سرویس تئاتر هنرآنلاین: هنری شدن شهر، بیش از یک‌سال است که در دستور کار شورای اسلامی شهر تهران قرار گرفته است؛ دستوری که رئیس کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای اسلامی در یکصدو پنجاه و دومین جلسه رسمی پنجمین دوره شورای اسلامی شهر تهران بر لزوم آن تأکید کرده بود. بیش از 18 ماه از این تأکید گذشته اما هنوز پیاده‌راه اطراف تئاتر شهر، جولانگاه دست‌فروشانی است که شبیه ماسکی، بنای تئاتر شهر را پوشانده‌اند. از سرنوشت مجموعه صبا و ولیعصر هم هنوز خبری منتشر نشده است. در کنار این معضلات، باید مدیران غیرمرتبط با حوزه فرهنگ و هنر را نیز در سازمان فرهنگی، اجتماعی شهرداری تهران و عدم نظارت شورای اسلامی شهر تهران را نیز اضافه کنیم. تمام این موارد، باعث شده که نقدهای فراوانی به عملکرد مدیران شهری وارد باشد.
با این نقدها، شهرام گیل‌آبادی مدیرعامل خانه تئاتر در گفت‌وگویی مجازی با محمدجواد حق‌شناس رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران، به بررسی نقش مدیریت شهری در یاری‌رساندن به هنرمندان پرداخته است.
در این گفت‌وگو گیل‌آبادی با اشاره به امکانات شهری بدون استفاده و توان شهرداری‌ها در اشتغال‌زایی هنرمندان به‌خصوص تئاتری‌ها، نقش شهرداری‌ها و عملکرد آنها را مورد بررسی قرار داد.
محمدجواد حق‌شناس، عضو شورای اسلامی شهر تهران در این‌باره، بیان کرد: "مسأله‌ای که من را در تمام یک سال گذشته به شدت درگیر کرده، بیماری کرونا و تبعاتی است که دامن‌گیر همگان شده است. این تبعات، همه اقشار، به خصوص هنرمندان را درگیر کرده و این موضوع در جلسات با کمیسیون فرهنگی و مدیران ارشد شهری مطرح و بررسی شده است. در این زمان اما، به نظر می‌رسد که دیگر نمی‌شود در نشست یا نطق این موارد بررسی شود و بهتر است که به سرعت وارد حوزه اجرایی شویم. همکاران من در این رابطه نیز، برای اجرایی شدن طرح‌های پیشنهادی، همراهی و استقبال داشتند. امیدوارم این تذکر و درخواست، شرایطی را فراهم کند که مدیران ارشد شهرداری تهران نیز همکاری کرده و متناسب با نیاز هنرمندان، امکانی برای جامعه هنری شهر در حوزه‌های مختلف فراهم شود. خیلی از اهالی فرهنگ و هنر و حوزه اندیشه در نمایشگاه‌ها، جشنواره‌ها، اجراها و ... بوده و ارتزاق می‌کردند که امروز این امکان از آنها گرفته شده است. کرونا در حوزه اصحاب فرهنگ و هنر، سختی مضاعف ایجاد کرده است. هنرمندان مصداق بارز افرادی هستند که صورت خود را با سیلی سرخ نگه می‌دارند که حتی عموم جامعه هم آگاهی از شرایط سخت آنها ندارند. انتظار ما این است که دولت و مجلس به‌عنوان نهادهای اصلی به این مسأله توجه و عنایت نشان می‌دادند. به هر دلیلی دولت به دلیل تحریم‌ها، مشکلات خود را داشت و شهرداری‌ها هم درگیر این مشکلات بودند؛ حتی در روزهای پایانی ماه، دغدغه جدی مدیران شهرداری، بحث پرداخت حق و حقوق نیروهای خودشان بود. در این شرایط اصرار ما این است تا بخشی از بودجه که به عنوان کمک هزینه انجمن‌های فرهنگی و هنری در نظر گرفته شده است، کاهش پیدا نکند و به طور کامل پرداخت شود."
به گفته گیل‌آبادی، براساس تحقیقاتی که در خانه تئاتر انجام شده، آمفی‌تئاترهای روباز بسیاری در تهران هستند که سال‌ها بدون استفاده مانده یا در حال ویرانی‌اند. در حالی که این فضاها با توجه به روباز بودن آنها، امکان بسیار مناسبی برای اجراهای تئاتر در ایام کرونا بود که با توجه به پیشنهادات خانه تئاتر برای واگذاری آنها، هنوز اقدامی جدی در این زمینه انجام نشده است.
حق‌شناس در این مورد توضیح داد: "در حال حاضر، بیش از 100 آمفی تئاتر روباز و فضاهایی مناسب کارهای نمایشی در بوستان‌های تهران شناسایی شده که این فضاها می‌توانست زودتر از فصل سرما، در اختیار خانه تئاتر قرار گیرد. امروز اکثر جامعه به فضای مجازی پناه بردند. ما هم در زمینه فعالیت‌های جمعی می‌توانستیم تمهیداتی داشته باشیم. در این مورد باید گفت از آنجا که به این بیماری و همه‌گیر بودن آن، به طور راهبردی نگاه نکردیم، نتوانستیم این یک سال را به خوبی مدیریت کنیم."
یکی دیگر از دغدغه‌هایی که گیل‌آبادی مطرح کرد این بود که آیا طرحی تهیه شده که شهرداری تهران ملزم به انجام این نشست‌ها و اجرایی کردن آنها شود. آیا طرحی در نظر گرفته شده که شهرداری‌ها به توسعه فکری شهروندان بپردازند؟
او در پاسخ به طرح‌های پیشنهادی برای بهره‌برداری از امکانات شهری، گفت: "در کمیسیون فرهنگی، طرحی با عنوان ایجاد امکان و فرصتی که هنرمندان بتوانند در خانه‌های خودشان به فعالیت و شغل‌شان ادامه دهند؛ دقیقا همان طرحی باشد که قانونگذار برای حرفه‌های پزشکی، وکالت و نشریات در نظر گرفته، برای حوزه‌های فرهنگی هم تعمیم داده شود. این طرح در دست تهیه است و در انتظار ارائه و نهایی شدن آن هستیم. در مورد فضاهای روباز نیز در قالب طرح، آمادگی ارائه آنها بر اساس درخواست خانه تئاتر یا نهادهای مشابه آمادگی استفاده از این طرح با قید فوریت هم داریم. اینکه داشته‌های شهری در اختیار اهالی فرهنگ و هنر قرار بگیرد، نیازمند پیگیری ما و مطالبه‌گری شماست. ما پیگیری‌های لازم را داریم و می‌خواهیم شما هم مطالبه‌گر باشید. این شهر، فرهنگسراها، خانه‌های فرهنگ و ... برای اهالی شهر و هنرمندان است."
حق‌شناس در مورد عملکرد سازمان فرهنگی هنری شهرداری و انتقادهایی که به آن وارد شده، مطرح کرد: "این سازمان در نتیجه یک اختلاف رویکرد شکل گرفت؛ سازمان فرهنگی، هنری شهرداری تهران، در زمانی از خدمات شهری به تلاش در عرصه فرهنگی و اجتماعی روی آورد و نتیجه آن، رشد فرهنگسراها و خانه‌های فرهنگ بود که نمونه آن تبدیل کشتارگاه بهمن به فرهنگسرای بهمن، تأسیس فرهنگسرای خاوران، تبدیل پادگان‌ها به مکان‌های هنری مثل خانه هنرمندان و ... بود. این روند وقتی شکل گرفت، مجلس وقت بر پایه برخی اختلاف دیدگاه‌ها در خود شهرداری، خیلی تمایل نداشت که قرائت‌های فرهنگی برخلاف دیدگاه حاکم در شهرداری پا گرفته شود. به نوعی شاید تصور می‌شد که این اقدام مشکلاتی را در سطح کلان ایجاد می‌کند و بر همین اساس، با آن مقابله شده یا در کنترل قرار می‌گرفت. در این شرایط، سازمان فرهنگی و هنری ایجاد و برای آن هیأت امنایی معرفی شد. این هیأت امنا مرکب از 11 نفر بودند که عمده آنها، ارتباطی به مردم تهران نداشتند. تنها با رویکرد غیرمنصفانه مجلس وقت، رئیس شورای شهر تهران، به نمایندگی از مردم تهران در این ترکیب حضور داشت. سهم مردم تهران در این هیأت امنا، 2 سهم از 11 نفر بود. برعکس قرار شد که تمام هزینه‌های این حوزه و مایملکی که از سرمایه مردم تهران جمع‌آوری شده بود و به ساخت فرهنگسراها رسیده بود، از اختیار مردم تهران و نمایندگان آنها خارج شود. در مقابل، وزیر فرهنگ و ارشاد، وزیر آموزش و پرورش، رئیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، رئیس سازمان صدا و سیما، رئیس سازمان بسیج و رئیس دفتر تبلیغات و ... به این مجموعه اضافه شد که این افراد، از طرف دولت انتخاب می‌شدند. از طرفی، دغدغه این افراد، مشکلات مجموعه خودشان بود و نمی‌توانستند تعریفی از اولویت‌های نمایندگان شهری مردم تهران داشته باشند. هرچند که نامزدهایی در این ترکیب از طرف شهردار برای ریاست سازمان فرهنگی و هنری معرفی می‌شدند اما در نهایت باید از طرف هیأت امنا تأیید می‌شدند. در نهایت ترکیبی که در تمام این مدت در جایگاه ریاست این سازمان بود، نسبت مستقیمی با شورا نداشت. بعد از این روال، معمولا این رویکرد را شاهد بودیم که در فضای همکاری دوستان پیگیر دریافت بودجه‌های خودشان بودند و در این مورد، ارتباط حداقلی برقرار می‌شد اما این ارتباط هیچ وقت ارتباط موثر و نافذی نبوده است. از طرفی، این انتظار از سازمان می‌رود که هزینه‌های سنگینی از طرف سازمان و از طریق شهرداری پرداخت شود. از طرفی هم ما شاهد بودجه‌های اختصاصی و درآمدهای سازمان بودیم که مبلغ قابل توجهی بوده است که این درآمدها می‌توانست نیازهای عمده سازمان را برطرف کند اما به طور مستقیم به خزانه شهرداری وارد نمی‌شود و این درآمدها درون خود سازمان‌ها هزینه می‌شود. اینها پاسخ دقیقی است که باید با توجه به انتظار و انتقاد مخاطبان این سازمان، باید مطرح شود."
گیل‌آبادی در این گفت‌وگو براساس سوالاتی که از طرف چندین مخاطب در این گفت‌وگوی مجازی مطرح شده بود، بیان کرد: "مخاطبان اعتقاد دارند ورود افراد غیرتخصصی به حوزه مدیریتی سازمان فرهنگی- هنری را یکی از مهم‌ترین عواملی است که آسیب‌های بسیاری به عملکرد این مجموعه وارد کرده و نظارت دقیقی از طرف سازمان و شورای شهر بر این نوع مدیریت‌ها نیست." به گفته گیل‌آبادی، آنطور که مخاطبان مطرح کرده‌اند شورای شهر تهران چطور می‌تواند بر این مدیریت‌ها نظارت داشته باشد؟ آیا این معاونت کار مفیدی برای اهالی فرهنگ و هنر انجام می‌دهد؟
حق‌شناس، در این مورد بیان کرد: "شاید بخش عمده‌ای از این سرمایه‌ها، در زمانی که بودجه فرهنگ و هنر و اجتماعی در سازمان مدیریت شهری قابل توجه بوده، آن‌گونه که لازم بوده، به مسائل مهم اختصاص نیافته است. با گذشت چند سال، هنوز برای خودم سوال است که چرا مکان پردیس تئاتر با مشورت و توجه به کارآیی آن انتخاب نشده است. بخش عمده وظایف معاونت فرهنگی، هنری و اجتماعی، در حوزه مسائل اجتماعی و آسیب‌های اجتماعی اختصاص پیدا می‌کند. سازمان رفاه و خدمات اجتماعی جزو اولویت‌ها و وظایف جدی آنهاست که حداقل در این دوره، نگاه معاونت ذیربط، حوزه مسئولیت‌های اجتماعی بوده تا مسائل فرهنگی که این یکی از اصلی‌ترین نقاط افتراق ما و معاونت فرهنگ و اجتماعی است؛ چرا که معتقدم فرهنگ مهم‌ترین دغدغه شهر است و حوزه فرهنگ باید سهم بیشتری از سبد بودجه دریافت می‌کرد. سهم فرهنگ در 3 سال گذشته در مقایسه در 3 سال قبل، کاهش قابل توجهی پیدا کرده است. هرچند که طبق روال، باید منتقد شهرداری دوره قبل باشیم اما در این مورد باید بگویم در حیطه اختصاص سهم بودجه به بخش فرهنگ و هنر، عملکرد شورای چهارم و دوره مدیریت آقای قالیباف بیشتر بوده است."
رئیس کمیسیون فرهنگی شهرداری، در مورد عملکرد یک‌ساله شورای شهر جدید بیان کرد: "تلاش شده با تمام سختی‌هایی که در این 3 ساله به لحاظ تأمین بودجه و مشکلاتی که برای تأمین بدهی‌ها داشتیم، تلاش کردیم که فضای مناسبی برای توجه به اهالی فرهنگ و هنر و حوزه مدیریت شهری ایجاد شود که یکی از آنها، افزایش توجه به انجمن‌هاست. در سال جاری، برای اولین بار حدود 10 انجمن در فهرست دریافت‌کنندگان کمک از بودجه شهری قرار گرفتند. افزایش سهم انجمن‌های هنری نسبت به سال قبل، توجه به پهنه‌های فرهنگی و گذرهای اختصاص یافته به حوزه کتاب و احیای خانه‌های تاریخی، از تلاش‌هایی بود که بتوانیم سهم فرهنگ و هنر را در این حوزه مورد توجه قرار دهیم. با تمام این توضیحات همچنان امیدوارم در تخصیص بودجه سال آینده، سهم مدیریت فرهنگی و برنامه‌های آنها را افزایش دهیم. البته گفت‌وگوهای اولیه با معاونت برنامه‌ریزی و بودجه در مورد نگاه اجتماع محور داشتیم که مورد موافقت آنها قرار گرفت."
گیل‌آبادی با اشاره به یکی دیگر از سؤالات مخاطبان که حق‌شناس، همراه بخش فرهنگ و هنر بوده، مطرح کرد: "واقعیت موضوع این است که شهرداری تهران، امکانات فراوانی در اختیار دارد که نظارت شورا، می‌تواند این امکانات را در اختیار مردم قرار دهد. در این مورد نقدهای فراوانی در مورد نظارت شورا در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی هست و گفته شده که شهر تهران با حذف هنر و هنرمندان به شهر خشنی تبدیل می‌شود که تا دیر نشده باید در این مورد تدبیری اندیشید. در این مورد، با توجه به اینکه این موضوع نیازمند نظارت سازمان یافته است، سکوت مسئولین در جهت تجمیع بودجه فرهنگی- هنری، جای سوالات بسیاری دارد. از مهم‌ترین این سوالات می‌توان به مجموعه‌های تئاتری که در اختیار شهرداری است اشاره کرد، یا سرنوشت مجموعه ولیعصر یا تئاتر صبا و اساساً باید پرسید در حال حاضر در مجموعه‌های تئاتری در اختیار شهرداری تهران، چه اتفاقی می‌افتد؟"
عضو شورای اسلامی شهر تهران، در این مورد پاسخ داد: "متأسفانه از ظرفیت مجتمع تئاتر جنوب تهران، استفاده نمی‌شود. آن مکان ظرفیت بزرگی دارد که حتی پیش از کرونا هم مورد بهره‌برداری جدی قرار نداشت. تاکنون به نظرم، از حدود 15 تا 20 درصد آن استفاده شده است. مجتمع صبا هم، به دلیل نوع قرارداد میان سرمایه‌گذار و شهرداری، قبل از آغاز به کار شورای شهر جدید، هنوز منتقل نشده و از سال 95 آن مکان متوقف شده است و همچنان درگیر اختلاف حقوقی میان شهرداری و سرمایه‌گذار است. در رابطه با مجموعه ولیعصر باید گفت که ساخت آنجا تمام شده و حدود یک سال است که آماده بهره‌برداری است اما در مورد نظام بهره‌برداری محل تردید است که هنوز مشخص نیست چه کارکردی برای آن مجموعه تعریف شده است. در آن بخش همچنان مشکل داریم و به نظر می‌رسد نوعی نگرانی در مدیریت شهری وجود دارد که به دلیل برخی مداخله‌ها و حساسیت‌ها که نسبت به این مجتمع وجود دارد. در این مجتمع، متولیانی حضور دارند که هیچ نسبتی با مدیریت شهر و دغدغه‌های فرهنگی و هنری ندارند. متاسفانه این مجتمع از وضعیت خوبی بهره‌مند نیست و به نظرم، شهردار محترم تهران در این حوزه باید تصمیم جدی و دقیق‌تری انجام شود که این سرمایه که بالغ بر 100 میلیارد در زمان خودش هزینه داشته اما همچنان معطل و بدون استفاده مانده است. این ملاحظات معمولا نانوشته است و اینها همه به نوعی درد مزمن تبدیل شده است. از طرفی متاسفانه این بی‌توجهی باعث شده مجتمع تئاتر ولیعصر در دست عده‌ای باشد که هیچ شناختی از شهر و فضای فرهنگی ندارند. حتی شهرداری این فرصت را نگذاشت که از متصرفین شکایت کند. باید زودتر این اقدام انجام شود."
به گفته مدیرعامل خانه تئاتر، پیش از این نیز این مجموعه طرحی برای تبدیل مجتمع ولیعصر به مرکز تئاتر آئینی و موزه شبیه‌پژوهی و تعزیه ارائه کرده بود که هنوز در مورد آن هم به تصمیم نرسیده است.
حق‌شناس در مورد این طرح توضیح داد: "این طرحی است که در کمیسیون، مورد مطالعه و تحقیق قرار نگرفته است. فکر می‌کنم باید بتوانیم مسأله را شناسایی کرده و به نقطه‌ای برای اجرای این طرح باشیم. قطعا نیازمند اقدامی جدی‌تر است. متأسفانه در جریان هستیم که آن منطقه در حال حاضر به نقاط پر آسیب شهری تبدیل شده است."
گیل‌آبادی با اشاره به سؤالی در مورد تخریب اطراف تئاتر شهر و سنگلج که مدیریت شهری به این مکان‌های تاریخی تئاتر بی‌توجه هستند. آیا می‌توان گفت مدیریت شهری نظارتی ندارند؟ از طرفی گفته شده در مدیریت قبلی شهری، دستور داده شده بود که ساختمان کنار سنگلج، در اختیار این تماشاخانه قرار بگیرد اما مدیریت جدید شهری هنوز این دستور را پیگیری و عمل نکرده است.
رئیس کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر تهران، در این مورد بیان کرد: "یکی از مشکلات ما این است که حوزه هنرهای نمایشی، حوزه دولت است. ما وزارتخانه‌ای به نام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داریم که من از نزدیک مباحث این حوزه را می‌شناسم. یکی از زیرمجموعه‌های این وزارتخانه، تئاتر شهر و سنگلج هستند. از طرف دیگر، می‌دانیم که مدیریت شهری دارای امکانات و توانمندی‌هایی است که در نوع خود و فضای تصمیم‌گیری که دارد، نسبت به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دستش بازتر است. در یک مقطعی به نظر می‌رسد با تأسیساتی که ایجاد کرده، به نوعی از سازمان متولی این ماجرا عبور کرده است. هرچند که امکاناتی به فضای فرهنگ و هنر شهر اضافه شده اما آیا نفس ایجاد سخت‌افزار و مجتمع‌های بزرگ برای شهر کافی است؟ در این مورد باید گفت خیر. هرچند کار بسیار ارزنده‌ای است اما باید برنامه‌ای برای بهره‌برداری آنجا داشته باشیم که متاسفانه در این مورد کاری نکردیم."
حق‌شناس با ابراز امیدواری برای بهبود شرایط، بیان کرد: "من تصورم این است که می‌توانیم با همت خانه تئاتر یا نهادهای صاحب نظر این چنین، نشست‌های تخصصی‌تری را تنظیم کنیم تا بتوانیم امکانات شهری را مورد بهره‌برداری اهالی هنر قرار دهیم."