به گزارش هنرآنلاین، پرویز نشاط که به عنوان مجری در این گفت‌وگوی رودر رو با دست‌اندرکاران نمایش، حضور داشت اولین سوال خود را از یادداشت کارگردان در بروشور اجرا شروع کرده و پرسید: دو مسئله در این یادداشت وجود دارد.؛ اینکه نمایش شما برشی از یک واقعیت است و همه خانواده‌ها به نوعی درگیر آن هستند. می‌توانیم بگوییم که جنگ بخشی از تاریخ این مملکت است اما از چه زاویه‌ای باید به آن نگاه کرد تا به‌این نکته برسیم که همه خانواده‌ها با آن درگیر هستند؟ مسئله دیگر این است که نوشته‌اید "برگشتن" فقط طرح موضوع می‌کند بی‌آنکه موضع‌گیری خاصی داشته باشد. مگر قرارتان بر این نبوده که تئاتر باید به مخاطب جهت بدهد و به سوی یک فرهنگ‌سازی برود؟
حسین مسافر آستانه کارگردان نمایش "برگشتن" در پاسخ گفت: ابتدا بگویم که به عنوان کسی که‌این نمایش را کار کردم این جلسه برایم از این جهت اهمیت دارد که نقطه نظر منتقدین را بشنوم. در مورد دو سوالی که طرح کردید خود نمایش می‌گوید که مرا از چه زاویه‌ای ببینید. هم به جهت محتوا و موضوع، شکل اجرایی نمایش تعین‌کننده است. اینکه نمی‌خواهد قضاوت کند به مفهوم دور شدن از رسالت‌اش نیست. طرح یک مسئله و به فکر واداشتن تماشاگر بزرگ‌ترین رسالتی است که یک نمایش می‌تواند داشته باشد. معمولا موضع‌گیری اجرا، تماشاگر را به جای فکر کردن به تقابل وامی‌دارد و ما این را نمی‌خواستیم. کارهایی که در گذشته به جنگ می‌پرداختند اکثرا با محتوای از پیش تعین شده همراه می‌شدند و اغلب بیش از آنچه تصور می‌شد به تقابل می‌انجامید.
وی ادامه داد: آنچه در آن سال‌ها شکل گرفت نه کار هنر بود و نه تئاتر و نه سینما، بلکه حرکت جمعی مردم در یک شرایط خاص اجتماعی، عکس‌العملی را شکل داد که مایه مباهات و افتخار تاریخی ملت است. اگر تئاتر می‌خواهد آن برهه را دستمایه خود قرار دهد باید همان احساس را به مخاطب خود یادآوری کند. به مخاطب بگوید که در چه وضعیتی به چه چیزهایی نگاه می‌کنیم ولی به آن فکر نمی‌کنیم. قطعا نتیجه‌ای که مخاطب به آن می‌رسد دور از انتظار نخواهد بود اما نمایش نتیجه را شعار نمی‌دهد و مانیفست خود را تبدیل به شعار نمی‌کند چون مخاطب را تحت‌تاثیر محتوای خود قرار داده است.
این کارگردان تئاتر در ادامه گفت: احساس کردم موضوع دفاع مقدس مخصوصا برای نسل جدید به ضد خودش تبدیل می‌شود. ارزش‌های آن امر نادیده گرفته می‌شود. جامعه ما پر از تبلیغ است نسبت به موضوع شهید، ایثار و خانواده شهدا ولی آن را در نسل جوان جاری و ساری نمی‌بینیم. چرا؟ چون با شعار دادن نسبت به این موضوع بقیه را در مقابلش قرار داده‌ایم. بسیاری از بازتاب‌هایی که تا امروز داشتیم بسیار نزدیک به هم بوده، تقریباً همه به نوعی احساس شرمندگی نسبت به موضوع و نسبت به آدم‌هایی که در پیرامون وجود دارند و به آنها توجه نمی‌کنیم بوجود آورده است.
احسان زیورعالم منتقد این جلسه با نگاه تاریخی نسبت به موضوع دفاع مقدس صحبت‌های خود را آغاز کرده و با بررسی شکل‌گیری درام دفاع مقدس از ابتدا به نگاه انتقادی نویسندگانی همچون علیرضا نادری به این حوزه پرداخت. این منتقد تئاتر گفت: زمانی "کانال کمیل" به عنوان یکی از نمونه‌های موفق ادبیات نمایشی دفاع مقدس مطرح می‌شود و در همان زمان علیرضا نادری با نگاه انتقادی به جنگ می‌پردازد. اما با مشکلاتی روبرو می‌شود و انگار نگاه انتقادی او در "پچ‌پچه‌های پشت خط نبرد" در خود نادری باقی می‌ماند و ادامه پیدا نمی‌کند. شاید اتفاقاتی که در آن زمان برای نمایش می‌افتد باعث می‌شود خودش دیگر از آن جلوتر نرود و یا نتواند شاگرد خوبی از خودش برجای بگذارد. البته نمونه‌هایی بوجود می‌آیند اما تاثیرگذاری آن نمایشنامه را ندارند.
او در بخش دیگر صحبت‌هایش به‌این نکته اشاره کرد که علیرضا نادری جنگ را تجربه کرده و خودش مجروح جنگ بود شاید نداشتن تجربه مستقیم جنگ در نویسندگانی که پس از او نگاه انتقادی داشته‌اند کاستی آثار این حوزه است.
او کنده شدن از جنگ و پرداختن به فضای پس از آن را مرحله بعد در درام‌نویسی دفاع مقدس برشمرده و به نمونه آثاری از حمیدرضا آذرنگ و نیما دهقان اشاره کرد. زیورعالم این شکل سوم را که به شهید، خانواده شهدا و ایثارگران و مسائل و مشکلات آنها در دنیای کنونی می‌پردازد را راه فراری از دو نمونه ترویجی و انتقادی گذشته در ادبیات نمایشی این حوزه دانسته و "برگشتن" را نیز در این حوزه دانست و گفت: موضوع مادران شهید، همسر شهید و غیره نیز در آثار متعدد پرداخته شده و بسیار تکراری شده است. "برگشتن" نیز موضوع جدیدی در این حوزه پیدا نمی‌کند که به آن بپردازد. نسبت این‌گونه آثار با جنگ تنها یک نسبت تاریخی است و بیشتر به عواقب آن می‌پردازند. به عنوان منتقدی از نسل جوان که جنگ را تجربه نکرده‌ام دوست دارم اثری را ببینم که موضوعات جدید در این حوزه پیدا کند. اینکه چرا جنگ ادامه پیدا کرده‌است، کهنه سربازها و ... موضوعاتی است که هنوز به آنها پرداخته نشده است.
حسین مسافر آستانه در پاسخ به این انتقاد گفت: همه موضوعات مبتلا به بشریت تکراری هستند. وظیفه هنر چگونگی و کیفیت بیان این موضوعات است. یک نمایش چطوری و با چه کیفیتی این موضوعات را مطرح می‌کند که جذاب باشد نکته جدایی‌ناپذیر است. جذابیت اثر و نوع رابطه‌ای که با مخاطب پیدا می‌کند اهمیت دارد.
در ادامه بحث و گفت‌وگو درباره آثار شاخص ادبیات نمایشی در حوزه دفاع مقدس و تاثیرگذاری آنها بر روند تولید آثار نمایشی در این حوزه ادامه پیدا کرد که خیرالله تقیانی‌پور و جواد نوری نیز نمونه‌های متعددی از این آثار و مسیر تجربیات متعدد خود در همکاری با کارگردانان و نویسندگان این حوزه و فعالیت‌های انجمن تئاتر دفاع مقدس در کشور را توضیح دادند.
حسین مسافر برخی از آسیب‌هایی که به ادبیات نمایشی و تئاتر حوزه دفاع مقدس وارد شده است را از توقف فعالیت‌های مستمر و نظام‌مند در این حوزه دانست و به برخی از فعالیت‌های پژوهشی، اجراهای استانی، تولید آثار نمایشی و افزایش متقاضیان در دوره تصدی‌اش بر انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس اشاره کرد. وی آسیب بزرگ به‌این حوزه را اسارت در حصار مناسبت دانست که در سال‌های بعد شکل گرفته است و هنرمندان را از پرداختن به‌این حوزه ناامید کرده است.
این مدیر تئاتری تصریح کرد: جنگ فقط توپ و تانک و اسلحه نبود بلکه شکل‌گیری فرهنگی بود که با همه مشکلات، اخلاق اجتماعی و فرهنگی خاصی را شکل داد. امروز از آن فرهنگ چه باقی گذاشته‌ایم؟ چه تبیینی در تئاتر از آن می‌کنیم؟ احیا آن فرهنگ در تئاتر دفاع مقدس یک ضرورت روز است. الان وقتی از سهمیه خانواده شهید صحبت می‌کنیم عده زیادی نسبت به آن گارد دارند چرا این اتفاق افتاده است؟ این اتفاق ناشی از غرض و مرض مردم نیست، چیزهایی دست به دست هم داده که به‌اینجا رسیده است.
در بخش بعد این نشست احسان زیورعالم به اپیزودیک بودن نمایش "برگشتن" اشاره کرده و این اثر را دارای اپیزودهایی دانست که می‌توانستند به صورت مستقل نیز به اجرا در بیایند.
پرویز نشاط نیز با بیان اینکه دراماتورژ کسی است که به نفع مخاطب در کنار کارگردان می‌نشیند بحث را به مرتضی شاه‌کرم دراماتورژ نمایش "برگشتن" سوق داد و از او درباره کاری که در‌این پروژه انجام داده است پرسید.
مرتضی شاه‌کرم گفت: فکر می‌کنم دراماتورژ هماهنگ‌کننده اجزا اجراست و می‌تواند نظرش را در همه چیز اعمال کند. کارکردن کنار آقای مسافر برایم تجربه خوبی بود و تلاش کردم تا جایی که می‌توانم به هر دو وجه کار و مخاطب فکر کنم. دائم دنبال موقعیتی بودیم که درام در نمایشنامه تا اجرا شکل بگیرد.
خیرالله تقیانی‌پور نیز در پاسخ به‌این سوال که آیا نمایشنامه‌اش احتیاج به دراماتورژی داشته است یا خیر گفت: سال 88 یا 89 که‌این متن نوشته شد در بازبینی جشنواره ماه رد شد. چیزی که در زمان نوشتن نمایشنامه برایم مهم بود‌این نکته بود که همواره از یاد و خاطره شهید صحبت می‌شود ولی کسی از آرمان او صحبت نمی‌کند. الان وظیفه کدام است؟ آن زمان گفتند که روی آرمان تکیه نکن و من هم سعی کردم بی‌طرف پیش بروم. در سری جدید جشنواره مقاومت نیز با مشکلاتی روبرو شد و با ارفاق قبول شدیم. بعد از چند سال قصه متن را به آقای مسافر دادیم و گفتند نیاز به بازنویسی دارد. چون گرفتار بودم قرار شد خود آقای مسافر و نوری آن را بازنویسی کنند.
وی درباره نمایشنامه اولیه گفت: قصه من درباره عماد و همسرش بود اما آقای مسافر آن را وسیع‌تر دید و اصل قصه خانواده و مادر شهید شد. در "برگشتن" رویکرد کارگردان در آن پررنگ‌تر شد.
او درباره دست به عصا بودن نویسنده در پرداختن به موضوع گفت: تجربیات گذشته و رد شدن در جشنواره‌ها که در زمان جوانی من برای این متن پیش آمده بود بی‌تاثیر نبود ولی خوشحالم آقا مسافر خیلی صریح‌تر آنها را بیان کرد و بخش‌هایی از متن را برجسته کردند.
زیورعالم درباره نمایشنامه گفت: این گونه آثار وابسته به درام‌های خوش ساخت هستند. عموما هم واجد پیام‌هایی هستند. به نظرم برای سال 88 تا امروز قصه خیلی عوض می‌شود. در‌این زمان به راشدی حق می‌دهیم ولی نه به آن میزان که شما به آن حق داده‌اید. از سوی دیگر مادر نیز طرف عماد را می‌گیرد. شخصیت مادر را به عنوان نقشی که قضاوت‌اش ملاک سمت و سوی اثر است می‌پذیریم. شخصیت امینی نقیض آن می‌شود که می‌تواند نقطه موفق نمایش باشد. داستان امیری می‌تواند داستان مستقلی باشد.این شخصیت کنش دارد و قابل توجه می‌شود.
تقیانی توضیح داد که امیری بوسیله کارگردان و دراماتورژ به اثر افزوده و بسط داده شده است.
مسافر آستانه توجه منتقد این جلسه به شخصیت امیری را مورد تقدیر قرار داد و تصریح کرد که خودش تاکید داشته کنش داشته باشد چرا که او شخصیت هدف است که پیام نمایش را همراه دارد.
او ادامه داد که نمایش، تفکر راشدی و عماد را سیاه و سفید نشان می‌دهد. شاید تلفیق هر دو فکر چیز مطلوبی است که باید به آن برسیم. مهم تضادی است که بین باقی مانده‌های این نسل رخ داده است.
در بخش سوم این محفل بازیگری و انتخاب بازیگران نمایش مطرح شد که مسافر آستانه درباره چینش بازیگران و شکل‌گیری اجرا در روند تمرینات توضیح داد: شاید اگر این تیم بازیگری نبود اجرا چیز دیگری می‌شد. هیچ چیز را تحمیل نکردم ولی تمام ابزار بازیگری را از آنها گرفتم و در نهایت چیزهایی را به کار تزریق کردم. برای گروه بازیگری خیلی سخت بود ولی با همراهی و همدلی، آرام آرام در تمرین شکل گرفتند.
زیور عالم اشاره کرد که خانم رادمنش تنها بازیگری است که در کار آزاد گذاشته شده است و مسافر توضیح داد: این جنس بازی آزادی بیشتری می‌طلبید و ویژگی‌های خود بازیگر باعث شده است که برای‌این نقش انتخاب شود. با تمرین و مقداری تغییر به‌این شکل رسید. بازی‌ها در زمان تمرین فشرده یک ماهه و تمام وقت شکل گرفت. تلاش بازیگران قابل تقدیر است.
رادمنش بازیگر این نمایش نیز گفت: تا پیش از این اثر، بازی در نمایش‌های رئالیستی را بیشتر دوست داشتم. با فضای این نمایش غریبه نیستم و آدم‌های آن حقیقت ملموس زندگی من هستند. روز اولی که سر تمرین آمدم گفتند اصلا اشک و احساسات در این نمایش نمی‌خواهیم و بیشتر می‌خواهیم نمکین باشد. برایم سخت بود چون مادران شهید را همیشه در قالب‌های احساساتی در ذهن داشتم. به لحاظ حرکتی نیز خیلی محدود شدم حتی نباید به پارتنرم نگاه می‌کردم. این فرم اجرایی در مسیر تمرین برایم دلچسب شد.
او توضیح داد که در این مسیر از سویی محدود شده بودیم اما در عین حال دست‌مان برای برخی از لحظات و دیالوگ‌ها باز گذاشته شده بود. بازی نقش سه مادر رنج کشیده، بدون نمایان شدن این رنج برایم خیلی جذاب بود.
مسافرآستانه درباره دو قلوهایی که در کار بازی می‌کنند گفت که در آنام آنها را می‌شناختم و در کارهای کارگردانان دیگر هم بازی داشته‌اند.
زیورعالم رویکرد کارگردانی‌این اثر را که با فاصله‌گذاری همراه شده تا از احساساتی بودن تماشاگر فرار کند را موفق دانست و آن را یکی از نقاط قوت اثر برشمرد.
در ادامه این جلسه فاصله‌های طولانی بین کارهای حسین مسافر آستانه مطرح و مورد گفت‌وگو قرار گرفت که زیورعالم شکستن ساختارهای اجرایی گذشته‌اش را در این اثر مطرح کرد.
کارگردان نمایش "برگشتن" توضیح داد: در تمامی‌کارهایی که دخیل بودم تلاش می‌کردم که‌این شیوه را طرح کنم. خیلی سال قبل‌تر هم این شیوه کمینه‌گرایی در رفتار و بیان و حرکت را تجربه کرده بودم. به نظر من تماشاگر امروز خیلی هوشمند است بنابر‌این بهتر است راحت حرف بزنیم و ساختن اثر را در ذهن تماشاگر انجام دهیم.
او تاکید کرد: اگر سماجت جواد نوری و خیرالله تقیانی‌پور نبود به‌این زودی کار نمی‌کردم. آدمی‌نیستم که دنبال سالن بروم و منت کسی را بکشم. کارهای دیگرم هم همین بوده که دیگرانی کنارم بوده‌اند که زمینه و شرایط را ایجاد کرده‌اند.
این جلسه با بحث و گفت‌وگو درباره آثار حوزه دفاع مقدس و شخصیت‌های آثار نمایشی در این حوزه، مسائل و مشکلاتی که در تولید آثار جریان دارد، موضوعات متنوع در این حوزه و... ادامه یافت.