گروه ادبیات خبرگزاری هنر ایران - کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان یکی از مراکز مهم و اثرگذار در حوزۀ تربیت فرزندان ایران‌زمین است. بی‌تردید فعالیت برنامه‌محور و هدفمند این مجموعۀ فرهنگی-تربیتی نتایج خوبی در پی دارد که نباید به‌سادگی از کنار آن گذشت.
به‌همین دلیل ما با «مجتبی حاذق» مدیر آفرینش‌های ادبی و هنری کانون گفتگو کردیم تا از زبان ایشان در جریان برنامه‌های کانون در حوزۀ ادبیات و هنر قرار بگیریم. حاذق یکی از شاعران جوان و خوش‌ذوق کشور به‌حساب می‌آید که دستی هم در شعر اهل‌بیت علیهم‌السلام دارد. آنچه در ادامه تقدیمتان می‌شود چکیدۀ همین گفتگو است.
فعالیت در دو حوزۀ ادبی و هنری
وظیفه ذاتی اداره ما راهبری و نظارت و هدایت کارگاه‌ها، انجمن‌ها، آموزش‌ها و فعالیت‌های ادبی و هنری است که توسط مربیان و کارشناسان ادبی و هنری در مراکز کانون سراسر کشور انجام می‌شود. ما طرح درسی‌هایی که در زمینه‌های مختلف باید به بچه‌ها آموزش داده شود را در اختیار مربی‌ها می‌گذاریم. اینجا ما در دو حوزۀ «ادبی» و «هنری» فعالیت می‌کنیم.
در بخش ادبی کارگاه‌های «نوشتن خلاق»، «شعر»، «داستان» و «خوانش متون» را برگزاری می‌کنیم تا تمام مهارت‌های ادبی که یک خردسال، کودک و نوجوان در بازۀ سنّی «پنج تا هجده» سال باید یاد بگیرند به آنها آموزش داده شود. در بخش هنری هم هنرهای تجسمی مثل سفال‌گری و نقاشی، خوش‌نویسی و در بخش‌های دیگری همچون پویانمایی، سرود، هنرهای نمایشی و عکاسی که توسط این اداره راهبری و هدایت می‌شود.
شناسایی و پرورش استعداد
این مواردی که عرض شد، کلیّت وظایف اداره کل آفرینش‌های ادبی و هنری کانون به‌شمار می‌رود اما در دوره جدید با حضور دکتر علامتی به‌عنوان مدیر عامل کانون، ما از طراحی برنامه‌های آموزشی صرف، به‌سمت استعدادپروری و تربیت کودکان و نوجوانان حرکت کرده‌ایم. اداره آفرینش های ادبی و هنری هم سعی کرده تا پا را از آموزش فراتر بگذارد و در همین راستا یعنی کشف و پرورش استعداد کودکان و نوجوانان کشور در محورهای شعر و داستان و هنرهای نمایش و امثال آن، قدم بردارد.
برای تحقق این هدف، ما باشگاه‌های استعدادهای برتر کشور را راه اندازی کردیم که اولین آن آذر ماه سال 1402 تحت عنوان باشگاه «رویش استعدادهای ادبی نوجوان» کشور بود. ما در آن‌زمان از بین جمع زیاد استعدادهای موجود در سراسر کشور، نهایتاً 42 نفر به عنوان استعداد ویژه توانستند به این باشگاه راه یابند. این عزیزان با بهترین اساتید ادبیات مرتبط هستند و کلاس ها و اردوهای فصلی و آموزشی آنها برگزار خواهد شد. إن‌شاءالله به‌زودی بخش داستان باشگاه استعدادهای ادبی ما راه‌اندازی خواهد شد. 54 نفر طی بررسی انجام شده و سنجش استعدادشان به این باشگاه راه پیدا کرده‌اند که به زودی کارگاه‌ها و آموزش‌های آن ها آغاز خواهد شد. باشگاه‌های ادبی در گونه های مختلف ادبی یک دوره سه سال خواهد داشت. هدف گذاری ما این است که نوجوانان حاضر در این دوره‌ها بعد از سه سال بتوانند خودشان صاحب اثر باشند.
در بخش هنری هم در دو حوزه «تصویرگری» و «هنرهای نمایشی» بررسی‌ها و مصاحبه‌ها برای شناسایی استعدادها اجرایی می‌شود و نهایتاً سعی داریم در انتهای سال جاری اردوی افتتاحیه «باشگاه استعداد هنری» را برای علاقمندان این حوزه برگزار کنیم. باید به این نکته اشاره کنم که تشخیص استعدادها در زمینه‌های هنری سخت و زمان‌بر است. راه اندازی این باشگاه‌ها کارویژه‌ای است که امسال ما در اداره آفرینش‌های ادبی و هنری علاوه بر مأمویت‌های متداولی که سابقاً داشته‌ایم، دنبال خواهیم کرد تا بتوانیم آینده‌سازان هنر و ادبیات را برای ورود به عرصه‌های هنری و ادبی جامعه، تربیت کنیم.
برنامه‌های کانون برای ترویج ادبیات فارسی
در حوزه کودک و نوجوان هر چقدر روی استعدادها کار کنیم و هنرمند تربیت کنیم، باز هم کم است. ما نزدیک به 18 میلیون دانش‌آموز داریم بنابر این عددی که ما در باشگاه‌ها تربیت می‌کنیم در برابر این عدد چیزی نیست. به همین دلیل ما طرحی داریم جهت توسعه و ترویج زبان و ادبیات فارسی با محوریت گلستان سعدی. با اجرای این طرح اطلاعات و آگاهی عموم کودکان و نوجوانان کشور چه با کانون در ارتباط باشند و چه نباشند و چه بخواهند شاعر و نویسنده بشوند و چه نخواهند، از زبان فارسی بالاتر می‌رود. آنهم فراتر از آموزش‌هایی که به شکل تکلیف و اجبار در مدرسه وجود دارد. ما سعی داریم با چنین برنامه‌هایی خلاء نبود محتوای مناسب برای مخاطب متکثری که در کشور داریم را پر کنیم. اما واقعیت این است که ما توان محدودی در کانون داریم و بیشتر ظرفیت، برنامه‌ریزی و تلاشمان در جهت افزایش مخاطبان کانون و سرمایه گذاری روی آنان است. اولویت بعدی ما عموم کودکان و نوجوانان کشور هستند که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و اداره پرورش استعدادهای ادبی و هنری خودش را در قبال رشد آنها مسئول می‌داند.
کودکان و نوجوان‌های ایران منتظر فرصت هستند
تجربه به ما نشان داده که هر جا فضا را برای حضور نوجوانان و کنش‌گری آنها در حوزه ادبیات و فرهنگ و هنر فراهم کردیم، جوان‌ها و نوجوان‌ها بسیار بالاتر از حد توقع ما از برنامه‌های کانون استقبال کردند. به عنوان مثال سال گذشته در مراحل استانی جشنواره سرود کانون، با اینکه در استان‌ها تبلیغات و تلاش ویژه‌ای جهت حضور گروه‌های سرود انجام نشد و ما فقط یک اطلاعیه در سایت کانون منتشر کردیم، نزدیک به بیست هزار کودک و نوجوان در این جشنواره شرکت کردند. این نشان می‌دهد که ظرفیت فراوانی برای حضور کودکان و نوجوانان در حوزه ادبیات و فرهنگ و هنر وجود دارد. فقط نیاز داریم که دستمان را باز کنیم و بگوییم بچه‌ها بیایید! البته کانون بیشتر در جهت تولید محتوا برای گروه‌های سرود فعالیت می‌کند و فعالیت جدی و تخصصی در زمینه سرود را وظیفۀ اصلی خود نمی‌داند. اما با توجه به هدف‌گذاری جهت تولید محتوا برای گروه‌های سرود، این جشنواره را شکل داد که مرحله کشوری آن به زودی برگزار خواهد شد.
دانش‌آموزها از درس ادبیات لذّت نمی‌برند / تأکید رهبر معظّم انقلاب بر تغییر کتب درس ادبیات
بنده خودم معلّم ادبیات هستم و این مشکل را حس می‌کنم که دانش آموزان در مدرسه از خواندن ادبیات لذت نمی‌برند. بی‌تعارف اولین وجه ادبیات التذاذ است. یعنی مخاطب در مواجهه با یک اثر ادبی اوّل باید لذت ببرد. بچه‌ها با این کتاب ادبیات مدرسه و شیوۀ برخی از همکاران بنده در ارائۀ درس ارتباط برقرار نمی‌کنند و از آن لذّت نمی‌برند. این عدم لذت بردن ناشی از خود ادبیات نیست بلکه نشات گرفته از کتاب درسی و مدل آموزشی غلطی است که ما در آموزش ادبیات در پیش گرفته‌ایم. در این شیوه نه معلم از درس دادن ادبیات لذت می‌برد و نه دانش آموز علاقه‌مندانه این درس را پی‌گیری می‌کند. بنده در مدرسه و خارج از مدرسه به نوجوانان، «گلستان» درس داده‌ام و تفاوت علاقه اشتیاق دانش‌آموز نسبت به ادبیات را در شیوه‌های مختلف آموزشی درسی و غیر درسی مشاهده و تجربه کرده‌ام.
مقام معظم رهبری در دیدار اخیری که با شعرا داشتند تأکید کردند که کتاب‌های درسی ما در حوزه ادبیات بایستی تغییرات چشم‌گیری داشته باشد که امیدواریم تغییرات اتفاق بیفتد. خلاء فراگیر و مهم‌تر در آموزش و پرورش عدم کسب مهارت است ولی در حوزۀ ادبیات کمترین مهارتی که دانش آموز باید از درس ادبیات کسب کند این است که خوب و درست سخن گفتن و نوشتن را بیاموزد که متأسفانه این اتفاق در مدارس و کلاس‌های ادبیات ما نمی‌افتد. این مشکل با یک نگاه آموزشی و مهارتی و نه حتا تربیتی حل می‌شود.
بر همین اساس کانون سعی دارد که پرکردن خلاء مهارت‌آموزی را در دستور کار خود قرار دهد. با کسب این مهارت‌ها بچه‌هایی که وارد کانون می‌شوند، شاید شاعر و نویسنده نشوند اما حداقل، هنر و فن خوب نوشتن و خوب سخن گفتن را یاد می‌گیرند. این را یاد می‌گیرند که اگر خواستند نامه‌ای یا متنی برای رفع نیاز خودشان بنویسند، مشکلی نداشته باشند.
ما استعدادهای شناخته نشده زیادی در کشور داریم که اگر ده موسسه مثل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در زمینه شناسایی و تربیت اسعدادهای هنری و ادبی کار بکنند، باز هم جوابگوی استعدادهای موجود در کشور نخواهد بود.
تربیت شاعر در جلسات ادبی یک مسجد
خود بنده فعالیت ادبی خودم را در یک مسجد آغاز کردم؛ از مسجد قدس شهر رشت. آن‌زمان بنده که دانشجوی ادبیات بودم و شعر هم می‌نوشتم با کمک دوستانم، کسانی که استعدادی در زمینۀ شعر و شاعری داشتند را شناسایی می‌کردیم و هفته‌ای یکبار به بهانۀ شعر در مسجد جمع می شدیم. در آن نشست‌ها برنامه‌های مختلفی اجرا می‌شد؛ شعر می‌خواندیم، نقد می‌کردیم و گاهی هم اساتید این رشته به جلسۀ ما می‌آمدند. جمع اولیه ما 4 نفر بود و سپس به 40 نفر رسید و روز به روز بیشتر شد. امروز حدود 20 نفر از شاعران خوب استانی اعضای همان جلسات هستند. البته بعدها به دلایلی امکان ادامه دادن برنامه‌ها در مسجد فراهم نبود و ما در پارک محله به برنامه‌های شعری خودمان پی گرفتیم. گروه ما بعداً تبدیل شد به یک سازمان مردن نهاد (ngo) و همچنان به فعالیت خودش ادامه می‌دهد. مجموعه‌های مردمی با اجرای چنین برنامه‌هایی می‌توانند بچه‌ها را با ادبیات آشنا کنند. در کانون‌های مردمی می‌توان بدون سرمایه‌گذاری کلان استعادهای مختلف ادبی و هنری را پرورش داد.