گروه زبان و ادبیات خبرگزاری هنر ایران - زبان فارسی آنقدر اهمیت دارد که باید هر روز دربارۀ آن حرف بزنیم و به‌دنبال آسیب‌شناسی و حل مشکلاتش باشیم. زبان فارسی فصل مشترک همۀ اقوام ایرانی است. همۀ ما فارغ از قومیت و گویش و لهجه‌هایمان، به زبان فارسی مسلط هستیم و از آن برای ارتباط‌گیری و گفتگو استفاده می‌کنیم.
در همین رابطه گفتگوی کوتاهی با دکتر ناصر پروانی استاد دانشگاه، شاعر و کارشناس زبان و ادبیات فارسی انجام داده‌ایم که در ادامه چکیدۀ آن تقدیم حضورتان می‌گردد.
همۀ ما مسئولیم ...
زبان و ادبیات فارسی مرزهای معنوی کشور ما هستند، درست مثل خاک که وجب به وجب آن برای ما ارزشمند است و برای حفظ آن از جان خودمان هم می‌گذریم. به‌نظر بنده واژه‌های زبان فارسی میراث‌دار فرهنگ و تاریخ و تمدن سرزمین‌های پارسی‌زبان محسوب می‌شود. به‌همین دلیل حراست و حفاظت از این زبان فقط وظیفۀ نهادهای مسئول نیست و یکایک فارسی‌زبان‌های دنیا باید برای نگهداری آن تلاش کنند.
آسیب‌شناسی؛ غلط‌نویسی عامدانه و هجوم واژه‌های بیگانه
در سال‌های گذشته بنده شاهد وارد شدن آسیب‌هایی به زبان فارسی بودم و همان‌موقع مشاهدات و تحلیل خودم را در قالب یک نامه به آقای حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی رساندم. مسئله هجوم واژه‌هایی بود که به‌شکل غلط وارد نوشتار و گفتار زبان فارسی می‌شدند. متأسفانه این روند همچنان ادامه دارد و ما در سال‌های اخیر شاهد غلط‌نویسی عامدانه در نوشتار فارسی هستیم که پدیدۀ بسیار خطرناکی است. مثلاٌ به‌جای واژۀ «تو» از «طُ» استفاده می‌کنند و یا برگرداندن تعابیر و مفاهیم به زبان کودکانه که در بین کاربرهای شبکه‌های اجتماعی رواج دارد. ما نباید شأن زبان فارسی را این‌طور از بین ببریم. تکرار این‌گونه غلط‌نویسی‌ها کم‌کم چشم ما را به غلط‌خوانی عادت می‌دهد.
ورود کلمات و واژه‌های انگلیسی به زبان فارسی هم یکی دیگر از آسیب‌های جدی وارد شده به زبان ماست که در این سال‌ها اقدام چشم‌گیری برای مقابله با آن انجام نشده است. مقام معظم رهبری بارها تأکید کرده‌اند که همۀ ما باید مراقب استفادۀ بیش از اندازه از واژه‌های بیگانه باشیم. بنده ارتباط زیادی با جوان‌های دبیرستانی و دانشجوها دارم. متأسفانه این نسل جامعه، به‌شکل افراطی و غیرضروری از کلمات انگلیسی استفاده می‌کند. در حالیکه واژه‌های فارسی معادل آنها بسیار خوش‌آوا و دلنشین‌تر هستند.
راه‌کار حفظ زبان فارسی
ما امروز با شرایطی مواجه هستیم که اگر جلوی آن را نگیریم در آینده شاهد تکه‌تکه شدن زبان فارسی خواهیم بود. ما اصلاح را باید با آموزش به کودکان آغاز کنیم و تا دوران بزرگسالی هم آن را ادامه بدهیم. کودکان ما اگر در مجاورت ادبیات فاخر فارسی قرار بگیرند، به‌تدریج ادبیات وارد اندیشه و قلب‌شان می‌شود. این در مجاورت بودن نکتۀ دارای اهمیتی است که نباید ساده از کنار آن بگذریم. وقتی فرزندان ما از دوران خردسالی و کودکی در جوار ادبیات شکوهمند کشورشان باشند، در سنین بالاتر خودشان به سراغ حافظ و سعدی و دیگر مشاهیر زبان فارسی می‌روند. ما باید یاد بگیریم که راه صدساله را صدساله طی کنیم و دنبال یک‌شبه به مقصد رسیدن نباشیم. به‌قول معروف: ره صدساله را صدساله طی کن / همانا بهترین مقصد مسیر است.
نظام آموزشی و کتاب‌های درسی ما از دوران ابتدایی تا دانشگاه باید در خدمت حفاظت از زبان فارسی باشند. بیان و گفتار آموزگارها و اساتید هم باید به محافظت از زبان فارسی کمک کند. چرا ما در 144 واحد دورۀ لیسانس فقط یک درس 2 واحدی زبان فارسی داریم که آن‌هم خیلی جدی گرفته نمی‌شود؟ چرا روش نگارش و شعر و ادبیات جایی در نظام آموزش عالی ما ندارد؟
وظیفۀ نهادهای فرهنگ‌ساز
مسئلۀ دیگری که باید به آن اشاره کنیم مسئولیت و وظیفۀ نهادهای فرهنگی و فرهنگ‌ساز است. صداوسیما و سکوهای نمایش خانگی در این‌باره تکلیف بیش‌تری برعهده دارند. من نمی‌دانم کنترل تولیدات نمایش خانگی با کیست که سریال‌های آن هیچ توجهی به حریم زبان و ادبیات فارسی ندارند. شاید برخی عنوان کنند که ابزارهای کنترلی شبکه‌های اجتماعی دست ما نیست و تسلطی بر آنها نداریم؛ باشد قبول ولی صداوسیما و سکوهای نمایش خانگی که دست خودمان است. اینجا چرا ما بی‌تفاوت هستیم کاری برای حفاظت از زبان فارسی انجام نمی‌دهیم؟ این را هم اضافه کنم که تجربه نشان داده زبان فارسی با برگزاری همایش‌ها و جشنواره‌های ادبی حفظ نمی‌شود و این دست برنامه‌ها اثر قابل توجهی روی عموم مردم و جامعه ندارند.
هنر و حفظ زبان فارسی
هنر اینجا خودش را نشان می‌دهد. وقتی که ما یک تابلوی زیبا خلق می‌کنیم و یا یک فیلم خوب می‌سازیم اثر ما مخاطب خودش را پیدا می‌کند. ما در آموزش زبان فارسی به جامعه باید هنرمندانه عمل کنیم تا زیبایی‌های زبان و ادبیات به جان مردم بنشیند. بنده معتقدم زبان فارسی به‌دلیل جلوه‌های معنایی، آوایی و لفظی خودش قابلیت و قدرت تبدیل شدن به زبان اوّل دنیا را هم دارد امّا امروز ما در شرایطی قرار داریم که اولویت‌مان باید حفظ وضع موجود باشد. در مراحل بعد ترجمۀ آثار فاخر فارسی به زبان‌های دیگر دنیا، هم زمینۀ تعاملات فرهنگی با کشورهای دیگر را ایجاد می‌کند و هم بزرگی و شأن زبان ما را به آنها نشان می‌دهد.
این مسئله مختص ادبیات فارسی نیست. اگر ما یک فیلم ارزشمند تولید کنیم میلیون‌ها و شاید میلیاردها نفر در دنیا آن را با صدای فارسی و زیرنویس زبانی خودشان تماشا می‌کنند. اینجاست که گوششان با زبان ما آشنا می‌شود و کم‌کم کلمات آن را متوجه می‌شوند.
در پایان هم یادآور بشوم که ما موظفیم در کنار زبان فارسی به‌فکر حفظ گویش‌ها و لهجه‌های کشورمان باشیم و نگذاریم تنوع زبانی ایران از بین برود. زیبایی جعبۀ مدادرنگی به تنوع و تعدد رنگ‌های آن است.