سرویس تجسمی هنرآنلاین: حمیدرضا قلیچخانی، خوشنویس و پژوهشگر، در گفتوگو با هنرآنلاین درباره جایگاه محمدرضا شجریان در هنر خوشنویسی گفت: وقتی درباره مشاهیری مانند استاد شجریان که قله هنر آواز ایران است صحبت میکنیم، دشوار است که درباره هنرهای دیگر آنها بخواهیم نظر دهیم. با اینحال نباید گمان کرد که اگر شخصی در یک شاخه هنری ممتاز بوده است در هر کاری که به آن دست زده الزاماً باید تراز اول باشد.
قلیچخانی ادامه داد: استعداد و توان استاد شجریان در حوزه موسیقی بسیار برجسته بوده اما در حوزه خوشنویسی به اندازه آواز برجسته نبودند. با اینحال بنا بر آثاری که از او به جا مانده و اساتیدی که نزد آنها تلمذ کرده است میتوان ایشان را یک خوشنویس خیلی خوب و با ذوق دانست.
این پژوهشگر افزود: یک نکته برجسته درباره انتخاب اساتید توسط شجریان آن است که او نزد استادانی آموزش خوشنویسی دید که استاد موسیقی نیز بودند. برخلاف شجریان که تخصص اول او آواز و تخصص دوم او خوشنویسی بود، استادان او نخست تخصص خوشنویسی و پس از آن مهارت موسیقی داشتند. به نظر من این مسئله باعث جذابیت بیشتر این اساتید برای شجریان بوده و اینکه آنها علاوه بر خوشنویسی در موسیقی نیز مهارت داشتند باعث نزدیکی بیشتر شاگرد و اساتیدش میشد.
او ادامه داد: وقتی شجریان در جوانی به تهران آمد و وارد انجمن خوشنویسان شد نزد ابراهیم بوذری شاگرد عمادالکتاب که بزرگترین استاد خوشنویسی اواخر دوره قاجار بود به فراگیری خط پرداخت. بوذری در کنار خوشنویسی استاد ردیف آوازی هم بود. پس از آن نزد سیدحسین میرخانی و برادرش سیدحسن رفت که از پایهگذاران انجمن خوشنویسان بودند. سیدحسین میرخانی در آن زمان فعالیت موسیقی خود را اعلام نمیکرد اما شاگردان نزدیکش میدانستند که او از استادان خوب آواز و موسیقی ایرانی است. این دو برادر شاگرد پدرشان سیدمرتضی برغانی بودند که او نیز شاگرد مستقیم میرزا غلامرضا کلهر بود. بهاینترتیب شجریان به صورت غیرمستقیم به مکتب کلهر و عمادالکتاب میرسد.
قلیچخانی افزود: با توجه به اینکه شجریان به صورت غیرمستقیم هنر آموخته مکتب اساتید کلهر و عمادالکتاب است به طور قطع تاثیراتی از خط آنها را در کار خود دارد و فضای آثارش تحت تاثیر این دو استاد بزرگ است. بااینحال ضمن تقلید از خط اساتید که پایه خوشنویسی و تعلیم آن است، شجریان از این مرحله عبور کرده و قصدش این نبوده که صرفا مشابه آثار پیشینیان بنویسد، بلکه آثارش نشان میدهد که تلاش کرده یک خوشنویس معاصر باشد. اگرچه موضوعاتی که در آثار او دیده میشود همان چیزی است که بیشتر خوشنویسان در سدههای مختلف نوشتهاند، اما در اجرای کار و مواردی مانند استفاده از کاغذ ابری و رفتاری که با آن قطعه داشته، معاصر بودن را به خوبی نشان داده است.
این خوشنویس افزود: از اواخر دهه چهل تا دهه اخیر آثار خوشنویسی از شجریان در دست است که کارهایی فوقالعاده هستند و بر اساس آنها میتوان متوجه شد کسی که در این حد به خوشنویسی میپردازد صدها ساعت تلاش و کار مستمر داشته است. اما آثار او خیلی کم دیده شده و تعداد بسیار اندکی از آنها منتشر شده است. به نظر من این مسئله هم ناشی از هوش و ذکاوت او بود زیرا با توجه به اینکه شجریان در قله موسیقی قرار داشته است، نمیخواسته در هنر دیگری که چنین جایگاهی نداشته و شاید جزء دویست نفر اول آن بوده است خودش را چندان نشان دهد و آثارش را به جامعه عرضه کند. با اینحال آثار او نشان میدهد که در هر دو خط نستعلیق و شکستهنستعلیق به عنوان یک خوشنویس خوب و حرفهای عمل کرده و حتی اگر میخواست میتوانست کارهایش را به نمایش بگذارد و آنها را بفروشد. با اینحال همه تمرکز او بر آواز و موسیقی بود و نداشتن فعالیت حرفهای در خوشنویسی به نظر من بسیار هوشمندانه بوده است.
او درباره علاقهمندی محمدرضا شجریان به حافظ و استفاده از اشعار او در آواز و خوشنویسی گفت: شجریان سالها پیش در مصاحبهای گفته بود که اگر دیدگاه فعلی را داشتم از ابتدا که وارد آواز شدم جز حافظ چیز دیگری نمیخواندم. این نظر نشان میدهد که علاقهمندی خاصی به این سخنور قرن هشتم دارد و طبیعتاً این علاقه در آثار خوشنویسی او نیز مشخص است. به نظر میرسد که شجریان بیشتر از حافظ نوشته است، اما چون آثاری که از او دیده شده بسیار محدود است نمیتوان به دقت و درستی گفت که بیشتر آثار او بر اساس اشعار حافظ بوده است یا خیر. اما طبیعتاً آن علاقهمندی که در حوزه انتخاب اشعار حافظ برای آواز داشته در خوشنویسی نیز وجود داشته است.
او با اشاره به نزدیکی درگذشت محمدرضا شجریان و آغاز هفته خوشنویسی در ۲۱ مهرماه گفت: ۲۱ مهرماه سال ۱۳۲۹ برای اولین بار دکتر مهدی بیانی که خوشنویس و موسس کتابخانه ملی بود و در پژوهش خوشنویسی جایگاه والایی دارد، با تأسیس کلاسهای آزاد خوشنویسی، جریانی را شروع کرد که پس از فوت با تغییر نام در دهه ۴۰ به نام انجمن خوشنویسان ایران فعالیتهای خود را ادامه داد. آموزش خوشنویسی در دوره معاصر توسط بیانی پایهگذاری شد و بعدها اساتیدی مانند میرخانی، کاوه، بوذری و... به این جریان پیوستند و این کلاسها را تقویت کردند و باعث شدند یکی از کهنترین نهادهای هنری ایران به وجود آید که فعالیت خود را تا به امروز پیوسته ادامه داده است.
قلیچ خانی ادامه داد: از سال ۹۶ این تاریخ که در واقع آغاز آموزش مدون خوشنویسی در دوره معاصر بوده است به نام هفته خوشنویسی نام نهاده شد و غلامحسین امیرخانی در یک نشست رسانهای پیدایش این هفته را اعلام کرد. در سالهای ۹۷ و ۹۸ این هفته با برنامههای مختلفی توسط انجمن خوشنویسان برگزار شد و تلاشهایی برای ثبت روز خوشنویسی در تقویم نیز صورت گرفت.