سرویس موسیقی هنرآنلاین: سیزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران به دبیری احمد صدری و به میزبانی کرمان از شنبه 10 آبان آغاز میشود و تا سه‌شنبه 13 آبان ادامه دارد.
با توجه به شیوع ویروس کرونا، این دوره جشنواره به دو صورت آنلاین و آفلاین برگزار میشود و از طریق صفحات مجازی جشنواره موسیقی نواحی در آپارات و اینستاگرام پخش خواهد شد. همچنین صفحه اینستاگرام انجمن موسیقی ایران نیز برنامه‌های جشنواره را پخش خواهد کرد. موضوع این دوره جشنواره "دوبیتی‌خوانی اقوام ایرانی" است.
برگزارکنندگان جشنواره موسیقی نواحی ایران در توضیح این رویداد می‌گویند: "جشنواره موسیقی نواحی به‌عنوان فرهنگی‌ترین نماد موسیقی کشور در عرصه اجرا و تولید آثار فاخر و ارزشمند موسیقی اقوام ایران و با بهره‌گیری از استادان این حوزه و نیز پژوهشگران برجسته موسیقی‌شناسی و قوم‌موسیقی‌شناسی فعالیت دارد. جشنواره موسیقی ضمن حفظ کرامت هنر موسیقی اقوام و استادان برجسته این حوزه، با برقراری اخلاق حرفه‌ای، اقدام به ایجاد فرصت‌های برابر برای شکوفایی و پرورش استعدادهای موسیقی نواحی کشور کرده‌است و می‌کوشد ظرفیت‌های موسیقی نواحی ایران فرهنگی را در سطح منطقه معرفی کند. همچنین با تربیت هنرمندان شایسته و متعهد و دارای توان علمی و هنری بالا، آفرینش هنری و نوآوری را برای رسیدن به سربلندی و موفقیت هرچه بیشتر هنرمندان موسیقی نواحی کشور در عرصه‌های بین‌المللی برای حال و آینده برنامه‌ریزی می‌کند."
اجراهای جشنواره موسیقی نواحی در قالب فیلم منتشر میشود
احمد صدری سیزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران از تولید اجراهای جشنواره در استودیو و در قالب فیلم خبر داد و با بیان این که این آثار با بالاترین سطح کیفی تولید می‌شوند گفت: به دلیل این که در اجراهای زنده امکان صدابرداری به شکل مطلوبی وجود ندارد، از سال گذشته اجراهای زنده قبل از جشنواره ضبط می‌شد که به‌تدریج در حال انتشار در سایت و شبکه‌های اجتماعی است.
وی توضیح داد: به دلیل سر و صدای موجود در کنسرت‌ها و مشکلات دیگر، از سال گذشته تیم فیلمبرداری ویژه‌ای قرار دادیم و آثار بهترین‌های جشنواره را ثبت کردیم.
دبیر سیزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران گفت: در جشنواره موسیقی نواحی فقط به موسیقی توجه نمی‌کنیم، بلکه مباحث پیراموسیقایی را هم در نظر داریم. ادبیات یکی از حوزه‌هایی است که رابطه تنگاتنگی با موسیقی دارد، لذا این موضوع را مرکز توجه قرار داده‌ایم. این دوبیتی‌ها فقط مربوط به حوزه جغرافیای سیاسی ایران نمی‌شود، بلکه از حوزه ایران فرهنگی و از کشورهای همسایه نظیر تاجیکستان، ازبکستان، افغانستان و جمهوری آذربایجان هم آثاری را معرفی خواهیم کرد.
صدری بیان کرد: خوشبختانه فضای مجازی این امکان را می‌دهد تا مدت جشنواره را گسترش بدهیم. لذا این رویداد در طول سال می‌افتد و تا آخر سال معرفی آثار خواهیم داشت.
تولید مستندهایی برای ثبت موسیقی نواحی ایران
محمدرضا علیزاده مدیرکل ارشاد استان کرمان در خصوص برگزاری این دوره از جشنواره موسیقی نواحی گفت: قطعاً امسال با توجه به شرایط بیماری کرونا وضعیت خاصی در کرمان و محل برگزاری جشنواره در پیش داریم، و تفاوت‌هایی در نحوه و رویکرد برگزاری وجود دارد که خوشبختانه از ماه‌های گذشته در ستاد سیاست‌گذاری جشنواره با حضور جناب دکتر حسینی معاون محترم وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین جناب دکتر فدایی استاندار محترم کرمان به این موضوع پرداخته شده و کمیته اجرایی نیز تاکنون چندین جلسه در تهران و کرمان برگزار کرده و نهایتاً برای نیمۀ نخست آبان ماه و هفته وحدت برای میزبانی و برگزاری سیزدهمین دوره جشنواره موسیقی نواحی ایران برنامه‌ریزی کردیم.
علیزاده در خصوص اجراها گفت: با توجه به شیوع بیماری کرونا قاعدتاً در شهرستان‌ها اجرا نخواهیم داشت و اجراهای صحنه‌ای نیز بدون حضور مخاطبان برگزار میشود. همچنین با تدابیر شورای سیاست‌گذاری و کمیتۀ اجرایی، برای ماندگاری و ثبت موسیقی نواحی مستندهایی تولید خواهد شد.
علیزاده در مورد تولید مستند از هنرمندان گفت: کمیته علمی زیر نظر دبیر تخصصی جشنواره تشکیل شده تا تصمیم‌گیری شود مستندها از چه افراد و هنرمندانی تهیه شود و این کار قبل از شروع جشنواره آغاز خواهد شد و ادامه‌دار خواهد بود و احتمالاً تولید این مستندها تا پایان سال جاری به طول خواهد انجامید. این مستندها باعث ماندگاری موسیقی نواحی خواهد شد، یعنی تفاوت اصلی جشنوارۀ امسال مستندهایی است که در مورد هنرمندان موسیقی نواحی ایران تولید خواهد شد. خوشبختانه تعاملات خوبی در استان کرمان با صدا و سیمای مرکز کرمان و اداره‌کل میراث فرهنگی و شهرداری کرمان البته با محوریت استانداری محترم کرمان داشتیم تا برنامه‌ها به نحو احسن انجام شود و شاهد جشنواره‌ای متفاوت نسبت به جشنواره‌های گذشته در استان کرمان باشیم و شاید به جشنواره امسال باید بیشتر نگاه کیفی داشته باشیم.
اجرای آنلاین و تهیه فیلم‌هایی از هنرمندان عمده فعالیت جشنواره
سورج یاسایی رئیس انجمن موسیقی کرمان درباره جزییات برگزاری سیزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران گفت: در برگزاری دوره‌های قبلی جشنواره، از هنرمندان و مخاطبین درباره نحوه برگزاری نظرسنجی کردیم و پس از پایان جشنواره، پرسش‌نامه‌ها را جمع‌بندی و موارد مورد نظر را بررسی کردیم. حتی با دوستانی که در ادوار گذشته شرکت کرده بودند نیز صحبت کردیم تا نقاط قوت و ضعف را بشناسیم.
رئیس انجمن موسیقی استان کرمان اذعان کرد: عمده فعالیت در این دوره، اجرای آنلاین و تهیه فیلم‌هایی از هنرمندان موسیقی نواحی است. هر شب یک ساعت و نیم اجرای آنلاین خواهیم داشت. همچنین مستندهایی از زندگی هنرمندان پیشکسوت موسیقی نواحی در سراسر کشور تولید خواهد شد. شاید بهترین بهره‌ای که می‌توانستیم از شرایط کرونا ببریم این باشد که پس از جشنواره تعدادی مستند از هنرمندان شاخص موسیقی نواحی ایران داشته باشیم. تلاش می‌کنیم فیلم‌هایی از نوازندگی آن‌ها ضبط کنیم و امیدواریم مجموعه ارزشمندی از زندگی این هنرمندان داشته باشیم.
وی ضمن تأکید بر این که استان کرمان تنوع بی‌نظیری از دوبیتی‌خوانی دارد، اظهار داشت: امیدوارم بتوانیم اجرای همه هنرمندان شاخصی که کارشناسان پیشنهاد می‌کنند را شاهد باشیم. البته جذابیت عمومی اجراها را نیز در نظر خواهیم گرفت. ایران دارای تنوع زیادی از گویش‌ها و نواهای مختلف است. اگر جشنواره جشنواره‌ای ملی است، باید هر روز بخشی از این آواها را بشنویم. در کنار هنرمندانی که از سراسر ایران اجرای آنلاین خواهند داشت، شاهد اجرای هنرمندان کرمانی نیز خواهیم بود. برنامه‌ها به لحاظ نواها، آواها، گویش‌ها و زبان‌ها از تنوع زیادی برخوردارند.
دوبیتی‌خوانی اقوام ایرانی محور اصلی سیزدهمین جشنواره موسیقی نواحی
منصوره ثابت‌زاده پژوهشگر موسیقی اقوام و عضو شورای علمی سیزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران در خصوص موضوع این دوره جشنواره گفت: دوبیتی محور اصلی سیزدهمین جشنواره موسیقی نواحی است و قرار است آن را در انواع مختلف و در کل مناطق و نواحی کشور با معرفی بهترین و برگزیده‌ترین دوبیتی‌خوان‌های کشور دنبال کنیم. در بخش پژوهش نیز بخش ادبی آن را نیز گنجانده‌ایم، چراکه هم در ادبیات و هم در موسیقی وجود دارد. بنابراین دوبیتی در بخش پژوهش از نظر ادبیات و از نظر نوع موسیقایی در کشور بررسی میشود.
وی افزود: دوبیتی به گویش‌ها و زبان‌های مختلفی اجرا میشود و این بخش از موسیقی کشور که در این دوره از جشنواره معرفی میشود، از مهم‌ترین، متنوع‌ترین و قدیمی‌ترین بخش‌های موسیقی نواحی ایران است.
این پژوهشگر درباره تفاوت اجرای دوبیتی‌های اقوام مختلف نیز تصریح کرد: نواحی‌های مختلف موسیقی‌های مختلفی دارد، در نتیجه روی همان موسیقی‌های خاص هر منطقه نیز دوبیتی‌ها مختلف است. در واقع جشنواره خدمت بزرگی به بخش ادبی و موسیقایی کشور می‌کند که این نوع از موسیقی نواحی ایران را معرفی می‌کند. اگر همین روال در سالهای آینده ادامه پیدا کند و به صورت تخصصی به موضوعات مشخص پرداخته شود خروجی بهتری خواهیم داشت.
هنر دوبیتی‌خوانی از ایران شروع شده است
هوشنگ جاوید پژوهشگر موسیقی اقوام و عضو شورای علمی سیزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران در رابطه با تاریخچه دوبیتی‌خوانی گفت: دوبیتی‌خوانی، هنری است که از ایران شروع شده است. سرمنشأ دوبیتی هم رودکی است و در تاریخ نیز ثبت شده است. هنر دوبیتی جزو هنرهای اسلامی در ایران محسوب میشود. نقل است روزی رودکی در خیابان راه می‌رفته، متوجه میشود بچه‌ها در خیابان در حال گردوبازی‌اند و شعر "غلتان غلتان، همی رود تا بن گو" را می‌خوانند. در حقیقت همین بیت باعث میشود رودکی دوبیتی را پدید بیاورد.
وی با اشاره به این که دوبیتی به دسته‌های مختلف تقسیم میشود، عنوان کرد: دوبیتی ابتدا به صورت عاشقانه بوده ولی در طول تاریخ هزار و ۲۰۰ سالهای که دارد، به دسته‌های مختلفی تقسیم شده است. یکی از آن دسته‌ها، دوبیتی‌های سوگ است. دوبیتی‌های اجتماعی، حماسی، فراغ، هجران، طنز، کار و لالایی هم داریم. در قرن حاضر متأسفانه به دلیل این که شکل اجتماع به طور کلی تغییر پیدا کرده و جامعه به شکل مدرن درآمده، دوبیتی کم‌کم رخت بسته است.
جاوید در خصوص نحوه اجرای این دوبیتی‌خوانی‌ها گفت: در هر جایی بسته به عادت‌های آوازی و لحن‌های آوازی که دارند متفاوت است. مثلاً وقتی پهلوی‌های گیلان را می‌شنویم متوجه می‌شویم این‌ها تفاوت‌شان به سبب لحن‌های موسیقایی است. دوبیتی حدود 14 منظر دارد که از همه این منظرها به دوبیتی نگاه می‌کنیم. آدم‌هایی هم که انتخاب می‌شوند تا به جشنواره موسیقی نواحی بیایند، افرادی هستند که هر کدام‌شان در ارائه یک جلوه دوبیتی تخصص دارند. مثلاً یک نفر صرفاً دوبیتی‌های مذهبی می‌خواند و یکی دیگر دوبیتی‌های حماسی.
وی در پایان بیان کرد: در بخش پژوهش سعی کرده‌ایم آثاری در این زمینه معرفی کنیم تا نسل جوان آن‌ها را بشناسند. منابعی هم معرفی خواهیم کرد تا بدانند به کجا مراجعه کنند. از شاعران رسمی کشور ایران پس از رودکی و باباطاهر، خود مولانا دوبیتی‌هایی دارد که آن کتاب فقط یک‌بار در ایران چاپ شده است.
جشنواره امسال می‌خواهد دوبیتی‌ها را دوباره کشف کند
محمدعلی مرآتی عضو شورای علمی سیزدهمین جشنوارۀ موسیقی نواحی ایران، با اشاره به این که این جشنواره یکی از رویدادهای مهم موسیقی اقوام در ایران است، گفت: در کشور ما اقوام متنوعی وجود دارند که این مسئله خصوصیتی به نام وحدت و کثرت به وجود آورده است. در واقع این هویت ایران است که توانسته اقوام را به وحدت زبانی برساند. به نظرم تنوع اقوام مسئلۀ مهمی است. جشنوارۀ موسیقی نواحی ایران به این کثرت و تنوع می‌پردازد. نقطه‌به‌نقطۀ ایران موسیقی‌های متنوعی دارد.
وی به دوبیتی‌خوانی اشاره کرد و توضیح داد: موضوع جالبی است و می‌تواند پیوندی بین اقوام مختلف به وجود بیاورد. دوبیتی‌خوانی خصوصیات عجیبی دارد. در متن و کلام موسیقی اقوام از عروض برخوردار هستیم که از قرن هفتم شروع شده است. از قرن هفتم به قبل سیستم‌ها سیلابیک بوده‌اند. سیستم سیلابیک بخش عمده و گنجینۀ موسیقی اقوام را در برمی‌گیرد که به آن موسیقی‌های ترانه‌ای یا موسیقی‌های چهاربخشی می‌گویند.
عضو شورای علمی جشنواره موسیقی نواحی ایران عنوان کرد: جشنواره امسال می‌خواهد دوبیتی‌ها را دوباره کشف کند و مفاهیم جدیدی را در آن‌ها پیدا کند. در واقع می‌خواهد هم به تنوع و کثرت بپردازد و هم به موضوعی به نام دوبیتی‌خوانی. به نظرم می‌توانیم نکات جالبی را در این جشنواره کشف کنیم تا مردم ایران نیز آن‌ها را بشناسند.
امسال بیشتر موسیقی آوازی خواهیم داشت
فؤاد توحیدی پژوهشگر موسیقی نواحی و عضو شورای علمی سیزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران درباره این دوره از جشنواره گفت: امسال بیشتر موسیقی آوازی خواهیم داشت و ازآنجایی‌که موسیقی آوازی مناطق مختلف ایران بر پایه دوبیتی‌خوانی است، موضوع اصلی این دوره از جشنواره را "دوبیتی‌خوانی" انتخاب کرده‌ایم.
وی با اشاره به این که معیار انتخاب هنرمندان، تسلط آن‌ها بر مقام‌های آوازی است، عنوان کرد: امسال سعی داریم از چهره‌های تکراری کمتر استفاده کنیم و بیشتر از حضور جوان‌ها بهره ببریم. پسر 11 سالهای را از کرمان به جشنواره دعوت کرده‌ام که صدای بسیار خوبی دارد. اکثراً پیشکسوتانی به جشنواره دعوت شده‌اند که چندان شناخته‌شده نیستند و اولین بار است که به جشنواره دعوت می‌شوند.
توحیدی در مورد دوبیتی‌خوانی توضیح داد: در بین انواع سروده‌ها تنها دوبیتی است که ریشۀ پارسی دارد و به فهلویات و ترانک‌های دورۀ ساسانی برمی‌گردد. بقیۀ نمونه‌ها ریشۀ غیرپارسی و بیشتر عربی دارند. تقریباً در تمام سرزمین‌های پارسی‌زبان دوبیتی با نام‌های مختلف اجرا میشود. در بین اکثر اقوام ایرانی نیز دوبیتی با فواصل موسیقایی و گویش محلی همان منطقه خوانده میشود. معمولاً موضوع دوبیتی‌ها در موسیقی نواحی، عاشقانه است. اولین منبع موسیقایی در مورد دوبیتی‌ها، که در ایران منتشر شد اثر استاد حسین کوهی‌کرمانی بود بنام "هفتصد ترانۀ روستایی" که بیشتر به دوبیتی‌های محلی استان کرمان و فارس اختصاص یافته است. معمولاً خواننده یا بدون ساز دوبیتی را اجرا می‌کند و یا خودش در بین ابیات سازی مثل نی را می‌نوازد. در برخی نواحی، نوازنده‌ای خواننده را با سازهایی مثل نی، سُرنا، قیچک، دوتار و... همراهی می‌کند. دوبیتی‌ها در استان کرمان بسیار متنوع اجرا می‌شوند و به انواع مختلفی از قبیل غریبی، سرکوهی، دوبیتو، چهاربیتو، بیابانی، جلگه‌ای، بالاولاتی، گودی، شرمه، شاه‌غلامی، کهنویی، خرمی، دشتی، کُردی (چوپانی)، صوغونی، غربتی، دلتنگی و... تقسیم میشود.
محور آوازی موسیقی اقوام را در جشنواره موسیقی نواحی بیشتر مد نظر قرار داده‌ایم
دامون شش‌بلوکی مستندساز، پژوهشگر موسیقی و عضو شورای علمی سیزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران در رابطه با ضرورت انتخاب موضوع برای جشنواره گفت: جشنواره موسیقی نواحی در چهار سال اخیر با موضوعی خاص برگزار شده که حسن جشنواره محسوب میشود. با توجه به کثرت قومی و تنوع موسیقایی در ایران، جشنواره‌ها اگر موضوع نداشته باشند نمی‌توان از آن‌ها انتظار خروجی خاصی داشت.
وی با اشاره به این که موضوعات از این جهت انتخاب می‌شوند که در بین همۀ اقوام وجود داشته باشند، در خصوص علت انتخاب موضوع "دوبیتی‌خوانی" عنوان کرد: دوبیتی یک گونه شعری است که در موسیقی‌های کلامی حضور جدی دارد و این کارکرد کلامی موسیقایی تقریباً در بین همۀ اقوام مشترک است و با تکنیک‌ها و شیوه‌های مختلفی خوانده و اجرای موسیقایی میشود و به‌نوعی دوبیتی‌خوانی وارد حوزۀ کلام و ادبیات موسیقایی میشود.
عضو شورای علمی سیزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران اذعان کرد: ازآنجاکه محور جشنواره‌ها عمدتاً بخش سازی بوده است، امسال با موضوع دوبیتی‌خوانی، محور آوازی موسیقی اقوام را بیشتر مدنظر قرار داده‌ایم.
شش‌بلوکی اظهار داشت: دوبیتی در همه زبان‌ها، گویش‌ها و لهجه‌های رایج در ایران وجود دارد. دوبیتی‌ها از لحاظ ساختار ادبی، در قالب زبان فارسی بیشتر بر وزن‌های عروضی و در بخش‌های مربوط به اقوام ترک بیشتر بر قالب هجایی استوارند. به‌طور مثال، در اکثر نقاط آذربایجان و مناطق اطراف آن، بایاتی را داریم که هفت هجایی است. دوبیتی‌ها در بخش جنوب و حتی در بین اقوام لُر خصوصاً ممسنی و بویراحمد و حتی تا حدودی بختیاری عمدتاً تکیه بر فایزخوانی و قالب دوبیتی‌های فایز دشتستانی است. در قشقایی‌ها، آسانک و در شاهسون‌ها هم ترینگه را داریم که آن‌ها هم مثل بایاتی در آذربایجان قالب هجایی داشته و گسترۀ وسیعی از فرهنگ و ادبیات و موسیقی را در برمی‌گیرد. در حوزۀ فارس و کارگان‌های شیرازی، جهرمی، صابوناتی نیز دوبیتی فارسی با لهجۀ مناطق نامبرده کارکرد پررنگی را دارد.
وی در پایان گفت: در بسیاری از بخش‌های دیگر این حوزه مانند سرکوهی‌های فارس، دوبیتی‌هایی داریم که قالب‌های آوازی موسیقایی دارند. حتی در بعضی از اقوام، دوبیتی‌هایی داریم که محتوای سوگ دارند. در اقوامی مانند قوم قشقایی که تاریخ مکتوب ندارند، دوبیتی حکم تاریخ شفاهی دارد. مثلاً حضور سپاه قشقایی در لشکرکشی هرات را از دوبیتی‌ها متوجه می‌شویم. یا مسئلۀ کوچ ابتدایی ایل در گذشته از مناطقی مثل آذربایجان، و از بعد تکنیک موسیقایی هم مثلاً در ایل شاهسون تکنیک خاصی داریم معروف به لیلانا که دوبیتی‌خوانی توسط دو خواننده و بدون ساز اجرا میشود.