سرویس موسیقی هنرآنلاین: نسل دیروز هنوز هم زمانی که نوای شورانگیز "کربلا کربلا ما داریم می‌آییم"، "ای لشکر صاحب زمان"، "کجایید ای شهیدان خدایی"، "خلبانان، ملوانان"، "ممد نبودی ببینی" و ده‌ها سرود دیگر دفاع مقدس را می‌شنوند، لبریز اشتیاق می‌شود، چرا که این نواها یادآور ایثار و ازخودگذشتگی رزمنده‌های کشورمان است؛ موسیقی‌های باکلام و بی‌کلام آن دوران آن‌قدر ساده بودند که صفای صدا و موسیقی‌شان به دل می‌نشست و علاوه بر اینکه همه را به دفاع از وطن تهییج می‌کرد، به رزمندگانی که در خط مقدم بودند نیز احساس آمادگی و ابراز غرور می‌داد.
در سال‌های دفاع مقدس گونه‌ای کاملاً ویژه از موسیقی در ایران شکل گرفت. بنیان این موسیقی ویژه را یک جوان گمنام اهوازی در حضور بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، پایه‌گذاری کرد. این موسیقی در ابتدا با فرم نوحه‌خوانی ارائه شد، اما پس از آن و به‌تدریج حالت حماسی پیدا کرد.
غلامرضا کویتی پور و صادق آهنگران و تا حدودی اکبر شریعت، نمادهای شاخص مداحی دوره دفاع مقدس بودند و در طول جنگ با ابداع و گاه الگوبرداری از آهنگ‌های محلی، کوره موسیقی جنگ را گرم نگه داشتند. حماسه خرمشهر، ایثار، صلح، انقلاب، مقاومت، کارون، حماسه و اقتدار رزمندگان، موضوع و مضمون نوحه‌هایی بود که در حال حاضر شناسه ذهن افراد زیادی شده است.
علاوه بر نوحه‌سرایانی چون آهنگران و کویتی‌پور که از ستون‌های فراموش‌نشدنی موسیقی در دفاع مقدس بودند، خنیاگران و موزیسین‌های شناخته‌شده سرزمین ما همچون محمدرضا لطفی، شهرام ناظری، محمدرضا شجریان، کیخسرو پورناظری و دیگران تصنیف‌های تأثیرگذار و ماندگاری برای حماسه‌آفرینان سرزمین ایران در هشت سال دفاع مقدس ساختند.
بدون شک نوحه‌خوانی، رایج‌ترین آوا و نوای با کلام هشت سال دفاع مقدس محسوب می‌شد. مداحان در مناطق عملیاتی و به‌خصوص قبل از آغاز عملیات به نوحه‌خوانی و تهییج رزمندگان می‌پرداختند. استفاده از مضامین مذهبی و انتقال شور و حال معنوی به رزمندگان، ازجمله کارکردهای اصلی نوحه‌خوانی‌ها در آن سال‌ها بود. تعداد قابل توجهی از نوحه‌خوان‌ها در مناطق مختلف عملیاتی حضور داشتند و برخی از آن‌ها به دلیل عملکرد مطلوب و حضور بسیار مؤثرشان به‌عنوان شاخص‌ترین صداهای سال‌های جبهه و جنگ به شمار می‌رفتند.
معمولاً به دلیل ماهیت جنگ، موسیقی کلاسیک بیشتر تولید می‌شد و خواننده‌هایی نظیر اسفندیار قره‌باغی و رشید وطن‌دوست جزو پرکارترین خواننده‌های آن دوران محسوب می‌شدند. همچنین محمد گلریز یکی دیگر از خواننده‌هایی بود که آثاری با ساختار سنتی و ارکسترال ایرانی را اجرا می‌کرد.
یکی دیگر از مهم‌ترین بخش‌های موسیقی دفاع مقدس، قطعات موسیقی بدون کلام است. زمان جنگ پخش این‌گونه موسیقی‌ها به‌خصوص مارش‌ها رواج فراوانی داشت و قطعاً این آثار بیشترین کاربرد را داشتند و بیش از هر گونه دیگری، از طریق صدا و سیما و سایر مراکز پخش، ارائه می‌شدند. یکی از مشهورترین مارش‌ها، مارش "پیروزی" ساخته علی‌اکبر دلبری است. این مارش زمان پیروزی رزمندگان اسلام از رسانه و در مناطق عملیاتی به‌وفور شنیده می‌شد و اکنون برای خیلی‌ها حسی نوستالژیک دارد.
در ادامه این گزارش، به مناسبت آغاز هفته دفاع مقدس، دیدگاه محمد گلریز، اسفندیار قره‌باغی و احمدعلی راغب سه چهره شاخص موسیقی انقلابی را درباره موسیقی انقلابی و دوران دفاع مقدس و آثار خلق‌شده در آن دوران می‌خوانیم.
سرود "آمریکا آمریکا، ننگ به نیرنگ تو" خشم یک ملت بود
اسفندیار قره‌باغی خواننده پیشکسوت موسیقی انقلاب که در کارنامه خود سرود معروف "آمریکا آمریکا، ننگ به نیرنگ تو" را دارد، در مورد تولید و اجرای این سرود ماندگار گفت: این سرود، سرودی است که در سال‌های آغازین انقلاب و در دوران دفاع مقدس خشم یک ملت را از دست‌درازی‌ها، غارتگری‌ها و دخالت‌های آمریکا در خود نهفته دارد و آمریکا لایق این بد و بیراه‌ها است. این سرود حدود سه سال پس از آبان 1358 ساخته شد. احمدعلی راغب موسیقی آن را انجام داد و حمید سبزواری نیز این قطعه را سروده بود و تنظیم این اثر نیز بر عهده سید محمد میرزمانی بود.
وی ادامه داد: گویا شبی در جایی، زنده‌یاد سید احمد خمینی، با حدود سه نفر از اعضای صداوسیما صحبت می‌کنند و پیشنهاد می‌دهند که قطعه‌ای مرتبط با آمریکا ساخته شود. در ابتدا قرار بود یک خواننده دیگر این قطعه را اجرا کند اما او به دلایل خانوادگی اجرای این قطعه را نمی‌پذیرد و سپس اجرای آن به بنده سپرده شد و من هم با کمال میل پذیرفتم. ضبط و تولید این قطعه 48 ساعت به طول انجامید و تمام عوامل تولید این قطعه به‌صورت شبانه‌روزی بر روی ساخت آن کار کردند.
در دوران دفاع مقدس آثار باارزشی ساخته شد
احمدعلی راغب موسیقی‌دان و آهنگساز سرودهای انقلابی نیز در مورد تولید و اجرای سرودهای انقلابی گفت: در دوره انقلاب اسلامی، شعارهای انقلاب اسلامی بیشترین الهام را برای ساخت سرود به ما می‌داد و با ترکیب این شعارها و تفکر امام خمینی (ره) توانستیم آثار ماندگار و ارزشمندی را تولید کنیم. ما در دوران انقلاب اسلامی از موسیقی بومی، نوحه‌ها، شعارهای انقلابی و ادبیات حماسی برای ساخت سرود بهره بردیم.
این موزیسین عنوان کرد: هنرمندان موسیقی با ساخت قطعات ارزشی توانستند جایگاه خود را در رساندن پیام انقلاب مستحکم کنند و البته دوره دفاع مقدس نیز شرایطی را برای تجلیل از حماسه‌ها و شهدای جنگ به وجود آورد و در آن دوره نیز آثاری متضمن ارزش‌های انسانی و هنری ساخته شد.
موسیقی در دوران دفاع مقدس اهمیتی استراتژیک داشت
محمد گلریز خواننده سرود انقلابی معروف "خجسته باد این پیروزی" در مورد تولید و انتشار سرودهای انقلابی گفت: هنر یک موهبت الهی است که خداوند به بندگان خاص خود عنایت می‌کند و ازجمله این هنرها در عرصه دفاع مقدس، سینما تئاتر و دیگر جنبه آن موسیقی است که توفیقی در این راه داشتم تا بتوانم انجام وظیفه کنم.
وی اظهار داشت: موسیقی در دوران دفاع مقدس اهمیتی استراتژیک داشت و حتی در تشویق مردم برای پشتیبانی از دفاع مقدس نقش ایفا می‌کرد. موسیقی در مقاطع مختلف نقش والایی در تهییج، تشویق، احساس غرور و مقاومت ملی داشت. زمانی که انقلاب به وقوع پیوست، این مسئله از همان زمان شکل گرفت حتی سرودهایی که اوایل انقلاب ساخته و پخش می‌شد، چنین حالتی داشت.
این خواننده ادامه داد: در دفاع مقدس دیدیم که تا چه حد موسیقی مؤثر بود چه موسیقی بی‌کلام و چه باکلام، همه را تهییج می‌کرد و احساس آمادگی و ابراز غرور می‌داد و گوش به فرمان می‌کرد. موسیقی دفاع مقدس ما توجه همه را جلب می‌کرد و توانست در تأثیر بر ملت و پشتیبانی آن‌ها از رزمندگان در جبهه‌ها موفق عمل کند.
گلریز در پایان خاطرنشان کرد: موسیقی دفاع مقدس اکنون به‌شدت مورد بی‌توجهی است، درحالی‌که این نوع موسیقی نقش بسیار بزرگی در کشور ایفا کرد و باید بدانیم که امروز هم به‌نوعی در دفاع مقدس به سر می‌بریم و جوانان و رزمندگان ما خارج از مرزهای ایران در حال دفاع هستند.