سرویس تئاتر هنرآنلاین: مراسم اختتامیه جشنواره مجازی "خانه+ تئاتر" عصر امروز شنبه سوم خردادماه ساعت 16 با حضور جمعی از هنرمندان، مسئولان فرهنگی هنری و دست‌اندرکاران هنرهای نمایشی به صورت زنده و مجازی از شبکه تلویزیونی اینترنتی آنتن پخش خواهد شد. به بهانه اختتامیه این جشنواره گفت‌وگویی با محمودرضا رحیمی نویسنده، کارگردان، بازیگر، مدرس تئاتر و دبیر این رویداد مجازی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
آقای رحیمی ایده برگزاری جشنواره "تئاتر+ خانه" از کجا آمد و هدف از برگزاری آن در این شرایط که به دلیل جلوگیری از شیوع ویروس کرونا فعالیت‌های فرهنگی تعطیل است، چه بود؟
به ثمر رسیدن و برگزاری این جشنواره چند وجهی بوده است؛ بخشی از آن مربوط به شرایط ایجاد شده به دلیل قرنطینه در پی جلوگیری از شیوع ویروس کرونا و شعار در خانه بمانیم بود. به دلیل وضعیت ایجاد شده فضاهای دانشگاهی، حرفه‌ای و آموزشی تعطیل شده بود و متاسفانه تئاتر تا پیش از این شرایط، از فضای دیجیتال و مجازی بی‌بهره بود و این موضوع به غافل شدن فعالان تئاتر از این فضا بازمی‌گشت. به هر حال فضای مجازی کنش‌گری خود را از طریق روش‌های خود داراست و یکی از رسانه‌هایی است که جهان را بلعیده اما در کشور ما نهایت به منظور تبلیغات آثار، صحبت‌های خودمانی و پست‌های شخصی و مباحث تخصصی همچون بحث‌های مربوط به فلسفه، جامعه‌شناسی، روانشناسی و ... کاربرد داشت.
تفکر و هدف ما از برگزاری جشنواره "تئاتر+خانه" براساس توانمندسازی فضای مجازی بود. این جشنواره فرصت خوبی برای عزیزانی بود که علاقمند به فضای مجازی خصوصاً در فضای جغرافیایی خانه بودند و این موضوع بسیار برای‌مان حائز اهمیت بود. مذاکراتی میان من و مدیران و مسئولان انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس؛ آقایان نیلی، شفیعی و معصومی به عنوان اتاق فکر این جشنواره شد و همسویی میان‌مان برقرار شد تا توانستیم هجده تم را در این جشنواره برای علاقمندانی که در نظر دارند هدفمند بر جنبه‌های تمرینی خود در خانه کار کنند، اعلام کنیم تا هدف مضاعفی میان ارتباط‌دهی آثارشان با فضای مجازی داشته باشند.
البته ما سعی کردیم چند روش را به عنوان هدف در نظر بگیریم. به عنوان نمونه ما به آنچه که در سراسر دنیا از شیوع کووید 19 در تمام ارباب جراید آنسو، اعم از اروپا، آمریکا که بیشتر صاحب تئاتر هستند و حتی آسیای شرقی و کشورهایی چون چین و ژاپن که اکنون بسیار روی تئاتر سرمایه‌گذاری می‌کنند، وجود داشت، نیاز داشتیم. همگی آن‌ها نقل قول‌شان این بود که به نحوی باید نام تئاتر زنده باشد و به‌گونه‌ای باید از هر تریبون درباره تئاتر صحبت شود و کار شود.
البته ما این حرکت را دیرتر از دیگر کشورها آغاز کردیم، دلیل آن چیست؟
بله ما طبق معمول این حرکت را دیر آغاز کردیم، چراکه ما همیشه پیش از اینکه درباره اعمال و کارهایی که در حال انجام آن هستیم صحبت کنیم بر کاری که هنوز انجام نداده‌ایم، بسیار وارد حاشیه می‌شویم و از اصل عمل دور می‌مانیم.
تئاتر فرایندی زنده و بسیار قوی است که توانسته در طول تاریخ خود را حفظ کند. در تاریخ مکتوب 2500 ساله‌ای که از تئاتر داریم، بلایای بسیار زیادی در زمینه‌های اجتماعی، جنگ‌ها و بیماری‌های مختلفی آمده و هیچ‌یک نتوانسسته نه تنها تئاتر را از بین ببرد بلکه باعث قوام‌بخشی به تئاتر شده است. ما باید عرصه‌های عمل خود را تقویت کنیم. گو اینکه در صورتی‌که امروز می‌توانیم از طریق مجازی به منظور صحبت کردن درباره تئاتر استفاده کنیم به نظرم نباید مضایقه کنیم. ما اگر می‌توانیم در این مدت از تجربیات خود بگوییم به اعتقاد من نباید مضایقه کنیم. بسیاری از ارتباط‌های جهانی حتی در عرصه تئاتر از طریق ویدئو کنفرانس و فضای مجازی صورت می‌گیرد. پس به تبع این اتفاق عجیب و دور از دسترس نیست و بسیار هم در دنیا مصطلح است.
آقای رحیمی برخی با نمایش آنلاین مخالفت دارند و در ارتباط با آن احساس خطر می‌کنند، نظر شما چیست؟
امروزه در سایت‌های جهانی چون یوتیوب انواع و اقسام آموزشهای تئاتری بارگذاری شده است. بحث بر سر این است که آن فردی که به تئاتر علاقمند است، تئاتر را به خاطر حضورش دوست دارد نه اینکه بخواهد آن را از طریق مجازی ببیند؛ چراکه می‌تواند به جای آن، این همه فیلم‌های سینمایی را ببیند که برای تصویر تعریف شده است اما بحثی نیز وجود دارد که در دنیا روشن است و همه می‌دانند که تئاتر یعنی چه. اینکه حالا ما بیایم درباره تئاتر صحبت‌هایی کنیم به نظرم یک مقدار عدم کنش‌گری خودمان را توجیه می‌کنیم. با این حال به نظر مخالفان با این حرکت نیز احترام می‌گذارم. اما مخالف با درگیری‌هایی هستم که باعث شود فضای عملی ما روزبه‌روز نحیف‌تر شود. اساسا نام این جشنواره را مجازی گذاشتیم، اما کار ما به هیچ عنوان به صورت لایو و زنده مجازی نیست ما از دوستان خواستیم تا با گوشی ثابت تصویر بگیرند و به جشنواره ارسال کنند. مدت‌هاست ما در سراسر دنیا شاهد آن هستیم که مجموعه آموزشهای باله، اپرا، صدا، بدن، حرکت و... از طریق فضای مجازی ارائه می‌شود. در کشورهایی دیگر چند روز پس از آنکه اعلام قرنطینه شد، هنرمندان در فضاهای مجازی شروع به فعالیت کردند. به عنوان مثال مدرسه‌ای در کشور فرانسه هفتصد معلم تئاتری معرفی کرد تا تمام مصادیق، مفاهیم و تعاریف بازیگری، کارگردانی، طراحی صحنه و گریم را به صورت مجازی تدریس کنند. مسئله اساسی این است که من هم که موافق این فضا هستم، همچون دوستانی که مخالف آن هستند هنوز نمی‌دانیم قرار است چه شود و این حرکت تا چه اندازه مفید و یا چه میزان ضرر دارد. اما هیچکدام نیز نمی‌توانیم منکر شویم که هر پروسه، جریان و پدیده فرایند محوری قطعا دارای سودها و ضررهایی خواهد بود. بحث من این است که باید عمل کنیم و منتظر بازخوردها باشیم تا قابل محاسبه شود تا بتوانیم دوباره از این فضا استفاده کنیم. اگر هیچ کاری انجام ندهیم متوجه سود و ضررهای آن نخواهیم شد. من نیز در حال آزمایش هستم و به ضرس قاطع نمی‌توانم بگویم این اتفاق صددرصد خوب است، اما من عمل‌گرا هستم و کار خود را انجام می‌دهم و به نظرم می‌رسد که عمل از حرف بسیار قابل اعتمادتر است. بنابراین به اعتقاد من ابتدا باید وارد عمل شد و سپس بازخوردها مورد سنجش قرار بگیرد.
میزان استقبال از جشنواره چطور بود و آیا استان‌ها نیز حضور قابل توجهی در این جشنواره داشتند؟
با این جشنواره شورش و جنبش خوبی برای خانواده‌ها به وجود آمد و اکنون آن‌ها نیز به فضای تئاتر وارد شده‌اند و اتفاقاً علاقمندند تا تئاتر را بشناسند و صحبت‌هایی که درباره این جشنواره می‌شود را در صفحات جستجو کنند و کار خودشان را رصد کنند. به نظرم این جنبشی است که امروز می‌تواند حتی به دایره تماشاگر ما هم کمک کند تا بعداً که تئاتر زنده اجرا شد آن‌ها نیز به جمع مخاطبان تئاتر بپیوندند. حدود 20 خانواده غیر تئاتری به این جشنواره اثر ارسال کرده‌اند که اکنون تئاتر برای‌شان مسئله است چراکه خود پای‌شان را وسط میدان گذاشته‌اند. از 26 استان به این جشنواره کار ارسال شده است و برخی از استان‌ها بالای پنج یا شش اثر به جشنواره ارسال کرده‌اند و این یک اتفاق شگفت‌انگیز است چراکه خبر این جشنواره در 26 استان منتشر شده است و این خود یک جنبش سراسری است که حداقل با نام تئاتر در سراسر کشور راه‌اندازی شده است. این حرکت می‌تواند محاسنی داشته باشد و قطع به یقین می‌تواند ضررها و لرزش‌هایی هم داشته باشد.
شعار این جشنواره را بر مبنای همدلی، امید و آموزش قرار دادیم و به نظرم این شعار هم جواب داد. در این جشنواره یک یا دو کار خوب در ارتباط با مدافعین سلامت داشتیم که تا مراحل بالای داوری هم راه یافت. ما معضلی که داریم این است که در لحظه، تقابل احساسی نسبت به مسائل داریم و سپس آن را رها می‌کنیم. اتفاقا باید بعدها در این خصوص اتاق فکر گذاشته شود.
ضرورت توجه به فضای مجازی در پی تعطیلی فعالیت‌های فرهنگی هنری بسیار پدیدار شده است. چیزی که پیش از این به آن توجه چندانی نشده بود.
چند سال است که فضاهای مجازی قابل دسترس و مورد استفاده است، چرا هیچ‌گاه در اداره کل هنرهای نمایشی به استفاده از این فضا فکر نشده است که اکنون با شائبه مجوز فیلم تئاتر روبرو شویم؟ این اتفاق به دلیل آن است که ما اتاق فکر نداریم و در لحظه اتفاقی می‌افتد و سپس درباره آن به نتیجه می‌رسیم. از آنجا که فرهنگ جریانی دیرپا و دورپاست که امروز بذری کاشته می‌شود و سال‌ها بعد نتیجه می‌دهد، تفکرش هم باید از قبل انجام شود. باید حدود و وقوع مسائل سنجیده شود و علاج واقعه پیش از وقوع اتفاق افتد. ما هر وقت اتفاقی می‌افتد تازه به فکر دعوا و بحث بر سر آن می‌افتیم.
طبق خبرها قرار است بیست و یک اثر برگزیده در اختتامیه امروز اعلام شود.
در اختتامیه امروز بیست و یک برگزیده از سوی داوران اعلام خواهد شد. همانطور که شاهد بودید ما از هنرمندان بسیار ارزشمندی در شورای انتخاب و داوری این جشنواره بهره برده‌ایم. از آنجا که در این جشنواره ژانرها و گونه‌ها آزاد بود، طبیعی است که داوری که متخصص است دسته‌بندی را تغییر دهد و کارها را منظم و دسته‌بندی کند و سپس به من ارائه کند و من نیز قاعدتاً پیشنهاد این هنرمند والا مقام را قطعاً خواهم پذیرفت. تغییرات جالبی به وجود آمده که من بسیار این تغییرات را دوست دارم و آن چیزی بوده که از فضای مجازی الهام گرفته شده است. با داوران ارتباط تنگاتنگی داشتم و بارها با آن‌ها صحبت کردیم. 172 کار طی بیست روز از 26 استان به دبیرخانه جشنواره رسیده است که به نظرم این حرکت جای تقدیر و تشکر از کل ایران زمین را دارد. شصت و نه درصد کارهای جشنواره از استان‌ها به دست ما رسیده و این صرفا یک عدد و رقم نیست بلکه تلاش‌های فوق‌العاده‌ای است که در سرتاسر کشور انجام شده و ما بابت این موضوع باید به خود می‌بالیم. اکنون حتی جشنواره‌های جهانی هم تعطیل شده و این شرایط مختص ایران نیست و پس از مدت‌ها ما با همه دنیا سوار بر یک کشتی شده‌ایم و این جهانی بودن را با یکدیگر احساس می‌کنیم و جزر و مدها کشتی‌ها را به یک شکل حرکت می‌دهد. در جریان این اتفاق که متاسفانه عده بسیاری را به دلیل بیماری از دست دادیم اما آن‌هایی که زنده می‌مانند، تجربه تاریخی خواهند داشت. ما اکنون تاریخ جدیدی داریم تاریخ پیش از کووید 19 و تاریخ پس از آن.
امکان دارد این جشنواره ادامه‌دار باشد و دوره دوم آن نیز برگزار شود؟
رسل کرو یکی از بازیگرانی است که همیشه او را دوست داشته‌ام چراکه پس از اینکه در فیلم "گلادیاتور" ایفای نقش کرد اعلام کرد که قسمت دوم آن دیگر ساخته نشود. به نظرم لطف این جشنواره به این دوران بود و دیگر علاقمند نیستم به لحاظ تاریخی به این زمان بازگردم. ما سه ماه بسیار دشوار را تحمل کردیم و فکر می‌کنم چند ماه سخت دیگر را در پیش داشته باشیم و این خاطره خوشی است که هیچ زمان دیگری حاضر نیستم به آن بازگردم اگر هم قرار است انجام شود قائدتا من دیگر نخواهم بود چراکه قدم نخست را برداشتیم و خدا رو شکر اتفاقی رقم خورد. پس از این اگر دوستان علاقمند بودند آن را ادامه دهند. شاهد آن بودید که پس از ما، ده- دوازده جشنواره اینچنینی فراخوان خود را اعلام کردند که حتی جوایز آن‌ها از ما بیشتر است. بسیار خوب است تا این فضا را از آن خود کنیم و نگران چیزی نباشیم.
در پایان در صورتی‌که نکته و مطلبی است، بفرمائید.
ما قیم تئاتر نیستیم و تئاتر بسیار از ما قوی‌تر است. تئاتر فرایندی است که همواره زنده خواهد ماند. تئاتر از جنگ‌های صلیبی و همچنین جنگی‌های جهانی اول و دوم جان سالم به در برده است و حتی قوام و تبیین یافته و قدرتمند شده است. از این مصیبت نیز قطع به یقین گذر خواهد کرد، چراکه واقعیت این است که دنیا به این نتیجه رسیده که هیچ فرایندی جای تئاتر را نخواهد گرفت و امیدوارم روسای بالادستی ما نیز به این موضوع برسند. معنی فرهنگ دقیقاً دو امر است؛ ادبیات و تئاتر و هیچ چیز جای این دو را نخواهد گرفت پس تا این اندازه نگران نباشید چراکه هیچ فرایند و پروسه‌ای جایگزین این گفت‌وگوی رودررو و این فضای مملو از تصمیم و انتخاب و همسویی میان عقل، اندیشه و رفتار را نخواهد گرفت. همه‌چیز به تدریج وارد فضای نمایشی خواهد شد. چراکه فضای نمایشی یعنی احترام گذاشتن به یکدیگر، اما با هم مخالف بودن و این چیزی است که بشر به منظور ادامه زیست به آن نیازمند است و این موضوع فقط در فرایند زنده‌ای به نام تئاتر اتفاق می‌افتد. امیدوارم اهمیت تئاتر روز به روز به لحاظ فرامین بالادستی نیز در کشور ظهور کند تا شاهد کم لطفی‌ها و بی‌مهری‌ها نسبت به فضای تئاتر نباشیم. از حمایت انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس در این خصوص بسیار سپاسگزار هستم.
در این جشنواره از آثاری از شکسپیر تا نمایشنامه‌نویسان داخلی حضور داشته است تا حتی جریانات خودجوش برخی از عزیزان در دیگرگونه‌های اجرایی، عروسکی و کودک. این جشنواره برای من بسیار مبارک بود و سپاسگزارم از همه عزیزانی که ما را در این راستا حمایت کردند و تنها نگذاشتند.