به گزارش هنرآنلاین به نقل از ایسنا، مراسم بزرگداشت مجازی محمدرضا شجریان با حضور هنرمندانی چون شاهین فرهت، حسام‌الدین سراج و وحید تاج و جمعی از استادهای حوزه فرهنگ و به همت انجمن اندیشه و قلم، چهارشنبه ۱۹ آذرماه با عنوان "جان عشاق" برگزار شد.
در ابتدای این مراسم شاهین فرهت آهنگساز و موسیقیدان که بیشتر در حوزه موسیقی سمفونیک کار کرده است، به ارائه نظرات خود درباره محمدرضا شجریان پرداخت.
او با بررسی عملکرد این خواننده از دو منظر تکنیکی و موزیکالیته، خاطرنشان کرد که محمدرضا شجریان به لحاظ تکنیکی یکی از بزرگ‌ترین و تواناترین خوانندگانی است که موسیقی آوازی ایرانی می‌شناسیم.
فرهت سپس توضیح داد: بخشی از این تکنیک چه در نوازندگی و چه در خوانندگی از طریق تمرین و ممارست به دست می‌آید و مقدار زیادی از آن هم مادرزادی است. در حقیقت تکنیک محمدرضا شجریان برآمده از نبوغی است که با ممارست به پختگی رسیده است.
این موسیقیدان سپس درباره بررسی ابعاد هنری صدای محمدرضا شجریان به لحاظ موزیکالیته، یادآور شد که این بررسی، در دو حوزه تکنیک و تمبر صدایی اتفاق می‌افتد. "خواننده باید تکنیک داشته باشد تا بتواند احساس موزیکال خود را بیان کند. علاوه بر آن تمبر صدایی و سونوریته آن هم باید دلنشین باشد که محمدرضا شجریان تا حدودی این خصلت را دارا نبود؛ یعنی تمبر صدایی او در مقایسه با بنان، حسین قوامی، محمودی خوانساری و ... آن لطافت را نداشت."
فرهت در عین حال بر این باور است که اشراف محمدرضا شجریان به ردیف موسیقی و احاطه او به این بخش، ضعف در حوزه تمبر صدایی را جبران می‌کرد.
این آهنگساز گفت: "شجریان اهل مطالعه بود و احاطه‌اش به ردیف موسیقی خوب بود. او به موسیقی ایرانی و گوشه‌های بسیار کوچک موسیقی وارد بود؛ بنابراین به دانش موسیقایی ایرانی احاطه داشت."
فرهت درباره تصنیف‌خوانی محمدرضا شجریان تأکید کرد، "مرحوم شجریان تصنیف‌خوان نبود. خواندن تصنیف کار ایشان نبود. البته به‌جز این اواخر، زیاد هم کار تصنیف ارائه نکرد."
او به همکاری شجریان با مجموعه "گل‌ها" اشاره کرد و یادآور شد: "ایشان در برگ سبز شماره ۲۱۶ همکاری‌اش را با گل‌ها آغاز کرد و در ادامه آوازهایش در این مجموعه بسیار عالی است."
فرهت در بخشی از صحبت‌هایش به نقش محمدرضا شجریان در تثبیت موسیقی ایرانی اشاره و تأکید کرد: "شجریان در ارائه آواز ایرانی در مقایسه با بزرگان پیش از خود چیزی کم نداشت."
در این مراسم اصغر دادبه، از چهره‌های عرصه ادبیات، عرفان و فلسفه اسلامی هم به ارائه نظرات خود با موضوع "شجریان و هویت فرهنگ مردم ایران" پرداخت.
دادبه در بخشی از صحبت‌هایش سخن از رابطه توأمان شعر و موسیقی به میان آورد و تأکید کرد که محمدرضا شجریان به‌خوبی می‌دانست کدام شعر را در کدام دستگاه بخواند که تأثیرگذار باشد.
"غیر از مسئله التذاذ که حاصل هنر است و این لذت فقط یک لذت آنی نیست بلکه نتایج آن عاطفی است و حتی فراتر از عاطفی، می‌توان به نقش تربیتی و آموزشی هنر اشاره کرد. افلاطون می‌گوید، مهم‌ترین راه تربیت این است که با شعر و موسیقی انجام شود و در این مسیر زمینه‌ساز فهم و شعور می‌شود. بنابراین خواننده‌ای که در این مسیر گام بگذارد، بسیار در تربیت مؤثر است."
دادبه در ادامه حرف‌های بالا تأکید می‌کند: "بسیاری از مردم ما با شعر و ادبیات بیگانه بودند و به‌واسطه آوازهای محمدرضا شجریان شعر یاد گرفتند و به‌طور طبیعی تربیت ذهنی شدند."
این چهره ماندگار ادبیات عرفانی همچنین یادآور شد: محمدرضا شجریان ۵۰ سال کار موسیقی انجام داد و شعر سنتی و نو را به آواز خواند. این مسئله برآیند و سنتز ویژه‌ای را به بار آورد.
به اعتقاد او شجریان به دلیل هوشمندی که داشت ارتباطش را با مردم قطع نکرد و خواننده گروه خاصی نشد. در حقیقت جوانان با ارتباط برقرار کردن با اثرش، به شعر اصیل ایرانی روی آوردند. کنسرت‌هایی که محمدرضا شجریان در جهان برگزار کرد، باعث شد که بسیاری از مردم جهان موسیقی ایران و در نتیجه شعر و ادبیات فارسی را بشناسند.
در این مراسم بیژن کامکار که در تهران حضور ندارد و ویدئویی را به برنامه فرستاده بود، متنی را با عنوان "شجریان مثل هیچ‌کس نیست" خواند.
این خواننده و نوازنده که با محمدرضا شجریان در آثاری چون مجموعه آلبوم "چاووش" همکاری داشته است، از شجریان به‌عنوان "ابرمرد آواز ایران" یاد کرد.
اشراف کامل به حفظ ارزش‌های اصیل و دقت در انتخاب و تلفیق شعر و موسیقی و به‌کارگیری تمامی تحریرهای آواز ایرانی با بهره‌گیری از ادوات موسیقی، از ویژگی‌های محمدرضا شجریان در متن بیژن کامکار برشمرده شد.
این هنرمند تأکید کرد که هنر محمدرضا شجریان در موسیقی و آواز، منبع الهام و استفاده آیندگان قرار خواهد گرفت.
بیژن کامکار گفت: "محمدرضا شجریان هیچ‌گاه مدعی نشد که سبکی را آورده است بلکه از همه سبک‌ها و تکنیک‌های خواننده قدیمی به‌عنوان ردیف استفاده می‌کرد."
"محمدرضا شجریان موسیقی ایرانی را که بسط نشسته مجالس بود، به روی صحنه آورد. و در این مسیر به فکر سازهایی افتاد که با صدای بم و آلتو، مناسب صحنه باشند. البته سال‌ها طول می‌کشد که این سازها راه کمال را طی کنند."
حسام‌الدین سراج ـ خواننده و از شاگردان محمدرضا شجریان ـ دیگر سخنران این مراسم بود که ویدئویی ضبطی را فرستاده بود.
او با یادآوری اینکه ۶۰ روز از درگذشت محمدرضا شجریان می‌گذرد، خاطرنشان کرد که امروز اگر آوازهای او را گوش می‌دهیم، تأثیری چند برابر، عمیق‌تر و دلنشین تر دارد.
به اعتقاد سراج، محمدرضا شجریان "نابغه آواز ایران" بود و به‌عنوان شاهد این ادعای خود، به مُدولاسیون یا مرکب خوانی‌های این هنرمند در ردیف آواز ایرانی اشاره کرد.
او گفت: استاد شجریان کار خودش را در دو بخش به نمایش گذاشت؛ اجرای موسیقی و آواز و تصنیف ایرانی به نحو احسن و مبارزه برای احیا و اشاعه موسیقی و فرهنگ ایرانی.
انتخاب شعر مناسب، تسلط بر ردیف موسیقی ایرانی، طراحی مناسب شعر و ملودی و ... از ویژگی‌های محمدرضا شجریان در کلام حسام‌الدین سراج برشمرده شد.
سراج در پایان تأکید کرد: "سال‌ها باید روزگار بگذرد تا پدیده‌ای مانند استاد شجریان پدید بیاید."
همچنین حمیدرضا نوربخش، خواننده و از شاگردان محمدرضا شجریان در صحبت‌های خود درباره این استاد آواز ایرانی، به آثاری اشاره کرد که هنوز به‌صورت رسمی از وی منتشر نشده است و ابراز امیدواری کرد که این آثار با کیفیت مناسب در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد.
به گفته وی این آثار بالغ بر ۴۰۰ ـ ۵۰۰ ساعت است.
نوربخش در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره به اهمیت آوازهای محمدرضا شجریان، توضیح داد: وقتی قطعه یا تصنیفی خوانده می‌شود، نمره بیشتر به آهنگساز تعلق می‌گیرد؛ هرچند خواننده هم نقش مهمی دارد. اما آنچه ۱۰۰ درصد تولید خواننده است، آوازهای اوست. آواز کاری است که مستقیم روی شعر انجام می‌گیرد و غالباً بداهه است. در چنین شرایطی خواننده شعری را انتخاب و در لحظه به‌صورت بداهه اجرا می‌کند. در برخی آثار این آواز به شکلی ارائه شده که گویا با شاعر نوعی همزاد‌پنداری شکل می‌گیرد و موسیقی کلام کشف می‌شود.
او سپس به اثر بیداد از محمدرضا شجریان اشاره کرد و گفت که اینجاست که کشف ازنظر موسیقایی اتفاق افتاده است و قطعاً خود ایشان هم در حال ویژه و خاصی بوده‌اند که این کشف اتفاق افتاده است.
بخش دیگری از صحبت‌های نوربخش به جایگاه شعر فارسی در آثار محمدرضا شجریان گذشت و یادآوری این نکته "شاید هیچ خواننده‌ای به‌اندازه او در معرفی شعر فارسی ـ از گذشته تا حال ـ نقش نداشته است."
وحید تاج آخرین هنرمندی بود که درباره ویژگی‌های هنری و شخصیتی محمدرضا شجریان صحبت کرد. او از نسل آخر شاگردان استاد است که ابتدا خاطراتی را از کارگاه‌های او یادآور شد.
"سال ۸۴ فراخوانی را در روزنامه دیدم با تیتری کوچک درباره کارگاه‌های استاد شجریان. حدود ۳۰۰۰ نفر از خواننده‌های جوان در این برنامه شرکت کردند که کم‌کم حذف شدند و درنهایت تعداد به ۴۰۰ نفر رسید. خود استاد در ۱۶ جلسه ۶ ـ ۷ ساعته تست گرفتند که این جلسات فارغ از کلاس‌های بعدی بسیار تأثیرگذار بود. کلاس‌های کارگاهی که شروع شد ایشان با حوصله بی‌نظیری مقوله آموزش را با تک‌تک بچه‌ها کار می‌کردند. یادم می‌آید کلاس‌های ما عصر بود و گاه ۶ ساعت به طول می‌انجامید. تا انتهای کلاس با انرژی بی‌نظیری صدای بچه‌ها را می‌شنیدند و به سؤالات پاسخ می‌دادند. در تصویرهای یادگاری پایانی کلاس همیشه لبخند به لب داشتند و می‌توان گفت ارتباط بی‌نظیری با مردم و هنرجوها داشتند. برای من ایشان فقط استاد آواز نبودند بلکه معلم اخلاق هم بودند."
وحید تاج درباره استفاده محمدرضا شجریان از سنت آوازی ایران، چنین اظهار کرد، "استاد شجریان از نوازندگان و خواننده‌های قبل‌تر خود بسیار آموخته بودند. از ساز جلیل شهناز، حسن کسایی و احمد عبادی در آوازشان بهره بوده بودند. بسیاری از حرکت‌های آوازی ایشان زمانی که ملودی را بر شعر سوار می‌کردند، الهام گرفته از نوازندگان بود. و این اتفاق در زمانی رخ می‌داد که فضای مجازی نبود و به‌سختی می‌توانستند یک کاست نوار یا صفحه را پیدا کنند."
او با اشاره به تأثیرپذیری محمدرضا شجریان از سید حسین طاهرزاده و غلامحسین بنان، خاطرنشان کرد که طاهرزاده از خوانندگانی بود که تبحر هم‌اندازه‌ای به شعر و موسیقی داشت و این دو را در کفه ترازو مساوی می‌دید.
وحید تاج در پایان در پاسخ به پرسشی درباره نقش نوازندگانی که با محمدرضا شجریان همکاری کردند و چهره‌هایی چون مشکاتیان، لطفی و علیزاده در بیشتر شناسانده شدن هنر وی، گفت که "همراهی این بزرگان و بزرگانی نظیر آن‌ها صد درصد در ارائه یک اثر ماندگار و جاندار اثرگذار بوده است."
در یادمان محمدرضا شجریان همچنین ابوالقاسم حسینجانی (ژرفا) درباره "نسبت شجریان با موسیقی عرفانی ایرانی"، تقی آزاد ارمکی درباره "شجریان و فرهنگ ایرانی" و سید سلمان صفوی صحبت کردند؛ تا بحث‌ها فقط محدود به حوزه موسیقی نباشد.