به گزارش هنرآنلاین به نقل از ایران تئاتر، در ادامه نخستین روز این همایش و پس از سخنان دبیر جشنواره و دبیر سمینار، ۱۴ مقاله از پژوهشگران و صاحب‌نظران ایرانی در حوزه نمایش‌های آیینی و سنتی ارائه شد.
این گزارش مروری بر ارائه چکیده مقالات توسط پژوهشگران در نخستین روز این همایش و نکات مهمی که است که پژوهشگران بر آن تاکید داشتند:
«در باب آیینیت در تعزیه نگاهی پدیدارشناسانه»
ارائه سجاد یاری فیروزآبادی و حمیده تیموری
آییــن‌هــا چنــدان بیانگــر ایــده‌هــا و معانــی مثلــی بــه شــکلی بــدن‌نمایــی شــده یــا جســمانیت‌یافتــه نیســتند، آنهــا در/یــا بــه مثابــه‌ی کنــش‌هــا اندیشــیده می‌شــوند. ِ بــا ایــن حــال، منشــاء نهایــی مشــروعیت هــر تصدیــق معقــول در ارجــاع بــه جهــان آبــژه‌هــا در «مشــاهده» بــه طــور کلــی یعنــی در آگاهــی دهنــده‌ی اولیــه قــرار دارد (ایــده تیــک-Eidetic 1 )
این در حالــی اســت آرنولــد فــن گنــپ آییــن‌هــا را کاملا ً نســبتی از «امــر شــدن» در نظــر مــی‌دارد و مراحــل آن را ماهیتــا امــوری لیمینــال مـی‌گیـرد. بـدل‌پـوش تعزیـه چگونـه در منفیـت، و جفـت‌وجورسـازی )Accouplement ) مراحــل بینابینــی بــه «امــر شــدن» در نمــی آیــد؟ بــا توجــه بــه گفتــه هوســرل نبایــد هیــچ چیــزی حتــی مفهــوم فلســفه را از پیــش فــرض گرفــت، بنابرایــن بــرای شــناخت ماهیــت یــا آیــدوس کنــش بــدل‌پوشــی یــا جامــه‌ی مبــدل پوشــیدن بــا عبــور از معرفــت یــا دانایــی شــبیه از افعالــش بــه جهــان پنــدار و خیــال شـده‌ی مخاطـب تعزیـه نیازمندیـم کـه از جنـس معرفتـی از پیشـی اسـت.
«تبار شناسی اسطوره ضحاک در ادبیات نمایشی ایران»
ارائه مجید لکی سهلوانی
در ایــن نوشــتار بــا اســتفاده از رهیافــت )approach )نظــری میشــل فوکــو، یعنــی تبارشناســی، اســطوره ضحــاک در ادبیــات نمایشــی ایــران را بررســی می‌کنیــم و نشـان می‌دهیـم ضحـاک در مواجهـه بـا گفتمان‌هـای مختلـف چگونـه مفصل‌بنـدی شــده اســت و گفتمان‌هــای غالــب و حاشــیه‌ای چگونــه آن را مفصل‌بنــدی کــرده و بــه کار گرفته‌‌انــد. بــا ایــن کار بــر تحــول ضحــاک در دوره‌هــای مختلــف، از دوران پیــش از اســام تــا دوران معاصــر، اشــاره می‌کنیــم.
بـا اسـتفاده از روش تحلیـل گفتمـان و بـا تکیـه بـر اسـناد و منابـع ادبـی و نمایشـی بــه عنــوان بخشــی از هویــت ملــی، ضحــاک را در متــون اوســتایی و پهلــوی، دیــوان شــاعران کالســیک فارســی زبــان و ایرانــی، تعزیــه، نمایشهــای ســنتی و نمایشـنامه‌ها و آثـار نویسـندگان عصـر مشـروطه و افـرادی چـون سـاعدی، بیضایـی و... بررســی می‌کنیــم
ضحــاک و مفاهیــم مرتبــط بــا آن، نــه امــوری واقعــی و خدشــه‌ناپذیر، بلکــه تنهــا برســاخته‌هایی تاریخمنــد و متأثــر از گفتمان‌هــای غالــب بوده‌انــد. بــه همیــن دلیـل بـه ایـن نتیجـه می‌رسـیم کـه اسـطوره‌هایی ماننـد ضحـاک، امـوری بدیهـی و تغییرناپذیـر نیسـتند کـه اسـتوار باقـی بماننـد بلکـه امـوری اسـطورهای و تاریخـی هسـتند کـه بـر اسـاس شـرایط خاصـی پدیـد آمـده و فهمیـده شـده‌اند کـه امـکان تغییــر آنهــا نیــز وجــود دارد. چنــان چــه در آثــاری همچــون «اژدهــاک» بهــرام بیضایی، ایــن تغییــر و گسســت بــه خوبــی مشــاهده می‌شــود.
تداوم هنر گوسان در خراسان شمالی
ارائه علی عابدی
تـوره ارتبـاط تنگاتنـگ بـا تماشـاگر دارد بـه طـوری کـه در حیـن اجـرا بـا تماشـاگر گفتگــو می‌کنــد، از تماشــاگر نظرســنجی می‌کنــد. از تماشــاگر راه را می‌خواهــد، از تماشـاگر تشـویق می‌خواهـد و همچنیـن بـا تماشـاگر بـه بحـث و جـدل می‌نشـیند و بــا شــوخی و مســخره‌گــی می‌کننــد و همــگان بــه ایــن شــوخی می‌خندنــد. بــه هـر حـال ارتبـاط بسـیار نزدیـک اسـت، بـه نحـوی کـه اگـر بازیگـر کاری را فرامـوش کنـد، تماشـاگر بـه او هشـدار و فرمـان می‌دهـد. تماشـاگر بـا برطـرف‌شـدن مشـکل بازیگــر در نمایــش، شــاد می‌شــود و بــه رقــص می‌آیــد کــه هــر دو یــک نــوع احســاس مشـترک و همـدردی پیـدا می‌کننــد.
تــوره از نــوع و ژانــر نمایشهــای شــادی‌آور عامیانــه، محســوب می‌شــود کــه یکــی از ارکان نمایــش در ایــران اســت و توســط عاشــقها اجــرا می‌شــود کــه ناشــناخته مانـده اسـت. آخریـن اجراهـای تـوره مطابـق بررسـی‌های بـه عمـل آمـده در سـال‌های ۱۳۵۶ تـا ۱۳۵۸ بـوده اسـت، کـه البتـه بعـد از ایـن زمـان هـم توسـط گروه‌هـای تـازه شـکل‌گرفتـه و جدیـد بـه طـور پراکنـده اجـرا می‌شـده اسـت. بـه طـور حتـم ُ تـوره در روسـتاهای کردنشـین بجنـورد از جملـه روسـتاهای شـهراباد کـرد، قاضـی،«سـریوان تپـه» شـکل گرفتـه و بـه مناطـق مختلـف کشـیده شـده اسـت و زمانـی می‌رســد کــه تــوره بــه مناطــق خــارج از اســتان نیــز توســط عاشــق‌های تــوره‌گــردان منتقــل می‌شــود و گروه‌هــای معــروف تــوره بــه نقــاط مختلــف خراســان و ایــران دعــوت می‌شــدند. درایــن نوشــتار چگونگــی اجــرا و عوامــل ســاختاری تــوره بحــث می‌کنیــم.
«جهان گسترده نمایش ایرانی تا جنوب شرق آسیا»
ارائه محمود دهقان هراتی
گســتره فرهنگــی و هنــری ایــران زمیــن، خــارج از مرزهــای جغرافیایــی و سیاســی از موضـوع‌هـای مـورد توجـه در مطالعـات اخیـر فرهنگـی و هنـری بـوده اسـت و افـرادی ماننـد دکتـر ناصـر تکمیـل همایـون بخشـی را در قالـب یـک مجلد «گسـتره فرهنگـی ایـران زمیـن» مکتـوب آورده اسـت کـه بیشـتر در حـوزه‌هـای پیرامونـی ایـران ماننـد آسـیای میانـه، هندوسـتان و خاورمیانـه بـه دنیـال معرفـی گونـه‌هـای فرهنگـی و هنـری ایرانـی پرداختـه اسـت. همچنیـن دکتـر ابوالقاسـم دادور نیـز در قالـب مطالعـات تطبیقـی سـعی در معرفـی اندیشـه‌هـای مشـترک ایرانـی و هنـدی داشــته اســت. امــا منطقــه شــرق دور شــامل، اندونــزی، مالــزی هرچنــد بــا فاصلــه قریـب هشـت هـزار کیلومتـر نیـز از ظرفیـت‌هـای فرهنگـی بـه ویـژه نمایشـی ایرانی بـی بهـره نبـوده اسـت. امـا دوری ایـن کشـورها از ایـران، هـم چنیـن عـدم ارتبـاط مسـتمر پژوهشـگران مانـع از توجـه کافـی بـه بازشناسـی تاثیـر فرهنـگ ایرانـی بـه ویـژه نمایـش‌هـای ایرانـی در ایـن مناطـق شـده اسـت.
کانــون ایــن توجــه معطــوف بــه هنرهــای نمایشــی اســت. بــه گونــه‌ای کــه نمایــش‌هــای «بانگســاوان» ،«بوریــا» و «دعبــوس» در مالــزی و اندنــزی بــا عنــوان شـیوه‌هـای نمایـش پارسـی نامیـده مـی‌شـوند و افـرادی ماننـد پروفسـور غـام، سـرور یوسـف و پروفسـور ماتیـاس کوهـن بـه وضـوح بـه آن اشـاره کـرده‌انـد. هـم چنیـن تعزیـه «امیـر حمـزه» در اندونـزی نیـز بـه نوعـی متاثـر از تعزیـه ایرانـی ذکـر شـده اسـت. چگونگـی ارتبـاط ایـن گونـه‌هـای نمایشـی در شـرق دور بـا ایـران همـواره مـورد سـوال و شـک و تردیـد بـوده اسـت، فاصلـه زیـاد ایـن کشـورها بـا ایــران و از طــرف دیگــر عــدم وجــود مســتندات کافــی در مــراودات تجــاری ایــران بــا ایــن ســرزمین‌هــا از نقــاط شــبهه انگیــز ایــن ادعــا بــوده اســت. امــا مســیر هندوسـتان و نقـش ایـن کشـور در گسـترش ایـن شـیوه‌هـای نمایشـی اخیـرا مـورد توجـه دوبـاره قـرار گرفتـه اسـت.
ایـن پژوهـش مبتنـی بـر پژوهـش و یافتـه‌هـای نگارنـده بیـن سـال‌هـای 1395- 1391 در کشــور مالــزی پیرامــون نمایــش‌هــای ســنتی ایــن کشــور اســت کــه طــی آن مســتندات دیــداری و اجرایــی از نمایــش‌هــا جمــع آوری شــده اســت.
«بررسی رویکردهای عجایب پردازی و گروتسک در مجالس شبیه خوانی با نگاهی بر نظریات ولفگانگ کایزر و میخائیل باختین»
ارائه علی عزیزی
گروتسـک یـا عجایـب نمایـی هرچنـد اصطالحیسـت کـه در قـرون اخیـر وارد حـوزه نقــد ادبــی و هنــری شــده اســت امــا از دیربــاز بــه عنــوان شــیوه‌ای از مواجهــه و تفســیر پدیدهــا و موجــودات، در آثــار هنــری و ادبــی قابــل بازشناســی اســت. 1 بــه عنــوان یکــی از نخســتین متفکرینــی اســت کــه تــاس ولفگانــگ کایــزر داشـته اسـت تعریـف واضـح و جامعـی از گروتسـک ارائـه دهـد و بـا طبقـه بنـدی ویژگـی‌هـای گروتسـک تـا حـدودی محـدوده بحـث را مشـخص نماید. او گروتسـک را تجلــی دنیــای پریشــان و از خــود بیگانــه و همچنیــن تجلــی نیروهــای شــرورانه مـی‌دانـد کـه دارای دو وجـه مضحـک و ترسـناک مـی‌باشـد. میخائیـل باختیـن متفکـر روس نیـز در ادامـه مسـیر کایـزر، بـا تاکیـد بـر وجـوه مضحـک گروتسـک و طـرح ایـده کارنـاوال، گروتسـک و عجایـب‌نمایـی را در رابطـه بـا نظـام قـدرت مـورد ارزیابـی قـرار مـی‌دهد.
در هنرهـای آیینـی، کـه اغلـب بـا مضامینـی فرازمینـی و غیـر مـادی سـروکار دارنـد، بـروز گروتسـک و عجایـب نمایـی دور از انتظـار نیسـت. در ایـن میـان هنـر شـبیه‌خوانـی، بـه عنـوان یکـی از مهمتریـن گونـه هـای نمایـش آیینـی و سـنتی ایـران، در بازنمایـی برخـی از صحنـه‌هـا یـا شـخصیت‌هـا از ایـن تمهیـد و رویکـرد هنـری بهـره بـرده اسـت.
پژوهــش حاضــر تــاش دارد بــا تمرکــز بــر عناصــر گروتســک در شــبیه‌خوانــی، انـواع رویکردهـای گروتسـک در ایـن گونـه نمایشـی را مـورد مطالعـه قـرار دهـد و سـپس بـر مبنـای نظریـه باختیـن بـه تبییـن علـل و انگیـزه‌هـای بکارگیـری شـیوه گروتسـک بپـردازد. بنظـر مـی‌رسـد حضـور نمودهـای گروتسـک در شـبیه‌خوانـی را مــی‌تــوان در چهــار بخــش مــورد بررســی قــرار داد. شــخصیت‌هــای انســانی، شــخصیت‌هــای غیــر انســانی، موجــودات خیالی)اســاطیری(و فضاهــای گروتســک.
«مطالعه تطبیقی مضامین نگاره های حاج‌محمد هراتی و نگاره های نقالی»
ارائه شیرین هرابی شکوفه ماسوری جهانگیر رمضانی نمین
در ایـن مقـال تالش شـد بـه مطالعه تطبیقـی آثار حـاج محمد هراتـی)1287-1381 ) کــه نقــاش خودآموختــه اواخــر عصــر قاجــار و پهلــوی اول اســت بــا نگارهه‌های پرده‌هــای نقالی)بــا مضامیــن شــاهنامه‌ای و تعزیــه( پرداختــه شــود. ایــن تــلاش در راسـتای رونـد احیـای مضامیـن پرده‌هـا توسـط ایـن نقـاش ایرانـی و سـپس تعامـل آثـار وی بـا مفاهیـم پرده‌هـا صـورت گرفتـه اسـت. سـوال اصلـی ایـن پژوهـش ایـن اسـت کـه چگونـه تغییـرات فرهنگـی و تفاوتهـای تاریخـی بـه لحـاظ ویژگی‌هـای مضمونــی و بصــری بــر آثــار «حــاج محمــد» تاثیرگذاشــته اســت و چــه تفاوت‌هــا و شــباهت‌هایی بــه لحــاظ درونمایــه بیــن آثــار او و پرده‌هــای نقالــی وجــود دارد؛ بـرای نیـل بـه ایـن هـدف بـه بررسـی تطبیقـی بـا روش توصیفـی تحلیلـی نگاره‌های پرده‌هــای نقالــی در نســخ چاپــی بــا آثــار «حــاج محمــد» پرداخته‌ایــم و بــا توجــه بـه دسترسـی بـه آثـار بکـر و منحصـر بفـرد «حـاج محمـد» مطالعـه میدانـی ایـن آثـار کمـک شـایانی بـه یافته‌هـای مقالـه کـرده اسـت. در انتهـا نگارنده‌هـای مقالـه بـه ایـن نتیجـه رسـیده‌اند کـه بـه لحـاظ مضمونـی و بصـری نقـاط اشـتراک زیـادی میــان پرده‌هــای نقالــی و آثــار «حــاج محمــد» وجــود دارد ولــی نگاره‌هــای ایــن هنرمنــد در بکارگیــری ترکیببندیهــای خلــوت بــا نگاره‌هــای پرده‌هــای نقالــی متفاوتنــد. شــیوه طراحــی و پــردازش نگاره‌هــا نیــز بیشــتر خودآموختــه و نزدیــک بــه «پرده‌هــای درویشــی» اســت.
«نقش و تاثیر سنت در آثار علیرضا نادری»
ارائه بابک عینی
هـدف از نـگارش ایـن مقالـه بررســـی نقـش و تأثیـر ســـنت بـر نمایشـــنامه‌هـای دهـه 80علیرضــا نـادری بویـژه در نمایشــنامه کوکـوی کبوتـران حرم و نمایشــنامه ســـعادت لرزان و مردمـان تیـره روز، اســت. در ایـن پژوهـش ابتـدار مـروری خواهیـم داشــت بـر تعاریـف فرهنـگ و ســنت از دیـدگاه انســان‌شـناســانی و پـس از ذکر خالصــهای از طرح داســـتانی دو نمایشـنامه مزبوربـه معرفـی سـنت‌هـا، تحلیـل و رویکـردی کـه علیرضـا نـادری بـه سـنت دارد، در آن دو نمایشـنامه مـی‌پردازیـم.
.«بررسی جنبه‌های دراماتیک و نمایشی افسانه ملمداس»
ارائه علیرضا داوردی
هـدف بشـر ابتدایـی تنهـا توجیـه پدیـده‌هـا نبـوده اسـت بلکـه او کوشـش نمـوده اسـت تـا ایـن توجیـه را بـا آب و رنـگ و لطـف و زیبایـی همـراه سـازد. او همچنیـن مایــل بــوده اســت تــا بــا بــه کار بــردن اســتعاره و تخیلــی کــه خــود از آن بهــره دارد دیگــر همنوعانــش را نیزبرانگیــزد و هــوش و اســتعداد آنــان را بــا ذکــر و انتقـال حـوادث و حقایقـی در قالـب جمالـت زیبـا و شـاعرانه از مقولـه ای بـه مقولـه دیگربیازمایـد. ایـن تمایـل بـه تدریـج بـه تمثیـل‌هـا، ابـداع‌هـای اخالقـی و معماهـا منجـر شـده و بشـر بـرای حـل آنهـا ناچـار بـه اندیشـیدن دربـاره همـه چیز و نسـبت بـه هـر آنچـه کـه برایـش لاینحل اسـت شـده اسـت کـه زیباتریـن نمـود آن اندیشـه دربـاره ی زن اسـت؛ یعنـی موجـودی کـه خـود یکـی از پدیـده‌هـای زیبـای طبیعـت اسـت، حتـی اگـر صـورت افسـانه داشـته باشـد.این مقالـه بـه بررسـی جنبـه‌هـای دراماتیــک و نمایشــی ملمــداس یکــی از افســانه‌هــای پــر صالبــت دریــا و خشــکی جنـوب ایـران (هرمـزگان) مـی‌پـردازد.
در ابتــدا، بــه مــروری برادبیــات و شناســایی منابــع مکتــوب افســانه ملمــداس پرداختـه و سـپس بـه بررسـی ماهیـت، ریشـه شناسـی و لغـت‌شناسـی ایـن افسـانه در فرهنـگ هـای مختلـف اشـاره مـی‌کنـد. در ادامـه، افسـانههـای مشـابه ملمـداس را در نقــاط مختلــف جهــان مــورد بررســی قــرار داده و هرافســانه را بــه صــورت مجـزا در ابعـاد مختلـف فیزیکـی، کاربـردی، اجتماعـی و فرهنگـی مقایسـه می‌کنـد. در پایـان هـدف از انجـام ایـن مقالـه بررسـی ویژگـی‌هـای دراماتیـک ایـن افسـانه هرمزگانـی جهـت اسـتفاده کاربـردی و دراماتیـک در عرصـه ادبیـات نمایشـی مـی‌باشـد.
براساس این گزارش، بخش نخست سمینار بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی با ارائه «بررسی جنبه‌های دراماتیک و نمایشی افسانه ملمداس» نوشته علیرضا داوردی به پایان رسید و بعد از تنفس 40 دقیقه‌ای، سمینار بخش دوم خود را آغاز کرد. این بخش با ارائه 6 عنوان پژوهشی برگزار شد:
«سیستم ژوکر بوال و تئاتر ترنس مدرن حمیدرضا اردلان در اجرای عروسی خون لورکا»
ارائه علی زمانی
در ابتـدا قصـد نگارنـده بررسـی دو نظریـه معاصـر هنرهـای اجرایـی یعنـی سیسـتم ژوکـر و هنـر ترنـس مـدرن و ارتبـاط ایـن دو بـا آییـن و سـنت بـود. امـا در ادامـه مسـیر نیـاز را در بررسـی ایـن نظریـات در نمایـش عروسـی خـون کـه بـر پایـه ایـن سـه اصـل بنـا شـده اسـت، دیـد. زیـرا کـه بنظـر نگارنـده بررسـی ریشـه‌هـای یـک پـروژه عملـی و نتایـج حاصـل از آن، سـود بیشـتری دارد تـا بررسـی تئـوری وار، زیـرا که مـی‌توانـد دریافـت محتـوای ایـن دو نظریـه را ملمـوس‌تـر نمایـد. در ایـن مقالـه خواننـده بـا چهـار بخـش رو بـه رو اسـت. بخـش اول بـه توضیـح و بررســی سیســتم ژوکــر آگســتو بــوآل مــی‌پردازیــم و در بخــش دوم هنــر ترنــس مــدرن را معرفــی و شــرح مــی‌دهیــم و بعــد از آن در بخــش ســوم نکاتــی چنــد از آییــن کــه حائــز اهمیــت اســت را بیــان مــی‌کنیــم و در نهایــت در بخــش آخــر مراحـل شـکل‌گیـری نمایـش عروسـی خـون را کـه براسـاس ایـن مفاهیـم سـاخته شــده اســت، شــرحی مختصــر مــی‌دهیــم.
بررسی ساختار روایی شبیه «سرگذشت شیرافکن» بر اساس جابجایی نقش کنش‌های الگوی «گرماس»
ارائه لیلی عاج و شهرام زرگر
شـبیه «سرگذشـت شـیر افکـن» اگرچـه پیـرو اصلـوب کلـی تعزیـه اسـت، امـا در شــخصیتپردازی و پیرنــگ داســتانی نمونــه‌ای منحصــربه‌فرد شــمار می‌آیــد. تقابــل حضــرت علــی (ع) بــا شــیرافکن دیگــر تقابــل خیــر و شــر مطلــق نیســت. زیــرا جوانمــردی اغراق آمیــز حضــرت علــی(ع) در برابــر قاتــل گزافه‌گویــش، ســرانجامی باشــکوه‌تر و احساســی‌تر از ماجــرای پوریــای ولــی را رقــم می‌زنــد. تــا جایــی کــه شــیر افکــن در تقابــل بــا بــت درون و بت‌هــای بیــرون قــرار گرفتــه و بــا عبــور از عشــق زمینــی کــه بــه دختــر شــقایق دارد، عشــقی والاتـر را بــه‌دســت مــی‌آورد. آنچــه در ســاختار روایــی ایــن شــبیه‌خوانی قابــل تامــل اســت کارکــرد خالقانــه نقــش کنش‌هــای «گرمــاس» اســت. روایت‌شناســی کــه بــا بررســی نظریـه «پــراپ» در ریخت‌شناســی قصه‌هــای پریــان بــه دســتور زبانــی جهانــی و متفــاوت بــرای روایــت دســت یافــت. او معتقــد اســت کــه هــر پدیــده‌ای دو جنبـه متضــاد دارد و ایــن تقابل‌هــا هســتند کــه بــه روایــت شــکل می‌دهنــد و در قالــب قواعــد پیرنــگ نمــود پیــدا می‌کننــد. از نظــر «گرمــاس» قواعــد پیرنــگ در شــش «نقــش کنــش» قابــل اجــرا هســتند. ایــن شــش «کنشگــر در ســه جفــت متضــاد دســته‌بندی می‌شــوند:1 .فرســتندۀ پیــام/ گیرنــده، 2 .یاریدهنــده/ مخالـف، 3موضـوع شناسـایی/ شناسـنده یـا قهرمـان. ایـن نقش کنش‌هـا در شـبیه «سرگذشـت شـیر افکـن» ابتـدا شـکل گرفتـه سـپس دگرگـون شـده و از نـو سـاخته می‌شــوند. رونــدی کــه در نهایــت ایــن شــبیه مضحــک را بــه ملودرام‌هــای مــدرن نزدیـک می‌سـازد. ملودرامـی پـر سـوز و گـداز کـه روایـان آن یعنـی شـبیه‌خوان‌ها در پایـان از نقش‌هـای خـود بیـرون آمـده و بـه عنـوان دسـته شـبیه‌خوان از بانیـان مجلــس درخواســت چــای و قلیــان می‌کننــد.
«بهره‌گیری از قابلیت‌های نمایشی نمایش‌های شادی‌آور زنانه در بازنمایی عوامل ایجادکننده اختلاف زوجین»
ارائه عسل اصلی ملکی
چکیــده مقالــه پیشــرو بــه منظــور بهــره‌گیــری از قابلیــت‌هــای نمایشــی نمایــش‌هــای شــادی‌آور زنانــه در بازنمایــی عوامــل ایجادکننــده اختــلاف میــان زوجیــن زوج ســاکن 20 عامــل اصلــی طــاق پرسشــنامهای تنظیــم نمــود و بــه صــورت تصادفـی دراختیـار 28 درآسـتانه طـاق انجـام شـد. درایـن راسـتا نگارنـده براسـاس عامل: دخالـت اطرافیـان، 6 شـهر کـرج کـه هریـک بـه نوعـی بامعضـل طـاق مواجـه بــوده‌انــد، قــرارداد. پــس از مصاحبــه ازمیــان عوامــل مذکــور بــه ترتیــب فراوانــی وابســتگی، نارضایتــی از ویژگی‌هــای شــخصیتی همســر، اعمــال رفتــار مالکانــه و کنترلگر (ازســوی همســر و خانــواده وی)، توقعــات بیــش ازحــد زوجیــن یکــی از زوجیــن بــه خانــواده خــود و عــدم تناســب و اختــاف طبقاتی) اقتصادی،اجتماعــی و فرهنگی (بیشـترین تعـداد آرا و درصـد را بـه خـود اختصـاص دادند. بـه بـاور نگارنـده یکــی از راه‌هــای پیشــگیری از طــاق و بهبــود روابــط زوجیــن اســتفاده از شــیوه‌هـای مختلـف نمایـش درمانـی و تئاتردرمانـی بـه‌ویـژه اسـتفاده از تکنیـک مضاعـف‌ســازی اســت. ازدیگــر راهــه‌ای درک و تشــریح دقیق‌تــر روابــط میــان کاراکترهــای نمایشــی بهــره‌گیــری از ســایر نظریــه‌هــای روانشناســی بــه منظــور تئــوری انتخــاب «ویلیــام گلســر بــه تحلیــل موضــوع حاضــر پرداختــه شــد. چهــار نمایــش» تکامـل هرچـه بیشـتر تکنیـک مضاعـف‌سـازی بود؛ ایـن رو بـا اسـتفاده از «میـرم زن می‌گیــرم» و «اگــه شــوور تویــی می‌خــوام نباشــی» بودنــد. دلیــل انتخــاب، یاســمن و نســترن مناســب بــرای مطالعــه نمایــش‌هــای «آبجــی نســا»، ایــن نمایــش‌هــا کارکــرد روانــی نمایــش‌هــای زنانــه بــه عنــوان یکــی از طــرق ابــراز وجـود بـی هیـچ محدودیتـی بـرای زنـان در دوران قاجـار و راهـی بـرای بیـان بـی‌پـروای نیازهـا، چالـش‌هـا و اعتراضـات خویـش نسـبت بـه وضعیـت موجـود بـود. نمایش‌های شـادی‌آور از محبوبتریـن نمایـش‌هـای انتقـادی بودنـد کـه در محافـل زنانــه بــه اجــرا درمی‌آمدنــد.
«بررسی متن خسرو و قباد وردیدک و شناسایی بازی‌های نمایشی طرح‌شده در آن»
ارائه میر محمدرضا حیدری
«خســرو قبــادان و ریــدک» از معــدود متــون به‌جامانــده زبــان پهلــوی اســت کــه موضـوع آن لـذات و تفریحـات دنیـوی اسـت. داسـتان دربـاره جوانـی اسـت کـه بـه نـزد خسـرو پرویـز رفتـه و مدعـی اسـت به‌خوبـی پـرورش یافتـه و از شـاه تقاضـای توجـه ویـژه دارد. در بخشـی از متـن، جـوان بـه معرفـی خـود و هنرهایـی کـه بـه آنهـا آشـنایی دارد، می‌پـردازد. برخـی از پژوهشـگران هماننـد انـوال و کریستینسـن و بــه تبــع آنهــا دکتــر معیــن، کلمــه بــازی را معــادل Play انگلیســی دانســته و عباراتــی کــه در آنهــا ایــن کلمــه بــه کار رفتــه را بــه معنــای نواختــن ســازهای موســیقی تصــور کرده‌انــد. ایــرج ملکــی در نقــد دیــدگاه بــاال معتقــد اســت کــه کلمــه خنیاگــری در ســده‌های گذشــته نــه تنهــا خوانندگــی و نوازندگــی، بلکــه رقص‌هــای تــوام بــا شــیرین‌کاری و چشــم‌های تردســتی را هــم دربرمی‌گرفتــه و بـازی در اسـم‌های مرکـب متـن، همانگونـه کـه امـروزه در کـردی کرمانشـاهی نیـز بـه کار مـی‌رود؛ بایـد بـه معنـای رقـص ترجمـه شـود و نـه نوازندگـی. آنچـه ملکـی بــدان اســتناد می‌کنــد، نقــوش به‌جامانــده از روزگار ساســانی اســت. تحقیــق حاضــر در پــی آن اســت کــه بــا بررســی کلمــات بــه‌کار رفتــه در متــن و مقایســه آن بــا اشـعار و نوشـته‌های فارسـی در دوره‌هـای بعـدی، نشـان دهـد کـه ایـن کلمـات، بـه بازی‌هـای نمایشـی اشـاره دارد؛ و در عیـن حـال چگونگـی انجـام آنهـا را مشـخص سـازد.
«کار بازیگر وزیدن است»
ارائه ابراهیم گله‌دارزاده
ایـن سـطور در پـی آن اسـت تـا درنگـی بـر واژه «بـازی» و بـه تبـع آن «بازیگـر» داشــته باشــد و سرگذشــت ایــن واژه در ســلوکی هــزاران ســاله مــورد مداقــه قــرار گیـرد. ایــن سـفر از اوسـتا شـروع مـی‌شـود، سـری بـه بـازار داد و سـتد کلمــات بیـن فارسـی و عربـی در اعصـار اولیـه تمـدن یکپارچـه اسـامی مـی‌زنـد و سـرانجام ِ مـی‌کوشـد بـرای فاعـل بـازی، فعلـی نـو پیشـنهاد کنـد. در همیـن ابتـدا بایـد از دوسـت فرهیختـه و مترجـم خـوب آثـار عربـی «ایلیـا آل خمیـس» کـه نگارنـده را در بررسـی واژگان و عبـارات عربـی یـاری رسـاند سپاسـگزاری شـود.
«بررسی جامعه‌شناسی شخصیت‌های نمایش عروسکی خیمه‌شب‌بازی پهلوان کچل بر اساس رویکرد بازتاب لوکاچ»
ارائه فهیمه میرزاحسینی
تاریـخ دقیـق پیدایـش نمایـش عروسـکی «پهلـوان کچـل» روشـن نیسـت امـا بـر اسـاس اسـناد ثبـت شـده توسـط سـیاحان در دوران صفویـه رواج داشـته اسـت. خـطِ سـاده داسـتانی کـه در آن پهلوانـی محبـوب مـردم بـا کشـتن غول‌هـا سـعی در دفاع از شـرف و حیثیـت ایرانـی مـی‌کنـد، بـه همـراه بـازی‌هـای کلامـی کـه از طریـق طرح مشـکالت سیاسـی و اجتماعـی روز، مـردم را مـی‌خندانـد، ایـن نمایـش را منعکـس‌کننـده فرهنـگ و تاریـخ روزگار خـود نشـان مـی‌دهـد. فهرسـت کارآکترهـای عمومـا ســطح پاییــن جامعــه، حضــور حداقلــی زنــان در نمایــش، غــول‌هــای ظالمــی کــه بــدون هیــچ منطقــی بــی‌گناهــان را اســیر مــی‌کننــد و ســرانجام پهلــوان نجــات‌دهنــده، آیینــه بیــم و امیــد مــردم مــی‌شــود. جــورج لــوکاچ نظریــه پــرداز مجـاری بـا طـرح دیـدگاه «بازتـاب» اثـر هنـری را انعـکاس‌دهنـده جامعـه دانسـته و بـا بررسـی رمان‌هـای نویسـندگانی همچـون جیمـز جویـس، زوال و بسـیاری دیگـر ضمـن نفـی نسـخه ـرداری سـطحی، بینـش ژرف‌تـر تاریخـی بـر بسـتر وضعیـت مشــخصی از جامعــه را شــرح مــی‌دهــد. در ایــن مقالــه تــاش شــده اســت تــا بــا روش تحلیلـی- توصیفـی و اسـتفاده از دیـدگاه لـوکاچ واقعیـت بازتـاب‌یافتـه جامعـه آغازگـر نمایـش خیمـه‌شـب بـازی «پهلـوان کچـل را بررسـی و نقـاط پنهـان آن را نمایـان نمـود.
سیر تحول و شکل‌گیری اپرا در ایران بر اساس خاطرات میرزاده عشقی
ارائه اردشیر صالح‌پور
میــرزاده عشــقی، شــاعر و نمایشــنامه ویــس ایرانــی درســت در یــک‌صــد ســال پیش، «اپـرای رسـتاخیز سـاطینی ایرانیـان» را بـا همراهـی اهالـی موسـیقی اصفهـان و نیـز تعزیـه‌خوانـان آن دیـار بـه صحنـه بـرد کـه یـک اتفـاق تـازه قلمـداد شـده و پـس از آن، ایـن اجـرا بـا شـکل دیگـری در تئاتـر لاله‌زار طهـران بـا کارگردانـی سـیدعلـی‌خـان نصـری و بـازی هنرمنـدان جدیـد تحـول ناظـری را در تئاتـر رقـم زد .در ایـن پژوهـش کـه بـه زمینـه‌هـا و تاثیـرات اپـرای قفقـاز، نمایـش موزیـکال و اپـرا‌هـای فرانسـوی و ایتالیـا و نیـز تعزیـه ایرانیـان در پیدائـی ایـن گونـه نمایشـی مــی‌پــردازد همپــا بــا آن شــرح خاطــرات مســتقیم و مخاطــرات از زبانــش کــه در جوانـی موجـب کشـته‌شـدن ایشـان مـی‌گـردد بـه جـوار تحلیلـی و تاریخـی نوشـته خواهـد شـد. یکصـد سـالگی بهانـه مناسـبی بـرای پرداختـن بـه ایـن موضـوع و گونـه نمایشـی اسـت کـه به‌گمـان نگارنـده بـرای کشـوی کـه شـعر و موسـیقی و نمایـش‌هـای آواز سـاز آن صبغـه و سـابقه‌ی دیرینـه‌ای دارد مـی‌تـوان بـار دیگـر بـه ضـرورت‌هـای پیدائـی و اقبـال مردمـی از نمایـش‌هـای موزیـکال تاکییـد نمایـد.
یادآور می‌شود، هشتمین سمینار بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی با حضور پژوهشگرانی از کشورهای فنلاند، فرانسه، کره، صربستان، گرجستان، اسپانیا، هند و ایران، 14 تا 16 آذرماه در تهران برگزار می‌شود.