گروه ادبیات خبرگزاری هنرآنلاین؛ آغاز ماه مبارک شعبان و اعیاد این ماه عظیم‌الشان بهانه‌ای شد تا درباره اشعاری که در رسای اهل‌بیت (علیهم‌السلام) سروده می‌شوند بیشتر سخن بگوییم و سوالاتی را از یوسف رحیمی یکی از شاعران این حوزه بپرسیم؛ شایان ذکر است بنا به نظر برخی کارشناسانِ ادبی این گونه از شعر، «شعر ولایی» نامگذاری شده است.
یوسف رحیمی، طلبه، شاعر و پژوهشگر ادبیات آیینی است. او سرودن شعر را از سال ۱۳۸۴ آغاز کرده و در این مسیر بیشترین بهره را از حضور در انجمن ادبی مشکات، با حضور استاد سیدمهدی حسینی و شاعران آیینی شهر قم برده است. او در عرصۀ شعر هیأت به صورت تخصصی فعالیت می‌کند و نوحه‌سرایی برای اهل‌بیت (علیهم‌السلام) را از افتخارات خود می‌داند. از آثار او می‌توان به «زخم سیب»، «نود و پنج روز باران»، «صبح اجابت» و «حُسن یوسف» اشاره کرد.
پرسش و پاسخ هنرآنلاین با یوسف رحیمی به این شرح است:
شعر ولایی در بین سایر گونه‌های شعر چه جایگاهی دارد و تحول و تطور آن به نسبت دیگر گونه‌های شعری چگونه است؟
شعر ولایی دارای پیشینه‌ای رفیع در ادبیات فارسی است و از آغاز شکوفایی ادبیات فارسی و ظهور چهره‌های تأثیرگذار در عرصه شعر، توجه آن‌ها را به این نوع شعر می‌بینیم. اشعار توحیدی شاعران بزرگ این مرز و بوم و همچنین اشعار عاشورایی بسیاری که به‌جا مانده است گواه این ادعاست. برای آشنایی بیش از پیش مخاطبان ارجمند پیشنهاد می‌کنم به دو کتاب ارزشمند جناب استاد مجاهدی با عنوان «سیری در قلمرو شعر توحیدی» و «کاروان شعر عاشورا» مراجعه داشته باشند.
درباره تحول و تطور آن نیز، سخن بسیار است؛ اما مهم‌ترین نکته‌ای که می‌توان به آن اشاره داشت این است که بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، توجه به شعر ولایی صدچندان شده و کیفیت و کمیت شعر ولایی در دوران بعد از انقلاب با دوران پیش از آن قابل قیاس نیست. البته در دوران گذشته آثار شاخصی در حوزۀ ادبیات ولایی وجود دارد که شاید بتوان از آن‌ها به عنوان قله‌های شعر ولایی یاد کرد، اما در چند دهۀ اخیر آثار درخشان و ارزشمند بسیاری سروده شده است.
آیا ما یک بخش جداگانه شعری به نام شعر هیأت داریم؟ و اگر پاسخ مثبت است این بخش چه ویژگی‌هایی دارد؟
شعر هیأت گونه‌ای متفاوت و متمایز از سایر انواع شعر ولایی نیست؛ بلکه تسامحاً اشعاری که قابلیت اجرا در هیأت را دارند، «شعر هیأت» نامیده می‌شوند. این اشعار به این دلیل که به صورت شفاهی و در جمع گسترده‌ای از مخاطبان ارائه می‌شود، باید دارای ویژگی‌هایی باشد از جمله این‌که چون مخاطب آن را می‌شنود و متن اثر را در مقابل چشمان خود ندارد و از این رو فرصت تأمل نسبت به شعر نیز کم می‌شود، اشعار در عین درستی محتوا و استحکام ادبی نباید دارای پیچیدگی‌های شاعرانه‌ای باشد که مانع فهم مخاطب شود. از این رو مناسب‌ترین نوع شعر برای اجرا در هیأت شعر عام‌فهم و خاص‌پسند است. یعنی شعری که مخاطب عمومی هیأت بتواند از محتوای آن بهره‌مند شود و مخاطب خاص هیأت و اهل ادب نیز با شنیدن آن شعر مداح را در انتخابش تحسین کنند.
تاثیر شعرهایی که در هیئت خوانده می‌شود را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اشعاری که در هیآت ارائه می‌شوند تأثیر بیشتری بر مخاطب دارند. زیرا اولا با هنر اجرا آمیخته شده و مخاطب با یک شعر معمولی روبرو نیست و بعد به واسطۀ فرصتی که در هیأت برای تکرار بعضی از اشعار مثل نوحه‌ها و سرودها وجود دارد، این شعر می‌تواند روی زبان مخاطب بیفتد و در خلوت خود بارها آن را تکرار کند.
همچنین دایرۀ مخاطبان این اشعار نیز بسیار گسترده‌تر است. زیرا امروزه به دلیل رونق فضای مجازی، بازار کتاب رونق سابق خود را ندارد و شاید یک کتاب شعر امروزه بیش از پانصد نسخه چاپ نشود. ولی در بعضی از جلسات دهۀ محرم مخاطبان چند هزار نفری وجود دارند که فرصت بی‌نظیری است برای ارائۀ اشعار فاخر و پرمحتوا.
فضای کنونی شعر اهل‌بیت علیهم‌السلام به طور کلی متأثر از چه چالش‌هایی است؟
دربارۀ شعر ولایی و بایدها و نبایدهای آن سخن بسیار است و طبیعتا جای طرح تفصیلی این نوع مباحث جلسات تخصصی شعر است، اما در حد اشاره بیشترین چالش‌های امروز در این عرصه به این موضوع برمی‌گردد که انجمن‌های شعر ولایی باید بیش از پیش تقویت شود و هر اثری که قرار است در هیأت اجرا شود، حتما قبل از اجرا مورد نقد و بررسی قرار گرفته باشد تا از آسیب‌های محتوایی و ادبی مصون باشد.
گفتگو: محمد حسین خدایی