سرویس تئاتر هنرآنلاین: هفته پایانی آذرماه با عنوان هفته پژوهش نام‌گذاری شده است از این روی به سراغ منوچهر اکبرلو نویسنده، کارگردان و پژوهشگر تئاتر رفتیم و از او درباره عوامل تعیین‌کننده و تاثیرگذار در زمینه پژوهش در عرصه تئاتر جویا شدیم. او هم اکنون در حال پژوهشی با عنوان "چهل سال تئاتر ایران" است که این کتاب همزمان با سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر رونمایی خواهد شد.
منوچهر اکبرلو در گفت‌وگو با خبرنگار هنرآنلاین درباره عوامل تعیین‌کننده و تاثیرگذار در زمینه پژوهش در عرصه تئاتر گفت: در زمینه مسائل پژوهش تئاتر عواملی تعیین‌کننده و تاثیرگذار هستند که باعث می‌شوند امر پژوهش در تئاتر، جایگاه شایسته خود را نداشته باشد. با وجود اینکه بسیاری معتقدند که پژوهش پیش شرط توسعه است و وضعیت پژوهش در رویکردهای آتی بسیار موثر است اما در این امر مسائلی مطرح است.
او برخی از مهمترین این مسائل را اینگونه برشمرد و خاطرنشان کرد: نخست پایین بودن سرمایهگذاری در این حوزه است که اگر ما نگاهی به فهرست مکان‌های پژوهشی؛ چه در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چه در اداره کل هنرهای نمایشی و چه در ارگان‌های فرهنگی دیگر مانند سازمان فرهنگی هنری شهرداری و یا حوزه هنری داشته باشیم خواهیم دید که سهم پژوهش بسیار اندک است. دلیل دوم که خود علتی است بر اینکه چرا بر بودجه سرمایهگذاری در زمینه پژوهش کمتر دقت می‌شود، ضعف ساختاری نظام فرهنگی ماست که جایگاه درستی برای امر پژوهش در آن در نظر گرفته نشده است و این خود دلیل دارد و آن هم روزمرگی نظام‌های مرتبط با امور فرهنگی است.
اکبرلو در ادامه افزود: بنابراین سیستمی که درگیر روزمرگی و مدیریت بی‌ثبات است که مشخص نمی‌کند که آن مدیر فردا نیز پشت آن میز می‌نشیند یا خیر، باعث می‌شود تا آن سیستم اداری در همه عرصه‌ها از جمله تئاتر دچار روزمرگی شود. زمانی‌که حرف از آینده می‌شود حداقل از یک دوره زمانی پنج سال به بعد و در شکل‌های ایده‌آل پنجاه سال به بعد است و بر این اساس مدیران کمتر سند چشم‌انداز، برنامه‌های بلند مدت، نگاه به آینده و آینده‌پژوهی را پیش چشم قرار می‌دهند.
او روزمرگی و بی‌ثباتی جایگاه مدیران را دلیلی بر بی‌توجهی آن‌ها به امر پژوهش عنوان کرد و یادآور شد: از آنجایی که مدیران درگیر روزمرگی و بی‌ثباتی جایگاه‌شان هستند بنابراین حاضر نیستند که بر امر پژوهش سرمایهگذاری کنند و بیشتر درگیر روزمرگی و نهایتاً فعالیت‌های زودبازده هستند که بشود به عنوان آمار و بیلان کار ارائه کنند و بیشتر به دنبال آن هستند تا بر اتفاقات زمان مدیریتی خود تمرکز داشته باشند.
این پژوهشگر و استاد دانشگاه نبود بانک اطلاعاتی را از دیکر نکات و عوامل بی‌توجهی پژوهشگران به امر پژوهش یاد کرد و گفت: هم اکنون در حال تکمیل پژوهش 40 سال تئاتر ایران هستم که به مناسبت جشنواره تئاتر فجر به زودی منتشر خواهد شد و بزرگترین مشکل من نبود مکان‌هایی به منظور دریافت اطلاعات است. متاسفانه ما کتابخانه، سایت جامع، مراکز، منابع و مکان‌هایی به منظور آرشیو روزنامه‌ها، کتاب‌ها و اطلاعات مربوط به فعالیت‌های تئاتری از دوره‌های مختلف به منظور کسب اطلاعات نداریم. بنابراین مجبور به آن هستیم تا به صورت موردی پیش برویم و این موضوع حاصلی جز خستگی، طولانی شدن پروسه پژوهش و ناقص شدن پژوهش ندارد.
او همچنین اضافه کرد: در بخش‌های مختلفی از این کتاب که در نظر داریم تاریخچه چهل سال تئاتر را بیان کنم با خلاهای بسیاری روبرو هستیم و نکته تاسف‌بار این است که اگر بگوئیم در دهه 60 اینترنت وجود نداشت و انتشار کتاب تا این حد رایج نبود اما من به منظور یافتن اطلاعات مربوط به دو سال پیش که کتاب‌های بسیار، گزارش عملکردهای مختلف توسط مدیران، سایت‌های اینترنتی وجود داشته است نیز دچار مشکل هستم و متاسفانه اطلاعات بسیار ناقصی در دسترس است. اصلی که در مدیریت فرهنگی بسیار تاسف‌بار است این است که همگی مبدا فعالیت‌ها را زمانی می‌دانند که خود پشت میز نشسته‌اند و معمولاً بسیاری راه حذف فعالیت‌های دوره قبل را در پیش می‌گیرند.
این نویسنده با بیان اینکه در صورتی‌که بخواهیم در زمینه‌ای تحقیق کرده و یا آماری به دست آوریم در خوشبینانه‌ترین حالت تنها به آمار و اطلاعات دوره کنونی مدیریتی وقت دسترسی وجود دارد، اظهار کرد: متاسفانه دسترسی به اطلاعات و آمار دوره‌های پیشین مدیریتی میسر نیست و یا اساساً از بین رفته است.
منوچهر اکبرلو ویژگی و فاکتور دیگری را که منجر به نحفیف شدن و از بین رفتن رغبت پژوهشگران به امر پژوهش است را اینگونه عنوان کرد: نبود قوانین حمایتی در حوزه فرهنگ منجر به نحفیف شدن و از بین رفتن رغبت پژوهشگران به امر پژوهش است. ما قوانین حمایتی بسیاری در حوزه‌هایی چون اقتصاد داریم اما این قوانین حمایتی کمتر در حوزه فرهنگ وجود دارد. به عنوان مثال ما حق کپی رایت نداریم و در صورتی‌که پژوهشی دو یا سه سال به منظور انتشار زمان نیاز داشته باشد هیچ قانونی از پژوهشگر حمایت نمی‌کند تا از ثمرات و استفاده‌های احتمالی آن بهره‌مند شود.
او ارزش یک کتاب پژوهشی که نیازمند سه یا چهار سال زمان است را از دیدگاه مراکز فرهنگی با کتاب مجموعه سوالات امتحانی اول دبیرستان که در طی چند روز جمع‌آوری می‌شود را یکسان عنوان کرد و گفت: در ارزش، معیار فعالیت و رزومه از دیدگاه مراکز فرهنگی، این دو کتاب در یک سطح و شان یکسان هستند و متاسفانه کارشناسی و کار کیفی در این خصوص صورت نمی‌گیرد و هرچه که دارای شابک باشد کتاب تلقی می‌شود. به همین دلیل کسانی که زمینه و تجربیات پژوهشی دارند، درس آن را خواندند و علاقمندی دارند رغبت کمتری به منظور حضور در این عرصه دارند و ترجیح می‌دهند به جای این کار، نمایشنامه بنویسند، داوری جشنواره‌ها را انجام دهند، تدریس کنند و یا به سراغ سمت‌های دولتی و پشت میزنشینی بروند تا حداقل حقوق‌شان تامین شود.
این کارگردان تئاتر ارتباط پژوهشگر با دیگر کشورها را از نکات مهم در زمینه پژوهش عنوان کرد و تصریح کرد: اصل نخست یک پژوهش این است که پژوهشگر بداند که آیا قبلا این پژوهش انجام شده یا خیر و در واقع دوباره کاری نکند و انرژی زمانی و مادی خود را برای کاری که قبلا انجام شده خرج نکند. متاسفانه نهادهای مختلف دولتی با وجود اینکه بخش‌های روابط‌عمومی و بین‌المللی دارند اساساً در عمل ایجاد شده‌اند که مانع ارتباط پژوهشگر با خارج از کشور شوند، یعنی می‌خواهند که اطلاعات را به صورت انحصاری داشته باشند، در حالی‌که خودشان نیز از آن اطلاعات استفاده نمی‌کنند اما برای کاری که از آن حقوق می‌گیرند هیچ‌گونه اطلاعاتی را نیز به پژوهشگران ارائه نمی‌دهند تا مورد استفاده آن‌ها قرار گیرد.
او در ادامه صحبت‌هایش افزود: بروکراسی اداری از دیگر عواملی است که باعث می‌شود تا پژوهشگر آنقدر به دنبال نامه‌نگاری، معرفی‌نامه و رعایت ضوابط بدود تا از استفاده از آن مراکز پژوهشی منصرف شود.
اکبرلو نکته‌ای را که باعث شده مدیران نسبت به پژوهش روی خوش نشان ندهند کاربردی نبودن پژوهش عنوان کرد و گفت: بسیاری از پژوهش‌هایی که در سطوح پایان‌نامه دانشجویان یا سطوح دیگر انجام می‌شود و بودجه‌ای که توسط ارگان‌ها فرهنگی به آن تعلق می‌گیرد کاربردی نیستند و دیده شده که پژوهشی با هزینه بسیار درباره عناوینی که هیچ کارکرد کنونی در فضای تئاتر ما ندارد انجام شده است. توجه به مراکز مختلفی از جمله تماشاخانههای خصوصی، توجه به تاریخ ثبت نشده و یا اینکه چگونه می‌شود تئاتر را میان مردم برد یا چگونه تئاتر کودک یا خیابانی را که با اقشار جامعه به صورت مستقیم رودررو است را می‌شود گسترش داد، از اولویت‌های پژوهشی تئاتر امروز است.
او در ادامه اضافه کرد: شاهد هستیم که پژوهش‌های زیادی در حال انجام است و در دانشگاه‌ها نیز فرصت‌های مطالعاتی به مدرسین داده می‌شود و مراکز پژوهشی، پژوهش‌هایی را انجام می‌دهند اما زمانی‌که عناوین را نگاه می‌کنیم کمترین رابطه‌ای با مسائل کنونی جامعه ما ندارد و طبیعتا کسی از آن‌ها استفاده نمی‌کند علاوه بر اینکه دسترسی به آن‌ها هم بسیار مشکل است.
این پژوهشگر از نبود مجموعه تامین‌های معیشتی، حمایتی و قانونی به عنوان دلیلی بر بی‌توجهی به امر پژوهش نام برد و تصریح کرد: پژوهشگران ما تا جایی که تنها انگیزه‌های شخصی و دلی‌شان اجازه می‌دهد این کار را انجام می‌دهند. ضمن اینکه در شرایطی قرار داریم که نتایج پژوهش‌ها معمولا از نگاه سیاسی فیلتر می‌شود به این معنا که همه مدیران علاقمندند تا نتیجه پژوهش‌ها این باشد که دوره مدیریتی آن‌ها بهترین دوره بوده است و در دوره‌های پیشین اتفاقات قابل توجهی روی نداده است. بنابراین در صورتی‌که پژوهشگر تصمیم بگیرد که تن به خواسته مدیریت وقت بدهد اساساً نیازی هم به صرف هزینه و انجام پژوهش نیست. بنابراین مدیران بیشتر علاقمندند که نتایج پژوهش‌ها طبق خواسته و در راستای اهداف شخصی آن‌ها باشد و نیازی به این نمی‌بینند که صدور فلان بخشنامه یا اجرای فلان سیاست تا چه اندازه ممکن است به تئاتر آسیب وارد کند و یا باعث رونق تئاتر شود.
او بهره‌مندی صحیح از پژوهش را گامی به منظور تقویت سیاست‌ها و مسیرهای رو به رشد عنوان کرد و یادآور شد: متاسفانه مدیران حتی در شرایطی که خود هنرمند تئاتر هستند، آن چیزی را که شخصا به ذهن‌شان می‌رسد، اجرایی می‌کنند. بی‌توجهی به پژوهش‌ها و نتایج آن منجر به آن شده تا ما همواره در حال آزمون و خطا باشیم به این معنی که مدیر به روی کار آمده که اهل مطالعه پژوهش نیست و اساسا به پژوهش اعتقادی ندارد، سیاست‌های آزموده شده در دهه دیگر را که به شدت به تئاتر آسیب زده است بنابر تمایلات شخصی اعمال کند و پس از گذشت مدتی شاهد تبعات منفی آن باشیم.
اکبرلو درباره پژوهشی که هم اکنون در حال انجام است توضیح داد و گفت: اکنون در حال کار و پژوهش برای کتابی تحت عنوان "چهل سال تئاتر ایران" به همراه دکتر علی ایزدی هستیم که طراحی آن را آقای ایزدی برعهده دارند و این کتاب که با حمایت دفتر و طرح و برنامه اداره کل هنرهای نمایشی در حال آماده‌‌سازی است همزمان با جشنواره تئاتر فجر منتشر و رونمایی خواهد شد.
او در ادامه افزود: از آنجا که در دهه چهارم انقلاب اسلامی به سر می‌بریم و عدد چهل عدد رندی است و همیشه مظهر کمال و رسیدن به بلوغ است و در ادبیات نیز بسیار از این عدد استفاده شده است دوستان تصمیم گرفتند که این عدد بهانه‌ای باشد که ما بایستم و به چهار دهه سیاست‌ها برنامه‌ریزی‌های تئاتر و فعالیت‌های تئاتر نگاه کنیم.
این پژوهشگر در پایان درباره فصل‌های این کتاب توضیحاتی ارائه کرد و یادآور شد: این پژوهش شامل فصل‌های مختلفی از جمله فعالیت تئاتر طی این چهار دهه در استان‌های مختلف کشور همچنین معرفی مراکز آموزشی، دانشگاه‌ها و مراکز آزاد است. در بخش دیگر این کتاب به انتشارات پرداخته شده و تمام ناشرانی که پس از انقلاب کار تئاتر کردند آثار بسیار شاخص‌شان معرفی می‌شود. قسمت دیگر این مجموعه بخش بین‌الملل است و تمام حضورهای بین‌المللی کارشناسان، مدرسان و گروه‌های تئاتر در این چهار دهه در آن بررسی شده است. در قسمتی دیگر تمام تماشاخانههای پس از انقلاب که بیشتر آن‌ها تماشاخانههای خصوصی یا مربوط به شهرداری هستند معرفی شدند و در بخش بعدی نیز تمامی جشنواره‌های پس از انقلاب معرفی شدند و در دو بخش دیگر وضعیت حضور زن‌ها در تئاتر ایران و همچنین وضعیت تئاتر ایران در چهل سال اخیر معرفی شده است.