گروه رادیو و تلویزیون خبرگزاری هنر ایران: دهه 60 و اوایل دهه 70، همان زمان‌هایی که خبری از تلفن‌های هوشمند نبود، تنها چند مجری به اجرای برنامه کودک می‌پرداختند و انرژی کودکان را تامین می‌کردند. در آن زمان تلویزیون سیاه و سفید کوچک نقشی اساسی در زندگی کودکان آن دوران ایفا می‌کرد و سبب شد روزهای شیرین در ذهن کودکان دیروز نقش ببندد. کارتون‌های خاطره‌ساز و نمایش‌های عروسکی در آن دوران خاطرات بسیاری را در یاد همه هم‌نسلان ما به یادگار گذاشته‌اند.
امروزه با وجود آنکه خاله و عموهای بسیاری در قالب مجری به هنرنمایی برای کودک و نوجوان می‌پردازند و با همه تلاشی که می‌کنند، نمی‌توانند برنامه جذابی ارائه کنند، به نظر می‌رسد یکی از مشکلات اساسی این برنامه‌ها، ضعف ایده‌پردازی و بی‌توجهی به برنامه‌سازی صحیح در حوزه کودک است.
امروز تلویزیون در ساخت برنامههای شاد برای کودکان و انیمیشن‌های جذاب ضعف‌هایی اساسی دارد. سبک برنامههای تلویزیون برای کودک و نوجوان نسل امروز جذابیت زیادی ندارد و همین باعث می‌شود تا آنها خوراک رسانه‌ای‌شان را در جای دیگری غیر از تلویزیون پیدا کنند.
«الهه رضایی» یکی از این مجریان محبوب در دهه۶۰ و دهه ۷۰ در گفت‌وگویی اعلام کرده بود: «تعدادی برنامه هم برای بزرگسال و هم برای کودک و نوجوان در ذهن دارم اما از آنجا که بعید می‌دانم صدا و سیما با ساخت آنها موافقت کند، بنابراین به‌دنبال انجام کارهای آنها نرفته‌ام. چون ساخت برنامه نیازمند نگاه صحیح به آن است که متأسفانه امروزه در صداوسیما این نگاه صحیح وجود ندارد.»
حوزه کودک در سیاستگذاری فرهنگی حوزه درجه دوم است
محمدصادق باطنی، مدیر شبکه کودک در گفت‌وگو با خبرنگار هنر آنلاین در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه امروز کودکان در سیاستگذاری برنامههای تلویزیونی چه جایگاهی دارند، می‌گوید: حوزه کودک سخت و ممتنع است، از دور تصور می‌شود ساخت محتوا برای این حوزه بسیار ساده است، اما زمانی که درگیر آن می‌شویم، در می‌یابیم پیچیدگی‌هایی دارد که برنامه‌سازان حرفه‌ای حوزه بزرگسال از پس آن برنمی‌آیند.
او با بیان اینکه حوزه کودک به دلایل مختلفی همواره در سیاستگذاری فرهنگی یک حوزه درجه دوم بوده است، عنوان می‌کند: حوزه کودک متاسفانه در بخش‌های مختلف بسیار لاغر رشد کرده است و در تلاشیم در لایه سیاستگذاری، بودجه و موارد اینچنینی بتوانیم سطح این حوزه را افزایش دهیم.
مدیر شبکه کودک تاکید می‌کند: امیدواریم این امر محقق شود و روزی برسد شاهد آن باشیم از جهت ارزش‌گذاری یک سوم از توجه سیاستگذاران به حوزه کودک و نوجوان باشد و در توزیع منابع، در بودجه و در دیگر حوزه‌های مختلف این حوزه را آنگونه که باید مورد توجه قرار دهند.
گام رو به جلوی انیمیشن در سینمای ایران
اگرچه سال‌ها بود که رسانه ملی در بخش‌های مختلف خود در گروه‌های کودک فعالیت داشت، اما در شرایط فعلی فعالیت در این حوزه کاهش چشمگیر داشته و بسیاری از چهره‌های حوزه کودک هنوز هم بر این باورند که تلویزیون نیازمند فعال کردن گروه‌های کودک خود همچون گذشته است.
این در حالی است که جایگاه حوزه کودک در سینما متفاوت از تلویزیون است و نخستین فیلم‌های انیمیشن سینمایی که از حدود یک دهه پیش در ایران تولید شدند، در مدت کوتاهی، انیمیشن در کشور را به جایگاهی رساندند که امروز حتی می‌تواند به سینماهای کشورهای منطقه نیز نفوذ کند.
انیمیشن «پسر دلفینی» از جمله این انیمیشن‌ها است که سر از روسیه درآورد؛ محمدامین همدانی، تهیه کننده این انیمیشن اعلام کرده است که در روسیه حدود پنج سالی می‌شد دفتر راه انداخته بودیم و تصمیم گرفتیم که اکرانش را آنجا انجام دهیم. به همین دلیل، دوبله خوبی را برای انیمیشن در روسیه انجام دادیم و اگر الان از کودکان روسیه درباره پسر دلفینی بپرسید، فکر می‌کنند که فیلم در روسیه تولید شده است.
او همچنین درباره میزان فروش این انیمیشن گفته است که 1.7 میلیارد دلار در گیشه روسیه فروختیم. در پلتفرم‌ها و تلویزیون هم نزدیک یک میلیارد تومان فروختیم و این انیمیشن در دو هزار و 700 سالن سینما در حال اکران بود.
با این حال یکی از نقاط قابل توجه سینمای ایران طی دهه گذشته پویانمایی آن است. آثاری همچون فهرست مقدس که شاید بتوان آن را پیشگام این حوزه دانست که در تکنیک یک قدم رو به جلوی آن بود و در ادامه فیلم‌های دیگری مانند «شاهزاده روم» و بعد از آن «فیلشاه» که آخرین مورد، توانست در فروش و جذب مخاطب یک رکورد بی‌سابقه باشد و هفت میلیارد تومان فروش کند.
سینما 80 درصد از فروش خود را مدیون شبکه کودک بود؟
در این میان نکته عجیب اظهارات رئیس شبکه کودک است که می‌خواهد موفقیت‌های سینما را به نام تلویزیون بزند. باطنی با اشاره به اینکه در یکسال و نیم گذشته بیش از 130 میلیارد تومان از فروش در حوزه سینما مختص کودک بود، اظهار می‌کند: این میزان 80 درصد از فروش خود را مدیون شبکه کودک و تبلیغات گسترده آن است.
این در حالی است که انتقادات از عملکرد سازمان صدا و سیما در حوزه‌های مختلف از جمله تولیدات نمایشی، سریال‌های نوروزی، ساخت برنامههای تخصصی و توجه به سیاست‌های درست دولت خصوصا در حوزه کودک و نوجوان بالا گرفته است؛ به گونه‌ای که تهیه کنندگان برنامههای کودک و نوجوان تلویزیون نیز بر این مساله انتقاد دارند.
گیتی فر شفایی، برنامه‌ساز قدیمی کودک و نوجوان و تهیه کننده برنامههای کودک و نوجوان از جمله «النگ و دولنگ»، «گل گندم» و گنجشگک اشی مشی» نیز در مصاحبه‌ای اعلام کرده بود بودجه مشکل اصلی این تولیدات نیست؛ چراکه در گذشته بودجه صدا و سیما کمتر بود، اما برنامههای بهتری تولید می‌شد.
لذا برخی از مدیران تلویزیون که انتظار می‌رود در ابتدای صف منتقدان به حوزه ساخت محتوا در حوزه کودک باشند، پشت تولیدات آثار سینمایی پنهان شده‌اند و فروش آثار سینمایی را در زمره محصولات تلویزیونی قرار می‌دهند، اما رسانه ملی با توجه به ظرفیت‌هایی که در اختیار دارد، باید سهم بیشتر و مهم‌تری در ساخت آینده کودکان داشته باشد.
شبکه نمایش خانگی، رقیب سرسخت تلویزیون در عرصه کودک
این روزها اما با گسترش شبکه نمایش خانگی، این بخش به عرصه کودک و نوجوان نیز ورود کرده و خوراکی که پلتفرم‌ها تولید کردند آنقدر زیاد بوده که تلویزیون را اولویت دوم کودکان قرار داده است. این پلتفرم‌ها از جدیدترین فیلم‌های سینمایی و سریال‌های انیمیشنی تا برنامههای آموزشی انیمیشن را در اختیار خانواده‌ها گذاشته و علاقه و نیاز مخاطب را شناسایی کرده‌اند.
پلتفرم‌های نمایش خانگی در اوقات فراغت حرف اول را می‌زنند؛ موضوعی که به‌نظر می‌رسد تلویزیون نتوانست برای آن برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشد. افت کیفی برنامههای کودک و ریزش مخاطبان نیز گواه این امر است.
تلویزیون امروز در حوزه برنامه‌سازی برای کودکان قافیه را باخته است. دیگر مثل قبل خبری از تولید برنامههای برند برای مخاطب کودک و نوجوان نیست و معلوم نیست این روند تا چه زمانی ادامه پیدا خواهد کرد.
تلویزیون برای تولید برنامههای جذاب برای کودکان با چالش‌های زیادی روبه‌روست. مشخص نیست مدیران تلویزیون می‌توانند از پس این چالش‌ها بربیایند و همچون سال‌های نه چندان دور، دوباره برنامههای جذاب برای کودکان و نوجوانان بسازند.
غزال ساری اصلان