گروه تئاتر خبرگزاری هنر ایران: در ادبیات کهن ایران شعرا و نویسندگانی هستند که نامشان در کنار شاهکارنویسان جهانی قرار دارد. در بحث ادبیات حماسی و حماسی‌سرایی در جهان در کنار دانته و هومر، حکیم ابوالقاسم فردوسی با اثر شاهکار شاهنامه شهرت جهانی دارد.
این اثر فاخر دراماتیک آنقدر عمیق و منحصر به فرد است که سال‌ها سینه به سینه نقل شده است و تاکنون زنده مانده است. در گذشته، زمانی که رسانه و تکنولوژی وجود نداشت، ایرانیان در دورهمی‌های خود شاهنامه می‌خواندند. بخشی از زحمت این که این اثر حماسی با وجود گذر زمان و ازبین رفتن سنت‌ها، همچنان زنده مانده است، بر دوش نقال‌ها و پرده‌خوانان و هنرمندان هنرهای نمایشی است که با قصه‌گویی و ترکیب کلام و حرکت، آن را در ذهن و جان مخاطبان ماندگار کردند.
شاهنامه میراث گرانبهای ایرانیان است/ گفتار فردوسی در شاهنامه، ایران باستان را به امروز وصل می‌کند
مرشد محسن میرزاعلی که از نقال‌های معروف و باتجربه است در گفت‌وگو با خبرنگار هنرآنلاین در رابطه با شاکار شاهنامه بیان کرد: آن چه که حکیم فردوسی انجام داده است در نوع خود بی‌نظیر بود. او کار حماسی سترگی را برای ما به یادگار گذاشته است و امروزه می‌توان گفت که یکی از میراث‌های گرانبهای ایرانیان شاهنامه است که نه تنها ایرانیان از آن بهره‌مند هستند بلکه مردمان ادیب و فرهیخته کشورهای دیگر نیز بهره‌مند می‌شوند. چرا که حکیم ابوالقاسم فردوسی در قله خلاقیت و استعداد ایستاده است و هنوز کسی به گرد پای او نرسیده است و نخواهد رسید. به طوری که در یک کنفرانسی که 60 درصد دانش‌پژوهان جهان در آن حضور داشتند، در رتبه‌بندی حماسه‌سرایی درصد بیشتری حکیم فردوسی را دارای رتبه برتر دانستند.
او افزود: وقتی ما شکسپیر، دانته و هومر از گذشته برای ما سخن می‌گویند اما فردوسی با این که از ایران باستان می‌گوید، نوع گفتارش به نوعی است که گویی همین امروز قلم به دست گرفته است. گفتار فردوسی در شاهنامه، ایران باستان را به امروز وصل می‌کند. مثلا وقتی ما صحبت از ضحاک می‌کنیم که مغز جوانان را خوراک مارها می‌کرده است، در زمان حال ضحاک می‌تواند من و شما و یا هرچیزی که مغز جوانان را نابود می‌کند و خوراک اشتباه به آن‌ها می‌دهد باشد؛ به عنوان مثال فضای مجازی که ذهن و مغز جوانان را خوراک کسانی می‌کند که برایشان منفعت مالی دارد. یا هفت‌خوان رستم به ما می‌گوید که انسان همواره در کش و قوس است و در جنگ با عقل و هوای نفس است. پس هر بیت شاهنامه درسی برای مخاطب دارد. مثلا در بیت «درود جهان آفرین بر تو باد/خم چرخ گردون زمین تو باد». این بیت برای هزار و چندسال پیش است و در آن زمان فردوسی اشاره کرده است که زمین گرد است و چندصدسال بعد آن گالیله می‌گوید زمین گرد است. این نگاه عمیق حکیم فردوسی را می‌رساند.
مرشد میرزاعلی اشاره کرد: جناب حکیم فردوسی شاگرد ممتاز امیرالمومنین(ع) است و در ابیات آغازین شاهنامه عنوان می‌کند که مسلمان و شیعه است و هر آن چه که در شاهنامه آورده است برگرفته از قرآن و حکمت و فضائل امیرالمومنین(ع) و اولیای خدا است. به همین جهت اثر او در جان مردم جاری است.
نقال‌ها رودهایی هستند که برای بقای اقیانوس شاهنامه تلاش می‌کنند
میرزاعلی در رابطه با نقش نقال‌ها در ماندگاری شاهنامه گفت: اگر شاهنامه را یک اقیانوس ببینیم، یک اقیانوس به خودی خود ماندگار نمی‌شود؛ جوی‌ها و رودهایی که به آن می‌ریزند و سرریزهایی که از خود اقیانوس به جای دیگر می‌ریزند و این چرخه اقیانوس را زنده نگه دارد و درحال چرخش می‌ماند. نقال‌ها مانند همان جوی‌ها و رودهایی هستند که متصل به اقیانوس می‌شوند و برای بقای آن درحال تلاش هستند.
او ادامه داد: نیاکان ما با داستان‌گویی از شاهنامه باعث جاودانگی و زنده ماندن آن شدند. اگر ما شاهنامه را روی یک طاقچه بگذاریم، به خودی خود داستان نمی‌گوید؛ مگر آن که دستی توانا و کلامی قدرتمند آن را بازگشاید و ابیات را بر زبان جریان کند. همانطور که نقال در آغاز سخن خود می‌گوید «عِقدِ جواهر سخن کهن در نظر دوستان از ایران باستان تا حال حاضر». یعنی نقال پیوندی را از گذشته به امروز ایجاد می‌کند.
این نقال در رابطه با جایگاه نقالی و شاهنامه‌خوانی در امروز بیان کرد: اکنون فرهنگ زندگی ما تغییر کرده است و سنت از ما گرفته شده و به سمت مدرنیته رفته‌ایم و این مسئله نه تنها بر نقالی و شاهنامه که بر هنرهای دیگر هم اثر می‌گذارد. در گذشته تلویزیون و رادیو نبود و محل سرگرمی مردم در قهوه‌خانه‌ها و دورهمی‌ها بوده است و مردم شاهنامه، حافظ، سعدی و داستان‌های حماسی می‌خواندند. این مسئله با جان مردم درآمیخته بود و شاید اشخاصی بودند که با آن که سواد خواندن و نوشتن نداشتند، آنقدر ابیات شاهنامه را شنیده بودند که آن‌ها را از حفظ می‌خواندند اما امروز به دلیل سرگرمی‌های مختلف و فضای مجازی که وقت مخاطب را می‌گیرد که جایی برای شاهنامه‌خوانی نمانده است. البته امروزه در خصوص شاهنامه اتفاقات خوبی درحال رقم خوردن است و جریان‌هایی شکل گرفته است.
او در پایان به انتشار کتابش درمورد نقالی با موضوع شاهنامه که به اتفاق احمدرضا آذربایجانی تالیف شده است اشاره کرد و اظهار داشت که در این کتاب درس‌های پیدا و پنهانی وجود دارد که جوانان به ویژه دانشجویان می‌توانند از آن بهره‌مند شوند.
خبرنگار: هانیه علی‌نژاد