سرویس موسیقی هنرآنلاین: از زمانی که هنر موسیقی در سبک و سیاق معاصر خود پا به عرصه فرهنگ و هنر این سرزمین گذاشت یکی از دغدغه‌های فعالان این حوزه تولید و انتشار محصولاتی با رویکرد دینی در ایران اسلامی بود.
از همین رو، با نگاهی گذرا به تولیدات فاخر هنرمندان موسیقی در مدح بزرگان دین مبین اسلام درمی‌یابیم که پیامبر اکرم (ص) صدرنشین مضامین اساتید این بخش بوده و هست.
والا پیامدار محمد گفتی که یک دیار، هرگز به ظلم و جور نمی‌ماند بر پا و استوار... این قطره‌ای است از اقیانوس موسیقایی در مدح و ثنای رسول اکرم (ص). در ادامه این مطلب نگاهی گذرا به آثاری که در مدح پیامبر اسلام اجرا شده داشته‌ایم:
فرهاد مهراد
"وحدت" یا "والا پیامدار" با شعری از سیاوش کسرایی، آهنگ اسفندیار منفردزاده و صدای فرهاد مهراد، معروف‌ترین قطعه موسیقی است که در حمد و ثنای پیامبر اکرم (ص) اجرا شده و پر حاشیه‌ترین آن‌ها نیز هست. منفردزاده قطعه "وحدت" را در روز یکشنبه ۲۲ بهمن سال ۱۳۵۷ ساخت و در روز ۲۵ بهمن با صدای فرهاد ضبطش کرد و آن را در روز پنجشنبه ۲۶ بهمن که مصادف با تولد پیامبر اسلام بود، برای پخش به تلویزیون برد.
فرهاد در مورد ضبط این قطعه گفته است: وحدت یا محمد را باید حد کمال شعر و موسیقی به شمار آورد. ضبط این ترانه صدای مرا خسته کرد چون می‌خواستم آن را با تمام وجود بخوانم.
این قطعه موسیقیایی در ماه‌های اول انقلاب بارها از تلویزیون و رادیو پخش شد ولی پس از مدتی این اثر نیز همچون سایر آثار فرهاد از لیست قطعات تلویزیون کنار رفت. در سال‌های اخیر نیز این قطعه موسیقیایی بارها از شبکه‌های مختلف تلویزیون پخش شده و خوانندگان مختلفی نظیر نیما مسیحا آن را بازخوانی کرده‌اند.
ناصر عبداللهی
سال 1374 برای نخستین بار قطعه‌ای با صدای ناصر عبداللهی، خوانندۀ پاپ (1349-1385) از شبکۀ یک سیما پخش شد. این اثر 11 دقیقه‌ای با عنوان محمد جان با شعر، موسیقی و دکلمه‌ای از ناصر عبداللهی در بندرعباس تولید و در قالب آلبومی معنوی به صورت غیررسمی ارائه گردید. در این اثر شعر با زبان معیار سروده شده ولی در برخی کلمات از واژه‌هایی با گویش محلی بندرعباسی نیز استفاده شده است. این قطعه موسیقایی دارای ساختار پاپ ملایم است و بین ملودی و کلام پیوندی مناسبی برقرار شده است.
همچنین عبداللهی در اوایل دهۀ 70 قطعۀ دیگری با محوریت حضرت محمد (ص) با عنوان احتمالی"محمد سرور پیغمبرانه" را با ملودی آرام و گویش محلی بندرعباسی در ساختار پاپ اجرا کرد که این هم قطعۀ درخور اعتنایی است. اثر مذکور نیز از طریق یکی از آلبوم‌های معنوی غیررسمی خواننده در اواسط دهۀ 70 منتشر شد.
امیر کریمی
سال 1377 امیر کریمی خوانندۀ پاپ قطعۀ "مرد خورشید" را با سروده‌ای از سعید امیر اصلانی و ملودی و تنظیمی از محمدرضا چراغعلی اجرا کرد و این اثر یک سال بعد در قالب آلبوم "غریبه" توسط شرکت سروش روانۀ بازار موسیقی کشور شد. در بخشی از این اثر گروه کر نیز به اجرا می‌پردازد.
مرد خورشید در سه وضعیت بیان‌کنندۀ دوران پیامبر است. مرحلۀ نخست به دوران قبل از پیامبر که سیاه و تاریک است، اشاره می‌کند. سپس به زمانی که پیامبر در غار حرّا مستقر می‌شود می‌پردازد و در نهایت مبعوث شدن و به پیامبری رسیدن محمّدبن عبدالله (ص) را بیان می‌دارد.
این اثر موسیقایی دارای ساختار پاپ ارکسترال است؛ بخش‌های مختلف اثر در سطحی حرفه‌ای ساخته شده‌اند و جزء قطعات موفّق و مؤثر موسیقی با موضوع پیامبر رحمت به شمار می‌آید. قطعۀ مرد خورشید تا اواخر دهۀ 80 به شیوه‌ای مناسب از صداوسیما پخش می‌شد.
پیام عزیزی
پیام عزیزی خوانندۀ ایرانی کرد زبان از اواخر دهۀ 70 تاکنون چندین اثر دربارۀ حضرت رسول اکرم (ص) اجرا کرده است.
وی سال 1379 در آلبوم "با قدسیان 1" با قطعۀ "یا رسول الله" و همچنین در آلبوم "لبیک" قطعات "یا رسول الله بی‌قرارم"، "مقام کردی یا رسول الله" و"یا نبی یا نبی" را با ملودی سازی محمدرضا عزیزی و تنظیم‌هایی از مجتبی میرزاده (1324-1384) اجرا کرده است.
عزیزی در آلبوم "پیام عاشقان" به اجرای قطعات "یا رسول الله دخیل" و"یا نبی" پرداخته است. "یا رسول الله دخیل" شاخص‌ترین اثر این خواننده با ملودی محلی و تنظیم مشترک پاشا هنجنی و علی پژوهشگر و شعری از پیر بسطام در آلبوم پیام عاشقان اواسط دهۀ 80 در ساختار پاپ – سنتی منتشر گردید. در این اثر خواننده با لهجۀ کردی شعر فارسی را اجرا کرده و ملودی این قطعه بخش ویژه و ممتاز آن به حساب می‌آید. قطعه از تمپوی بالاتر نسبت به سایر آثار با مضمون مشابه برخوردار است و پخش مکرّر آن از صداوسیما موجب شده برای مخاطبان اثری کاملاً شناخته‌شده باشد.
شاهین فرهت
سال 1385 به سفارش مرکز موسیقی و سرود سازمان صداوسیما، شاهین فرهت آهنگساز باسابقه یازدهمین سمفونی خود با عنوان "پیامبر اعظم" را در چهار موومان به مدّت دو سال ساخت و سپس آلبوم این اثر سال 1387 منتشر شد. ارکستر سمفونیک اکراین به رهبری ویلادمیر سیرنکو اجراکنندۀ این سمفونی بود.
شاهین فرهت در مصاحبه‌ای دربارۀ این اثر گفته است: تم اصلی این سمفونی حضرت محمد (ص) است و از ابتدا دربارۀ شخصیت ایشان صحبت می‌شود. همچنین این سمفونی شرح حال موبه‌موی پیامبر اسلام (ص) نیست، بلکه در وهلۀ اوّل یک بزرگداشت محسوب شده و بعد از آن به ابعاد مختلف شخصیت ایشان مانند انسانیت، عرفان، اخلاق و درام زندگی خود حضرت به عنوان سمبل می‌پردازد.
وی در ادامه می‌افزاید: سمفونی پیامبر اعظم (ص) از 4 قسمت تشکیل شده که برای نوشتن آن از دوتم به عنوان ایدۀ پایدار استفاده کرده‌ام که در هر 4 قسمت شنیده می‌شود. یکی از تم‌ها نشانگر وحدانیت خدا و دیگری به پیامبر ارتباط دارد که در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند.
این آهنگساز خاطرنشان می‌کند: قسمت اوّل سمفونی را در فرم سونات پیاده کردم و با حالت اعلامی که مبیّن ندایی از جانب حضرت حقّ است شروع می‌شود. در این قسمت به زندگی حضرت محمد (ص) و بیان تفکرات عالی و شخصیت ایشان پرداخته شده. قسمت دوم مقداری توصیفی‌تر شد.
سازندۀ سمفونی پیامبر اعظم ادامه می‌دهد: من فکر می‌کردم حضرت مدام با خدا در راز و نیاز بوده. به همین دلیل سعی کردم نجوا و راز و نیاز پیامبر با خدا را به شکل قطعه‌ای ملودیک نمایش دهم. در پایان قسمت دوّم لحظه‌ای است که حضرت محمد (ص) به پیامبری مبعوث می‌شود. قسمت سوّم همراه با دکلمه و آوازی است که شعر توسط آقای ساعد باقری در مدح حضرت محمد (ص) سروده شده است. همچنین در این قسمت تم‌هایی را که در اوّل سمفونی به تم پیامبر معروف بود دوباره اما به شکل فاتحانه می‌شنویم.
شاهین فرهت بیان می‌کند: استفاده از یک روش پولی فونیک (چندصدایی) به نام فوگ که در آن چندین صدا همراه هم حرکت می‌کنند و هر کدام به بیان موضوع مشخصی می‌پردازند از ویژگی‌های بخش پایانی و چهارم سمفونی است که به صورت پیروزمندانه به نشانه ماندگاری تفکر عالی پیامبر شنیده می‌شود.
بخش سوّم این اثر با مدّت زمان 11 دقیقه با شعری سرودۀ ساعد باقری و با صدای حمید حامی، خواننده پاپ - کلاسیک اجرا شده که جزء قطعات برجسته با محوریت رسول اکرم به شمار می‌آید. آهنگساز ملودی سنگین و پیچیده‌ای برای این بخش ساخته که اجرای آن اصولاً کار دشواری است.
سامی یوسف
سامی یوسف نام هنری سیامک برنجان، خوانندۀ ایرانی است که از سال 1362 خارج از کشور زندگی می‌کند. وی به عنوان خواننده‌ای مشهور در بین مسلمانان جهان شناخته شده و تاکنون چندین اثر در وصف حضرت ختمی‌مرتبت اجرا کرده است. سامی یوسف در این آثار تلاش کرده از منظرهای مختلف به ابعاد شخصیتی پیامبر اسلام بپردازد.
این خواننده در آلبوم "المعلم" قطعات "غار حرا"، "معلّم"، "مناجات" و "یا مصطفی" را دربارۀ حضرت محمد (ص) اجرا کرده است. آثار "امّت من"، "یا رسول الله" و "محمد" مربوط به آلبوم دوّم او یعنی "امّت من" هستند و قطعۀ "به سویم آمدی" متعلّق به آخرین آلبومش "هرکجا که هستی" است.
سامی یوسف در این قطعات کوشیده ذهنیت و تفکرات غلط و انحرافی که دربارۀ پیامبر اکرم در غرب وجود دارد را بزداید و دست به روشنگری بزند. در واقع این آثار واکنش هوشمندانه و بهنگام موسیقایی این خواننده در مواجهه با اهانت‌هایی است که طی سالیان اخیر توسط جریان‌های افراطی اسلام‌ستیز در غرب پدید آمده است.
همچنین سامی یوسف سال 1394 قطعه‌ای با عنوان "یا رسول الله" را به چهار زبان عربی، فارسی، ترکی و کردی اجرا کرد و در بخشی از آن از وجود پیام عزیزی خوانندۀ ایرانی نیز به عنوان خوانندۀ میهمان استفاده کرد.
قربان سلیمانی
حاج قربان سلیمانی (1299-1386) یکی از بخشیان بزرگ و نوازندگان مسلط دوتار در شمال خراسان بود. وی جزء مشهورترین چهره‌های موسیقی محلی ایران به شمار می‌رفت و در برخی کشورهای جهان به اجرای برنامه پرداخت و مورد توجّه مخاطبان خارجی نیز قرار گرفت. توانایی خواندن بحر طویل‌هایی دربارۀ پیامبر (ص) در سه روایت کردی، ترکی و فارسی موجب شده بود وی در این وادی یگانه باشد.
"موسیقی شمال خراسان" آلبوم شمارۀ ۲۲ از مجموعۀ "موسیقی نواحی ایران" با نوازندگی و آواز قربان سلیمانی است که توسط "مؤسسۀ فرهنگی هنری ماهور" در خرداد سال ۱۳۷۳ با مدّت زمان ۶۹ دقیقه و ۲۱ ثانیه منتشر شده است. در این مجموعه قربان سلیمانی و علیرضا سلیمانی با دوتار و آواز٬ به اجرای قطعاتی از "موسیقی شمال خراسان" می‌پردازند. متن دفترچۀ لوح فشرده٬ نوشتۀ هومان اسعدی٬ به معرفی قربان سلیمانی و دوتار و پیشینۀ آن می‌پردازد و نظام دستان بندی دوتار حاج قربان سلیمانی را در جدولی ارائه داده و آن را با نظام صفی‌الدین ارموی مقایسه می‌کند. این جدول بر اساس اندازه‌گیری‌هایی است که هومان اسعدی در سال ۱۳۷۴ در قوچان انجام داده است.
در این آلبوم هشت قطعه‌ای سه اثر "مقام شاختایی، زارنجی"، "بحر طویل" و"یا مصطفی مدد" در مقام گرایلی در مدح حضرت رسول (ص) است.
"بحرطویل" به عنوان برجسته‌ترین اثر حاج قربان سلیمانی، در ستایش طبیعت شروع می‌شود و با نعت، مدح و منقبت رسول اکرم پایان می‌پذیرد.
رحمت‌الله تاتار
اوایل دهۀ هشتاد، رحمت الله تاتار خوانندۀ کهنه‌کار پاپ قطعۀ "یا محمد" را اجرا کرد. شاعر این اثر محمدرضا اصلانی، ملودی سازان رحمت الله تاتار و مرحوم رضا ذوالفقاری و تنظیم‌کننده مسعود عبدالرحمان است که در ساختار ارکسترال پاپ در مرکز موسیقی و سرود سازمان صداوسیما تولید شد.
خواننده در اجرای این قطعه با لحنی باصلابت به اجرا می‌پردازد. کلام و موسیقی اثر نیز در پیوند با لحن خواننده قرار دارند و با توجّه به مضمون اثر، فضایی جدی و مستحکم و در عین حال شنیدنی بر این قطعه حاکم است.
علی تفرشی
در دهۀ 80 علی تفرشی خوانندۀ نام‌آشنای پاپ قطعۀ "قرن محمد (ص)" را در مرکز موسیقی و سرود صداوسیما اجرا کرد. شعر این اثر سرودۀ مشترک محمدکاظم کاظمی و مصطفی محدثی خراسانی است. مهرداد دلنوازی آهنگساز این قطعه آن را در ساختار ارکسترال ساخته و تنظیم کرده است.
در این اثر موسیقایی با شعری استوار و تأمّل برانگیز روبرو هستیم و فضای موسیقی و اجرای اثر نیز هماهنگ با کلام است.
علیرضا افتخاری
قطعۀ "گل محمدی" با صدای "علیرضا افتخاری"، خوانندۀ نامدار در قالب آلبوم "عطر مهر" به تهیه‌کنندگی مرکز موسیقی حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی در سال 1386 منتشر شد. علیرضا قزوه در جایگاه ترانه‌سرا، فریدون خشنود در مقام ملودی ساز و بهرام دهقانیار در سمت تنظیم‌کننده، در تولید این اثر نقش بسزایی داشته‌اند.
این اثر دارای ریتم شش هشتم در فضایی شاد دارای ملودیی روان، تنظیمی مناسب و شنیدنی در حال و هوای پاپ سنّتی قرار دارد. همچنین اجرای ماهرانۀ خواننده و ترانۀ صمیمی آن، موجب تولید اثری پذیرفتنی شده است.
عبدالحسین مختاباد
در دهۀ 80 سیدعبدالحسین مختاباد خوانندۀ نام‌آشنای موسیقی سنّتی قطعۀ "سیدنا مصطفی" را در ساختار موسیقی اصیل ایرانی اجرا کرد. شاعر این اثر محمدعلی معلّم دامغانی و ملودی ساز آن عبدالحسین مختاباد است. این قطعه در برخی بخش‌ها فضایی نسبتاً شاد دارد. در مجموع، ارکان مختلف این قطعه در سطحی خوب قرار دارند و توانایی ارتباط برقرار کردن با مخاطب را دارا هستند.
مجید اخشابی
محمدعلی معلّم دامغانی در اواخر دهۀ هشتاد شعری با عنوان "حضرت باران" سرود و مجید اخشابی خوانندۀ مطرح پاپ ضمن ساخت ملودی و تنظیم، آن را اجرا کرد. این اثر تولید مرکز موسیقی و سرود صداوسیماست.
قطعۀ حضرت باران در ساختار پاپ و در تنظیم دارای فضایی عربی است که با مضمون اثر مرتبط است. در بخشی از اثر گروه کر نیز حضور دارد. کلام فاخر با همراهی ملودی روان که به خوبی با هم پیوند خورده‌اند، موجب شنیدنی‌تر شدن این اثر شده است.
حامد زمانی
دی‌ماه سال 1392 قطعۀ سه زبانۀ "محمد (ص)" با صدا و ملودی از "حامد زمانی"، خوانندۀ برجستۀ انقلابی و تنظیمی از نیما نورمحمدی تولید شد. قاسم صرافان و حسین رستمی شاعران بخش فارسی، محسن راهجردی شاعر بخش انگلیسی و مرتضی حیدری آل کثیر شاعر بخش عربی این اثر هستند.
قطعۀ محمد (ص) دارای موزیک ویدئو نیز است و گروه تولیدات موسیقی و سرود بسیج صداوسیما تهیه‌کنندۀ این اثر موسیقایی است.
سعی شده در تنظیم با استفاده از سازهای کوبه‌ای، ویولن‌ها و عود فضایی عربی شکل گیرد. ملودی روان و گیرا و همچنین اجرای تأثیرگذار خواننده جزء نقاط روشن این اثر به شمار می‌آیند.
رحیم پوردرخش
"محمد (ص)" عنوان قطعه‌ای پاپ، با صدای رحیم پوردرخش خوانندۀ اهل استان بوشهراست که در سال 1393 تولید شد. منوچهر بایُندری در جایگاه شاعر و حسام‌الدین ناصری در مقام ملودی ساز و تنظیم‌کننده، دیگر عوامل تولید این اثر پاپ هستند.
این قطعه دارای فضایی عربی در تنظیم است تا به محتوای کلام که البتّه به لحاظ ساختار فضایی فاخر دارد کاملاً مرتبط باشد. ملودی به خوبی بر روی کلام نشسته و خواننده هم در اجرا توانسته از عهدۀ کار برآید.