گروه موسیقی هنرآنلاین: چهاردهم خرداد ۱۳۶۸ بود که محمدرضا حیاتی روی آنتن تلویزیون ظاهر شد تا متن مهمی را بخواند: «بسم‌الله الرحمن الرحیم، انا لله و انا الیه راجعون؛ روح بلند پیشوای مسلمانان و رهبر آزادگان جهان، حضرت امام خمینی (ره)، به ملکوت اعلی پیوست…»
به این ترتیب ملتی عزادار و روزی تاریخی در تقویم جمهوری اسلامی ایران ثبت شد. درگذشت معمار انقلاب اسلامی ایران، یکی از عظیم‌ترین آئین‌های تشییع را رقم زد که هنوز از اذهان مردم پاک نشده است. اما هیچ چیز در روز تشییع تمام نشد. پیروان بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران هنوز یادش را گرامی داشته و برای بزرگداشت او آثاری را خلق می‌کنند.
سالگرد ارتحال حضرت آیت‌الله خمینی(ره) بهانه‌ای شد تا به مرور برخی از مهمترین آثار موسیقایی بپردازیم که پیرامون ابعاد شخصیتی ایشان تولید و با استقبال مخاطبان مواجه شده است.
بوی گل و سوسن و یاسمن آمد...
در دورانی که مردم برای پیروزی انقلاب ۵۷ مبارزه می‌کردند، هنرمندان موسیقی در راستای حمایت از حرکت آنها قطعات بسیاری را روانه میدان می‌کردند که تعدادی از آنها در وصف معمار انقلاب حضرت آیت‌الله روح‌الله خمینی بود. شاید بتوان مهمترین قطعه در بین این آثار را سرود «خمینی ای امام» با آهنگسازی احمدعلی راغب معرفی کرد که با گذشت چند دهه هنوز در یاد و خاطره مردم باقی مانده است. «بوی گل سوسن و یاسمن» نیز از دیگر قطعاتی بود که در آن زمان برای امام خمینی(ره) خوانده و با استقبال چشمگیری از سوی مردم همراه شد.
«دریغا»، نغمه‌ای به وسعت تمام ایران
مدتی از رحلت بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران نگذشته بود که قطعه «دریغا» با صدای محمد گلریز روانه بازار شد و مورد توجه مردم قرار گرفت.
آهنگ «دریغا» با شعری از مرحوم حمید سبزواری با مطلع «دریغا ای دریغا ای دریغا، خدایا سایه‌ای رفت از سر ما…» و به آهنگسازی محمد شکوهی است. «دریغا» بعد از گذشت ۳۰ سال از رحلت امام (ره) همچنان به عنوان یکی از خاطره‌انگیزترین و شاید جاودانه‌ترین قطعاتی است که برای وفات معمار انقلاب ساخته شده است.
محمد گلریز درباره نحوه تولید و ساخت این قطعه این گونه روایت می‌کند: «این قطعه به روزهای پس از رحلت امام باز می‌گردد. شب آخری که امام خمینی (ره) در بیمارستان بستری بود؛ همه مردم دست به دعا بودند که ایشان هر چه زودتر شفا پیدا کنند. من هم در کنار این مردم آرزو می‌کردم که حال ایشان بهبود یابد. فردای روزی که خبر ارتحال امام از رادیو پخش شد مانند همه مردم سرزمینم از شنیدن این خبر بسیار متأثر شدم، از خدا خواستم در حق من لطفی کند تا با خواندن قطعه‌ای بتوانم بازگوکننده حس و حال آن روزها و التیامی برای مردم عزیز کشورم باشم. دقیقاً در همین فکر بودم که محمدعلی شکوهی «آهنگساز این قطعه» تلفن کرد و از من خواست تا هر چه زودتر به سمت تالار وحدت حرکت کنم. وقتی به محل کار آقای شکوهی رسیدم وی را مشغول گفت‌وگوی تلفنی با فردی در حالت گریان دیدم که شعری را زمزمه می‌کرد. بعد از پایان تماس گفت مشغول صحبت با حمید سبزواری بودم؛ این شاعر یک شعر فی‌البداهه برای وی می‌خواند و شکوهی هم به صورت تلفنی و زمزمه‌ای برای آن آهنگ می‌سازد و بعد از آن آقای شکوهی قرار خوانندگی این آهنگ را با من گذاشتند و مشغول تولید استودیویی آهنگ «دریغا ای دریغا» شدیم. این آهنگ از معدود قطعاتی بود که در آن روزگار توسط دستگاه سینتی سایزر تولید شده بود و یکی از به یاد ماندنی‌ترین آهنگ‌هایی است که در مقام خواننده در کنار گروه آن حضور داشتم. بعد از این قطعه در چهلمین روز درگذشت حضرت امام «غم فراق» را خواندم. بعضی از این سروده‌ها ماندگاری که در ذهن مردم تداعی می‌شود، ممکن است خاطرات تأسف باری داشته باشد اما یاد و خاطره امام در ذهن مردم زنده می‌شود. وقتی کسی چون حضرت امام از دنیا می‌رود درست است که این فقدان باعث تأثر مردم است ولی مردم در مورد آن شخصیت فکر می‌کنند و این یک بعد آن است و ابعاد دیگر آن فرهنگی و هنری است.»
در سال ۱۳۶۸ انجمن حفظ و اشاعه سرود و آهنگ‌های انقلابی آلبومی با عنوان «دریغا» را تولید و منتشر کرد. در این آلبوم قطعاتی به مناسبت رحلت بنیانگذار جمهوری اسلامی با صدای محمد گلریز، علیرضا افتخاری، مهرداد کاظمی و جهانگیر زمانی اجرا شده بود.
«غم خورشید»، «روح بلند آسمانی»، «نماز آخر»، «یاد آفتاب»، «دلدادگان روی دوست»، «غم فراق»، «در سوگ خورشید» آثار دیگری هستند که محمد گلریز تاکنون در رثای پیر جماران منتشر کرده است.
«حضور سبز» چهره‌ها برای خواندن درباره امام خمینی(ره)
«حضور سبز» آلبوم دیگری است که در این سال‌ها با موضوع رحلت حضرت امام خمینی (ره) توسط تعدادی از هنرمندان فعال موسیقی کشورمان تولید و عرضه شده است.
پروژه «حضور سبز» یکی از بهترین آثاری است که در رثای رحلت امام خمینی (ره) پیش روی مخاطبان قرار گرفت و توانست نظر بسیاری را به خود جلب کند. این مجموعه توسط واحد موسیقی سازمان صدا و سیما و انتشارات سروش روانه بازار موسیقی شد.
در توضیح این پروژه موسیقایی آمده است: «سال ۱۳۷۹ و به مناسبت یکصدمین سالروز میلاد امام خمینی، شرکت سروش دو مجموعه موسیقایی «حضور سبز یک» و «حضور سبز دو» را با صدای خواننده‌های مختلف که یا با اشعار امام خمینی اجرا شده بودند و یا درباره رهبر کبیر انقلاب سروده شده بودند را جمع‌آوری کرد و روانه بازار موسیقی کشور کرد. اگر چه مجموعه به مناسبت میلاد امام خمینی جمع‌آوری شده است ولی برخی از قطعات با موضوع رحلت امام است. در واقع این دو مجموعه حاوی قطعات برگزیده‌ای است که از زمان درگذشت امام تا یک دهه بعد با محوریت امام خمینی در واحد موسیقی و سرود صدا و سیما تولید و اجرا شده‌اند.»
آلبوم حضور سبز یک، حاوی ۱۱ قطعه با عنوان‌های «شمع وجود»، «غم پنهان»، «حضور»، «سروش عشق»، «تو دیگر نیستی»، «غم دلدار»، «جان عرشی»، «وداع یار»، «بی جمال تو»، «شرق آئینه»، «لبیک یا خمینی» است. این قطعات در ساختارهای پاپ، سنتی و کلاسیک با اشعاری از امام خمینی، سلمان هراتی، آزاده دالایی، قاسم سیاره، افشین علا، محمدحسین رحمانی، امیرخسرو دهلوی، زکریا اخلاقی، وحید امیری و حسین اسرافیلی و آهنگسازی محمد بیگلری پور، همایون رحیمیان، علی درخشان، حسین بهادری، فرید شب خیز، امید سیاره، مجید اخشابی، علی بکان و کمال طراوتی است که در آن چهره‌های شاخصی همچون محمد اصفهانی، حسین زمان، حمید غلامعلی، بیژن خاوری مهرداد کاظمی، مهدی سپهر، پرویز طاهری و عباس بهادری به عنوان خواننده حضور داشتند.
آلبوم حضور سبز ۲ نیز در ادامه مجموعه قبلی با صدای خوانندگانی نظیر مهرداد کاظمی، حمید غلامعلی، عبدالرسول کارگشا، علی تفرشی، پرویز طاهری و پژمان مبرا منتشر شد. این آلبوم کامل‌ترین آلبوم موسیقایی با حضور چهره‌های شناخته شده موسیقی کشور با محوریت موضوعی امام خمینی(ره) بود.
روایتی از تولد تا ارتحال در سوئیت سمفونی امام خمینی (ره)
سوئیت سمفونی امام خمینی(ره) با آهنگسازی بهزاد عبدی دیگر اثری است که دربرگیرنده زندگی بنیانگذار انقلاب اسلامی ایرانی از تولد تا ارتحال ایشان است. این اثر که سال ۸۵ تولید شد، در چهار بخش «هبوط»، «اوج»، «قیام» و «عروج» نوشته شده است.
«هبوط»، بخش نخست این سوئیت سمفونی بوده و به تولد امام (ره) و جریانات سیاسی آن زمان اختصاص دارد. بخش دوم با عنوان «اوج»، به مبارزات امام در انقلاب و چگونگی شکل‌گیری پیروزی انقلاب اسلامی می‌پردازد. «قیام»، بخش سوم بوده و از فرمان جنگ تحمیلی و هشت سال دفاع مقدس به رهبری امام (ره) می‌گوید. قطعه چهارم این سوئیت سمفونی نیز «عروج» نام دارد و به سال‌های آخر زندگی امام (ره) می‌پردازد.
ابعاد شخصیتی امام(ره) در سمفونی موسیقی «روح الله» شنیده می‌شود
شهریور ماه سال ۱۳۹۴ شاهین فرهت آهنگساز پیشکسوت کشورمان که سابقه دبیری جشنواره موسیقی فجر را نیز در کارنامه دارد، از ساخت تازه‌ترین سمفونی خود با عنوان «روح الله» خبر داد. سمفونی «روح الله» یکی از آثار مهمی است که طی سال‌های اخیر با محوریت شخصیت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران در بازار موسیقی عرضه شده است.
این اثر در ابتدا با ارکستر سمفونیک اکراین ضبط و بنا شد تا پس از تولید و انتشار در ایران اجرا شود. فرهت که تاکنون ۱۷ سمفونی با موضوعات مختلف و بر اساس شخصیت‌های دینی، مذهبی، ادبی و فرهنگی ساخته، در این سمفونی بی‌کلام ابعاد و چهره بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران را با زبان موسیقیایی بیان می‌کند.
در توضیح این سمفونی که در چهار موومان ساخته شده آمده است: «موومان اول سمفونی روح‌الله به تولد و رشد و نمو حضرت امام اختصاص دارد، موومان دوم به دوران بلوغ علمی، اجتهاد و بالندگی امام در حوزه علمیه و قله‌های بلند علم و معرفت شناسی می‌پردازد. موومان سوم هم با زبانی رمزآلود به جریان مبارزات حضرت امام که در نهایت منجر به پیروزی انقلاب اسلامی شد پرداخته و در موومان چهارم آهنگساز به عروج ملکوتی امام خمینی که با دلی آرام و قلبی مطمئن رحلت کرده و دنیایی از اهالی معرفت را داغدار هجران می‌کنند می‌پردازد که به طور حتم این داغ هجران هیچ گاه جبران نمی‌شود.»
بعد از گذشت دو سال از ساخت و تولید این سمفونی، معاونت فرهنگی هنری مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) با مشارکت معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سمفونی «روح الله» را با همراهی ارکستر سمفونیک تهران به رهبری مهمان سهراب کاشف در خردادماه ۱۳۹۶ همزمان با بیست و هشتمین سالگرد ارتحال امام خمینی (ره) اجرا کردند. اجرایی که در آن بهروز رضوی نیز به خوانش غزلیاتی از بنیانگذار جمهوری اسلامی پرداخت.
ترسیم دیدگاه امام راحل برای توسعه انقلاب در آلبوم تصویری «روح الله»
اردیبهشت ماه سال ۹۸ بود که محسن طهرانی مدیر مؤسسه فرهنگی هنری «کساء» از تولید دو مجموعه موسیقیایی متفاوت با موضوع انقلاب اسلامی ایران و امام راحل توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) خبر داد. یک ماه بعد این آلبوم موسیقی با موضوع چهل سالگی انقلاب اسلامی و حضرت امام خمینی (ره) با نام «روح الله» منتشر شد. در این آلبوم که همراه آن چند موزیک ویدئو نیز تولیدشده، چهار اثر موسیقایی با حضور خوانندگان جوان و شناخته شده کشورمان تولید شده است.
«زورق آفتاب» با شعر حجت‌الاسلام علی کمساری با آهنگسازی احسان کاویانی و خوانندگی حمید غلامعلی، «صبح تبسم» با شعر امیر مرزبان، آهنگسازی آرش منصوری و خوانندگی حمید غلامعلی، «از یاد تو» با شعری از سیدحسین متولیان، آهنگسازی وحید اختری و خوانندگی کسری جوادی و «پیر میکده» با شعری از سیده فاطمه سادات موسوی، آهنگسازی وحید اختری و خوانندگی امیرحسین مدرس آثاری هستند که برای این آلبوم تصویری در نظر گرفته شده‌اند.
طهرانی در بخش دیگری از صحبت‌های خود نیز بیان کرده بود: «این آثار صرفاً رویکرد تبلیغی نسبت به زندگی ارزشمند حضرت امام خمینی نخواهد داشت. آنچه موردنظر ما برای تولید این آثار بوده ترسیم بیشتر دیدگاه امام راحل در توسعه انقلاب و فضای گفتمان انقلاب اسلامی است.»
قطعات «خورشید مستان» در بخش اول با شعری از علیرضا قزوه و آهنگسازی و خوانندگی مرتضی قاسمی و در بخش دوم با شعر علیرضا قزوه و آهنگسازی محمد میرزمانی و صدای علی تفرشی از قطعه‌های دیگری است که در رثای معمار انقلاب تولید شده است.
همچنین «پیر مهربان ما» با آهنگ سازی محمد مهدی گورنگی، «امام بهار» با آهنگسازی محمد هنجی و خوانندگی سید محمد عبدالحسینی، «وقتی که آمدی» با آهنگسازی پانیز فریوسفی و خوانندگی آرمین صنایعی هم از جله قطعاتی بودند که برای بنیانگذار انقلاب ساخته شده است.
قطعات «ساربان» از حسن ریاحی، «نقش خیال» از همایون رحیمیان و «شبانگاهان» و «فریاد بی‌قراری» از عبدالحسین مختاباد با تنظیمی از بهزاد عبدی از دیگر قطعاتی است که در رثای امام راحل ساخته و اجرا شده است .
علاوه بر این آثار برخی از آهنگسازان و خوانندگان با بهره بردن از شعر امام خمینی(ره) قطعاتی را ساختند. نادر مشایخی همراه با ارکستر سمفونیک تهران، قطعات سمفونی «انتظار» ساخته محسن میرمهدی را با اشعاری امام خمینی (ره) و صدای علی تفرشی و حمید غلامعلی اجرا کرد. مهدی وجدانی نیز در بخشی از قطعه «ایران 1404» با صدای مهدی حسینی که روایتگر سال‌های دفاع مقدس بود، از اشعار امام راحل بهره برده است.
آلبوم موسیقی «دیدار دوست» با آهنگسازی مهدی نظری نیز از جمله آثار منتشر شده با اشعار امام راحل (ره) بود که از سوی انجمن موسیقی ایران منتشر شده است. آلبوم «غم دیدار» نیز از دیگر آثار مهدی نظری با اشعار امام خمینی بوده است.
سرود «امام دل‌ها» با صدای عبدالحسینی، «روح خدا» با صدای محمدعلی قدمی، ترانه «آفتاب مهربانی» با صدای محمد اصفهانی، قطعه «غم نامه» با صدای علیرضا افتخاری، سرود «ماتم خورشید» با صدای بهرام گودرزی، سرود «هجر» با صدای حسن فدائیان، قطعه «صاحب درد» با آهنگسازی وخوانندگی سید جلال الدین محمدیان از دیگر قطعاتی است که با شعر امام راحل ساخته شده‌اند.