سرویس تئاتر هنرآنلاین: حدود یک هفته به ایام محرم و صفر و عزاداری سید و سالار شهیدان امام حسین (ع) باقی است و این روزها گروه‌های تعزیه و شبیه‌خوان در تدارک برگزاری مراسم و مجالس این ایام هستند با این تفاوت که امسال ویروس کرونا بر تمامی فعالیت‌های اجتماعی سایه انداخته و بی‌شک برپایی مجالس تعزیه نیز مستثنا از شرایطی که این ویروس منحوس در کشور ایجاد کرده، نخواهند بود. اما حسنی که اجرای این مراسم و مجالس نسبت به دیگر گونه‌های نمایشی دارد در این است که برپایی این هنر در فضای باز و با خطر کمتری نسبت به اجرا در فضاهای بسته روبرو است و انتظار می‌رود تا با اندیشیدن تمهیداتی به منظور کنترل جمعیتی که به تماشای این مراسم می‌آیند و رعایت پروتکل‌های بهداشتی شاهد برگزاری آن در این ایام باشیم. به این بهانه گفت‌وگویی یا سیدمحسن هاشمی، احمد عزیزی و علیرضا سعیدی از هنرمندان تعزیه‌خوان کشور و فعالیت‌هایشان در روزهای کرونایی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
برپایی مجالس تعزیه امسال کنسل شد
سیدمحسن هاشمی عضو هیئت مدیره انجمن تعزیه ایرانیان و از هنرمندان عرصه شبیه‌خوانی در گفت‌وگو با هنرآنلاین درباره برنامه‌ریزی به منظور اجرای مراسم شبیه‌خوانی در ایام محرم و صفر در شرایط کنونی در پی شیوع ویروس کرونا گفت: طبیعتاً امسال نه تنها مجالس تعزیه و شبیه‌خوانی بلکه برگزاری سایر مراسم‌ها دچار محدودیت‌هایی است و جامعه حرفه‌ای شبیه‌خوان غالباً با کنسل شدن مراسم‌های تعزیه مواجه شده‌اند.
او در ادامه افزود: سال جاری من در تهران، کرج، قزوین، اصفهان، استان مرکزی و ... مجالس تعزیه‌ای داشته‌ام که متاسفانه با اینکه هماهنگی‌های آن انجام شده بود اما کنسل شدند. در صورتی‌که این امکان وجود داشت با رعایت دستورالعمل‌ها و پروتکل‌های بهداشتی این مجالس برگزار شوند اما متاسفانه از بیخ و بن کنسل شدند. شاید دلیل این قضیه این باشد که برگزارکنندگان در کنترل مردم ناتوان هستند و هیئت امنای حسینیه‌ها و تکایا این امکان را ندارند که عنان اختیار را در برابر سیل هجوم جمعیت در دست گیرند.
هاشمی با بیان اینکه در ایام محرم و صفر مراسم و مجالس تعزیه با استقبال بیشتری نسبت به دیگر مراسم‌های عزاداری این ایام مواجه است، اظهار کرد: با شرایط موجود ما هم پیگیری چندانی نداشتیم. برخی از دوستان برگزارکننده مراسم نیز از ما خواستند تا تضمین دهیم که طی برگزاری مجالس مشکلی پیش نیاید اما ورود و خروج مردم به منظور تماشای مجالس در دست ما نیست و مراسم شبیه‌خوانی در سالن‌های تئاتر برپا نمی‌شود تا ظرفیتی برای آن در نظر گرفته شود.
او همچنین اضافه کرد: البته تصور دیگر من این است که یکی از دلایلی که باعث شده تا سیل عظیمی از مراسم‌های تعزیه کنسل شوند، بحث اقتصادی این مجالس است چراکه در شرایط کنونی مردم در وضعیت مالی مساعدی به سر نمی‌برند و برگزاری اینگونه مراسم متکی به جیب مردم کوچه و بازار است و هیچ حمایت دولتی و حکومتی از آن نمی‌شود. در شرایطی که مردم دچار مشکلات اقتصادی هستند طبیعی است که تمایلی برای برپایی این مراسم‌ها نداشته باشند و این مسئله نیز مزید بر علت است.
سیدمحسن هاشمی درباره حمایت صداوسیما به منظور پخش مراسم شبیه‌خوانی در این ایام اظهار کرد: با یک گل بهار نمی‌شود. تکلیف صداوسیما با تعزیه مشخص است. با اینکه ما مدعی آن هستیم که در جهان اسلامی زندگی می‌کنیم اما صداوسیما دور تعزیه را خط قرمز کشیده است. تاکنون گاهی سه یا چهار دقیقه از مجالس شبیه‌خوانی از تلویزیون پخش شده، اما پخش کامل یک مراسم در تاریخ صداوسیمای مملکت یافت نمی‌شود. صداوسیما تنها از نمایش چند دقیقه تعزیه به منظور تولید یک سریال استفاده ابزاری می‌کند.
او درباره ضبط مراسم تعزیه در حوزه هنری و پخش آن از شبکه 4 سیما تصریح کرد: پیشنهاد ضبط مجالس را با خود من نیز ارائه کرده‌اند اما خروجی دو یا سه ساعت فیلمبرداری، پخش پنج تا ده دقیقه از مراسم است. تلویزیون برای هر چیزی سرمایه‌گذاری می‌کند اما به تعزیه توجهی ندارد.
هاشمی همچنین عنوان کرد: نمی‌دانم این چه عداوت و دشمنی است که صداوسیما در حق تعزیه می‌کند در صورتی‌که ما حاضر به آن هستیم تا فیلترها را رعایت کنیم.
عضو هیئت مدیره انجمن تعزیه ایرانیان با بیان اینکه از اساسی‌ترین مسائلی که تعزیه‌خوان‌ها با آن روبرو هستند نبود تکیه اختصاصی به این منظور است، گفت: ما همواره ادعا داریم در صورتی‌که در تهران با این حجم از جمعیت که پایتخت کشور است حتی یک تکیه اختصاصی برای برگزاری مراسم تعزیه نداریم. به اعتقاد من اجرای مراسم تعزیه در گوشه کنار خیابان‌ها و چهارراه‌ها و ... یک عیب و ننگ برای مسئولان فرهنگی و میراثی ماست.
او همچنین اضافه کرد: قدم نخست برای مسئولان این است که یک تکیه مناسب برای برپایی مجالس شبیه‌خوانی در نظر بگیرند چراکه تعزیه نیاز به ظرفی دارد که بتوان با آن شبیه‌خوانی را به خورد مردم دهیم. ما تکایایی در نیاروان و منطقه دولاب و غیره داریم اما استفاده‌ای از آنها نمی‌شود.
سیدمحسن هاشمی درباره فعالیت‌های خود در ایام محرم و صفر گفت: قرار است با همکاری و حمایت کانون کهربای تعزیه و فرهنگسرای اخلاق، عصرها و شب‌های ماه محرم و صفر اجرای آنلاین مراسم شبیه‌خوانی داشته باشیم. به اعتقاد من از مهمترین ابزار تعزیه مستمع است که با مراسم همدلی کند اما اجرای آنلاین از هیچ بهتر است.
برگزاری مراسم در فضاهای باز نسبت به مکان‌های بسته و سرپوشیده امن‌تر است
احمد عزیزی هنرمند عرصه تعزیه نیز در گفت‌وگو با هنرآنلاین درباره فعالیت‌های خود در ایام محرم و صفر گفت: امسال براساس دستور مقامات جمهوری اسلامی ایران قرار است مراسم عزاداری این ایام در سراسر کشور با اجرای دستورالعمل‌های بهداشتی برگزار شود و از این رو ما نیز بنا به پیشنهاد بنیاد رودکی قرار است 10 شب پس از اذان مغرب و عشا در پهنه فرهنگی رودکی با رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی اجرای مراسم تعزیه و شبیه‌خوانی داشته باشیم.
او ضمن اشاره به اینکه با توجه به شرایطی که به دلیل شیوع ویروس کرونا در کشور حاکم است، بی‌شک اجرای مراسم در فضاهای باز نسبت به مکان‌های بسته و سرپوشیده امن‌تر است، عنوان کرد: قرار است تا در پهنه رودکی چیدمان صندلی‌ها به فاصله یک متر و نیم از هم باشد. دستورالعمل‌های بهداشتی به جدیت از سوی گروه تعزیه رعایت خواهد شد و خوشبختانه مردم نیز پروتکل‌های بهداشتی را به خوبی رعایت می‌کنند؛ بنابراین خطری مخاطبان و گروه نمایش را تهدید نخواهد کرد.
عزیزی در ادامه افزود: سال‌های گذشته نیز اکثر مراسم‌های شبیه‌خوانی در مکان‌های باز برگزار می‌شد اما امسال رویکرد مسئولان در برگزاری اینگونه مراسم این بوده تا همه مراسم‌ها در فضای باز و بیرونی برپا شوند. ما باید خودمان را با شرایط زمان وفق دهیم و با در نظر گرفتن وضعیت موجود به کارمان ادامه دهیم. در این راستا گروه‌های نمایشی نیز باید بنا بر شرایط، آثار نمایشی را اجرا کنند که امکان اجرای آن در فضاهای بیرونی میسر باشد.
این هنرمند تعزیه همچنین یادآور شد: سال‌های سال است که انتظار ما از مسئولان و مدیران فرهنگی این است تا تکایا و سالن‌های مسقفی را در اختیار گروه‌های تعزیه قرار دهند اما متاسفانه تاکنون این توجه صورت نگرفته است؛ هرچند که فضاهای بسته اکنون برای‌مان کارایی ندارد و اینگونه فضاها مناسب شرایطی است که از این ویروس خلاص شده باشیم.
او ضمن تشکر از تمام دست‌اندرکارانی که در شرایط موجود امکان اجرای مراسم تعزیه را فراهم کردند، گفت: از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاون هنری، مدیرکل هنرهای نمایشی و مدیرعامل بنیاد رودکی بابت فراهم کردن شرایط اجرای تعزیه در این ایام بسیار سپاسگزارم.
احمد عزیزی ضمن اشاره به اینکه حوزه هنری قصد دارد تعدادی مراسم تعزیه را ضبط و اقدام به پخش آنها از شبکه چهار سیما کند، اظهار کرد: به همت کوروش زارعی مدیر هنرهای نمایشی حوزه هنری و محسن میرزاعلی مدیر دفتر تعزیه و آئین‌های نمایشی حوزه هنری، چندین قسمت تعزیه تاکنون با بهترین کیفیت ضبط شده است و قرار است در ایام محرم و صفر از شبکه چهار سیما پخش شود. همچنین برنامه مستندی در خصوص تعزیه و تعزیه‌خوان‌ها نیز با اجرای داوود فتحعلی‌بیگی از شبکه دو سیما در این ایام پخش خواهد شد.
او درباره پخش مراسم شبیه‌خوانی از صداوسیما که تاکنون از سوی مسئولان این سازمان به آن توجه‌ای نشده است، تصریح کرد: قرار بر این است تا با رعایت شئونات امامان و مقدسین مذهبی مراسم‌های تعزیه به صورت اصیل ضبط و پخش شود. از آنجا که امسال مراسم‌ها عزاداری نسبت به گذشته محدودتر خواهد بود، پخش تعزیه از صداوسیما جنبه عمومی در سراسر کشور دارد و اتفاق بسیار خوبی است و جذابیت خاص خود را خواهد داشت.
سرپرست گروه تعزیه حضرت سیدالشهدا (ع) در پایان صحبت‌هایش گفت: امیدوارم طبق وعده‌ای که داده شده مراسم تعزیه‌خوانی از صدا و سیما پخش شود تا مردم از هنر سنتی تعزیه لذت ببرند. برخی از مردم هنوز آشنایی با این گونه نمایشی که تلفیقی از موسیقی، ادبیات و شعر و هنر نمایش است، ندارند و پخش این مراسم‌ها از تلویزیون ضمن اینکه موجبات آشنایی آنها را فراهم می‌کند جنبه دینی و مذهبی هم در این ایام خواهد داشت. تاکنون در کشورهای بسیاری اجرای تعزیه داشته‌ام که بزرگان هنرهای نمایشی آن کشورها به تماشا آمده‌اند و بسیار تحت تاثیر این هنر ایرانی قرار گرفته‌اند.
میزان اجرای مراسم تعزیه‌خوانی به نسبت سال‌های گذشته کمتر شده است
علیرضا سعیدی دیگر هنرمند تعزیه‌خوان در گفت‌وگو با هنرآنلاین درباره برگزاری مراسم تعزیه در ایام محرم سال جاری با توجه به شرایط موجود گفت: طبیعتاً شرایطی که درپی شیوع ویروس کرونا بر جامعه حاکم است در برگزاری مراسم شبیه‌خوانی و تعزیه این ایام بی‌تاثیر نیست و این مجالس همچون دیگر برنامه‌های رایح و جاری، تحت‌تاثیر شیوع این ویروس است اما این مسئله به این معنی نیست که مراسم تعزیه برگزار نخواهد شد.
او در ادامه اضافه کرد: مراسم تعزیه متقابلاً همچون دیگر فعالیت‌ها، طبق موازین و در چارچوب‌های پروتکل‌های بهداشتی در ایام محرم و صفر برگزار خواهد شد اما میزان اجراها به نسبت سال‌های گذشته کمتر شده است.
سعیدی همچنین افزود: دهه اول محرم و صفر در فرهنگسرای خاوران و شهرستان اراک، دهه دوم در نهاوند، دهه سوم در کرج، دهه چهارم در شهر سمنان، دهه پنج در قزوین و دهه ششم در خوانسار اجرای مراسم تعزیه و شبیه‌خوانی خواهم داشت. سال‌های گذشته در 20 منطقه تهران مراسم تعزیه برگزار می‌شد اما امسال به دلیل شیوع ویروس کرونا مجالس تنها در 5 منطقه برپا می‌شوند.
این تعزیه‌خوان با بیان اینکه این روزها مشغول ضبط مراسم تعزیه در حوزه هنری به منظور پخش از شبکه 4 سیما هستم، اظهار کرد: درست است که ضبط مراسم تعزیه بدون تماشاگر که از ارکان اصلی این هنر است، انجام می‌شود اما به اعتقاد من در این شرایط اقدام خوبی است. قصد ندارم قصاص پیش از واقعه کنم اما در سنوات گذشته نیز مجالسی به منظور پخش از صداوسیما ضبط شده‌اند اما هرگز پخش نشده‌اند. امسال نیز پیشنهادی به این منظور داشته‌ایم و به دلیل علاقه‌ای که به تعزیه دارم آن را پذیرفته‌ام و امیدوارم از رسانه ملی پخش شود.
او همچنین افزود: به منظور ضبط این مجالس مشکلات و ریسک بالایی را متحمل شده‌ایم و همکاران ما در این شرایط از شهرستان‌ها به تهران آمده‌اند و امید داریم که مراسم‌ها از صداوسیما پخش شوند هرچند که قول داده‌اند این کار انجام می‌شود و ما نیز همه ضوابط و چارچوب‌های رسانه ملی به جهت تاریخی، هنری، شکل و شمایل لباس‌ها و مدت زمان مراسم را در اجرای مجالس در نظر گرفتیم و سعی داشتیم تا آنچه مدنظر است را جامه عمل پوشانده به امید اینکه مجالس پخش شود.
این شبیه‌خوان در ادامه اضافه کرد: با توجه به اینکه امسال قرار است مردم بیشتر از طریق تلویزیون پای مراسم‌های عزاداری بنشینند، امیدواریم این مجالس که با زحمت و مشکلات بسیاری آماده شده پخش شوند.
سعیدی ضمن اشاره به اینکه تعزیه از امتیازات ویژه‌ای نسبت به دیگر گونه‌های نمایشی برخوردار است، تصریح کرد: مجالس تعزیه نیاز به صحنه و تشکیلات آنچنانی ندارد و هنری اپیک است و همچون نمایش خیابانی و میدانی هرچند که تمایز بسیاری دارند اما از جهت شکل ظاهری در فضای باز اجرا می‌شوند.
او همچنین گفت: تعزیه هنری ایرانی است که در یونسکو به ثبت رسیده و امکان آن وجود دارد تا بر این هنر در ایام کرونایی که بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی هنری نیمه تعطیل است، سرمایه‌گذاری شود چراکه شبیه‌خوانی هنری تاثیرگذار است و این امر بر همگان پوشیده نیست و نیازمند عنایت و توجه بیشتر متولیان فرهنگی است.
علیرضا سعیدی در پایان صحبت‌هایش گفت: بارها تجربه آن را داشته‌ام که مسئولان و مقامات مرجع نگاه منفی به هنر تعزیه داشته‌اند اما زمانی‌که از آنها دعوت شد تا از نزدیک به تماشای مجالس بنشینند رویکرد آنها تغییر کرد. تقاضای من از مسئولان این است تا با حمایت خود از این هنر نمایش ایرانی اجازه ندهند، تعزیه به دست فراموشی سپرده شود. ما علاقمند هستیم تا در اجرای مجالس شبیه‌خوانی پذیرای مسئولان باشیم و با تبادل نظر با آنها مشکلات، ایرادها و ابهامات را رفع کنیم تا بتوانیم این هنر را زنده نگاه داریم و در جامعه به نمایش بگذاریم، چراکه بابت آن زحمات بسیاری کشیده‌ایم و حیف است به فراموشی سپرده شود. تعزیه متعلق به امام حسین (ع) است و با دیگر مراسم‌های عزاداری تفاوتی ندارد و نگاه قهرآمیز به آن زیبنده نیست هرچند که برخی از مسئولان نگاه مثبتی به آن دارند.