماهنگی با وزارت میراث فرهنگی برای بازسازی موزه گفت: از لحاظ قانونی الزامی نداشتیم که این کار را انجام دهیم، اما شورایی از این وزارتخانه در کنار ما بود تا پروتکل‌های مرمت ابنیه به خوبی رعایت شود. البته با توجه به اینکه نوع کار در موزه هنرهای معاصر کاملاً متفاوت با مرمت بناهای تاریخی است، مسیر متفاوتی را برای بهسازی این موزه طی کردیم.
مظفری نیز درباره بازار هنر مجاور موزه هنرهای معاصر گفت: متاسفانه فضای بسیار ناخوشایندی در مجاورت موزه و در زمین متعلق به آن وجود دارد که ۳۰ سال پیش توسط وزارت کار با عنوان انجام مشاغل کوچک و مرتبط با هنر در اختیار افراد مختلف قرار گرفت، اما در ادامه روند متفاوتی را طی کرد و می‌بینیم که نتایج بسیار متفاوت و نامناسبی داشته است. در سال‌های گذشته مسیر حقوقی طولانی طی شده است و هم اکنون حکم تخلیه قطعی برای ۱۷ غرفه توسط مراجع قضایی صادر شده است. اما اجرای این حکم مناسبات خاص خود را دارد و اگر این اتفاق رخ دهد قابل تعمیم برای سایر غرفه‌ها و کل بازار است.
مظفری ادامه داد: نکته‌ای که نمی‌توان از آن صرف‌نظر کرد این است که این فضا خطرات جبران‌ناپذیری را می‌تواند برای موزه ایجاد کند. اتفاقی که در پلاسکو رخ داد زنگ خطر بزرگی برای ماست و بارها به وزارت کار، آتش‌نشانی، شهرداری و... اعلام کردیم که یک انبار باروت در کنار موزه هنرهای معاصر قرار دارد که بسیار خطرناک است. همه این دستگاه‌ها باید وارد عمل شوند تا بتوانند این معضل بزرگ را رفع کنند.
مظفری درباره حاشیه‌هایی که پیرامون هویت بصری موزه پیش آمده بود گفت: در سی و دو ماه تعطیلی موزه ۸ نشست برگزار کردیم و تمام فعالیت‌های خود را از طریق رسانه‌ها به عموم مردم اعلام کردیم. در زمینه هویت بصری هم در جلسه قبلی اعلام شده بود که قرار نیست نشانه موزه هنرهای معاصر تغییر کند، اما هویت بصری چیزی فراتر از لوگو است. با این حال افرادی در فضای مجازی اعلام کردند که قرار است لوگوی موزه تغییر کند و همین مسئله باعث ایجاد جنجال‌های فراوانی شد. این مسئله نشان‌دهنده این واقعیت بود که اخبار را باید از طریق رسانه‌های رسمی کشور دنبال کرد. در همین راستا از این پس روابط عمومی موزه نیز با رویکردهای جدید و به روز فعالیت خواهد کرد.
در پایان این جلسه احسان آقایی در پاسخ به سوالی درباره دلیل عدم انتشار اساسنامه موزه هنرهای معاصر گفت: نهادهایی که مستقیماً به دولت وابسته هستند اصولاً اساسنامه مستقلی ندارند و بر اساس اهداف تعریف شده در وزارتخانه‌ها فعالیت می‌کنند. موزه هنرهای معاصر نیز اساسنامه مجزا از قانون اساسی ندارد که بخواهد آن را منتشر کند. بر روی سایت وزارت ارشاد در بخش هنرهای تجسمی اهداف و وظایفی ذکر شده است که موزه نیز آنها را دنبال می‌کند.
آقایی ادامه داد: این که موزه هنرهای معاصر در این سالها و در شرایط مختلف فعال مانده و آثار با ارزش آن حفظ شده است، به دلیل این است که تحت نظارت دولت بوده و جابه‌جایی یک اثر آن نیز به مجوزهای دولتی نیاز دارد. به نظر من شرایط فعلی اداره موزه برای حفظ و حیات آن مفید است.