سرویس موسیقی هنرآنلاین: یکی از نمایش‌های آیینی که در میان هنرهای نمایشی می‌تواند اقشار مختلف مردم را گرد هم آورد و در کنار تقویت ایمان، همبستگی اجتماعی را تقویت کند تعزیه است؛ نمایشی که موجب حفظ سنن آداب اجتماعی، باورها و احساسات ملی می‌شود و تماشاگر با اطلاع از داستان و اعتقاد قلبی تا انتها با آن همراه می‌شود. اما سهم این نمایش آیینی در میان هنرهای نمایشی کجاست.
شاید گزاف نباشد اگر بگوییم هنر نمایشی در جهان اسلام منحصر به تعزیه در سنت ایرانیان است. این نمایش آیینی اما در دوره ناصرالدین‌شاه به اوج خود رسید و بسیاری این دوره را عصر طلایی تعزیه نامیده‌اند. معروف‌ترین و مجلل‌ترین تکایا برای اجرای این هنر آیینی، "تکیه دولت" بود که به دستور ناصرالدین‌شاه در سال ۱۳۰۴ هجری قمری ساخته شد. "تکیه دولت" در زمان ناصرالدین‌شاه به تقلید از غربی‌ها در ابتدا با هدف ایجاد یک سالن آمفی‌تئاتر ساخته شد اما با مخالفت‌هایی روبرو و به تکیه تبدیل شد.
سید علیرضا فاطمیان‌پور معاون فرهنگی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در گفتگوی رادیویی با کافه هنر می‌گوید: این درست است که امروزه تهران دیگر تکیه دولت ندارد و این موضوع باعث ناراحتی است اما برای جمعیت امروز تهران نیز، فقط یک تکیه کفایت نمی‌کند. تعزیه، اساساً یک آیین مذهبی چند فرهنگی ست که در آیین‌های نمایشی ایرانی صاحب مکان اجرایی بوده که با ساختاری مرکزگرا محل اجرای نمایش آیینی عاشورایی به شمار می‌رود. چنان که می‌توان بر انطباق این‌گونه فضایی؛ بر مفاهیم سیاسی، اجتماعی، مذهبی و هنری اشاره کرد. درواقع این فضا با مراودات سیاسی در طی زمان تغییرات کالبدی بسیاری در متن خود دیده است و از دیگر سوی شامل بسیاری از عادات و رفتارهای اجتماعی و محصول درک هنرهای غیرمادی مردم است. هرچند که تعزیه فی‌نفسه در فضایی با نام تکیه، با ساختاری بر مبنای محله به اجرا درمی‌آمده، اما انسان امروز نیازمند بستری نمایشی است تا هویت نمایشی متناسب با زمان خود را دریافت کند، زیرا متن و صحنه در چارچوب هندسه متناسب با زمان در حال تعریف و بازتعریف یکدیگرند. این در حالی است که با به‌کارگیری مناسب شاخصه‌های امروزی نمایش تعزیه می‌توان به معیار مناسب‌تری ازلحاظ درهم‌ریزی متن و صحنه رسید.
معاون فرهنگی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران اعتقاد دارد: اختصاص جایگاه ویژه برای تعزیه به‌عنوان یکی از شاخه‌های نمایش آیینی سنتی از دغدغه‌های هنرمندانی است که این نوع نمایش را دنبال می‌کنند. استاد علی نصیریان در آخرین اظهارات خود در اختتامیه جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی با اشاره به سابقه شهرداری در توجه به فرهنگ و هنر خواستار جایگاه ویژه‌ای برای اجرای نمایش‌های آیینی شده بود تا در اختیار هنرمندان فعال در این حوزه قرار گیرد، ظرفیتی که در حوزه شهرداری تهران به‌نوعی تا به امروز بر دوش سازمان فرهنگی هنری قرار گرفته و توانسته است از تمام ظرفیت‌های موجود شامل خانه‌های فرهنگ، فرهنگ‌سراها و برخی از پردیس‌های سینمایی و تنها پردیس تئاتر کشور برای بهره‌گیری از قالب‌های هنری به‌ویژه هنر نمایش استفاده ببرد.
تعزیه نمایشی برای همه به‌ویژه کودکان و نوجوانان
فاطمیان‌پور ادامه می‌دهد: تعزیه تقسیم‌بندی مخاطب ندارد. به عبارتی از پیر، جوان، زن و مرد می‌نشینند پای تعزیه؛ اما گفته می‌شود تعزیه برای کودکان نیست در حالی که سرشار است از جذابیت‌های ذاتی، آوایی و تصویری برای آن‌ها؛ کلام آهنگین شبیه‌خوانان، صحنه‌های هیجان‌انگیز رودررویی خوب‌ها و بدها، شمشیربازی، اسیر گرفتن، نجات دادن، گاه حضور حیواناتی تن‌پوش چون میمون و شیر؛ حضور زنده اسب و شتر، لباس‌های رنگارنگ، بازیگران متنوع، تماشاگر زیاد، آزادی رفت‌وآمد، روشنایی همیشگی صحنه و غیره. برای تولید تعزیه برای کودک و نوجوان نیاز داریم خالق آن، سه چیز را خوب بشناسد نخست تئاتر را به‌عنوان یک بستر، دوم تعزیه و ظرفیت‌هایش را و سوم تئاتر کودک و نوجوان را و تفاوت‌هایش با تئاتر بزرگسال را. اگر کسی اولی را نشناسد، اساساً نمایشی خلق نمی‌شود؛ اگر دومی را نشناسد، فقط از ظواهر تعزیه بهره می‌گیرد و اگر با سومی آشنا نشود، کودکانه می‌سازد سطحی ساده‌لوحانه و نه ساده. در توضیح جنبه‌های کاربردی تعزیه به این هنر نمایشی به‌عنوان یک بازی هدفمند در راستای تشویق کودکان به روحیه گروهی داشتن و اینکه بتوانند با استفاده از ساختار نمایشی آن به انسجام در خلق کار هنری بپردازند، اشاره شده است. اینکه تعزیه کودک، برای کودک امروز، تولید کنیم. اینکه تعزیه ظرفیت این کار را دارد یا نه، بیش از هر چیز در عمل مشخص می‌شود. باید تولید مدام داشت و بازخوردها را دریافت. باید به کلام تعزیه اندیشید.
تقویت ایمان؛ تنها هدف نمایش‌های آیینی
قطب‌الدین صادقی پژوهشگر و کارگران تئاتر با بیان اینکه نمایش آیینی دسته‌ای از هنر است که با قلب و دل آدمی سر و کار دارد، تنها هدف نمایش آیینی را به‌نوعی تقویت ایمان معرفی می‌کند.
او در گفت‌وگو با خبرگزاری آنا می‌گوید: باید همه نوع تئاتر را که مبتنی بر همه اقشار جامعه است، در کشور تقویت کنیم و نگذاریم ریشه فرهنگ و هنر در جامعه بخشکد که در این صورت مردم دچار فقر فرهنگی خواهند شد.
صادقی می‌گوید: معنای نمایش‌های آیینی رجوع به یک ذات مقدس است؛ نمایش‌های آیینی و مذهبی در راه یک معنای مشترک بسیج شده‌اند که جوهر آن ستایش است که البته برای اثبات خود اصراری بر رد دیگری ندارند و تنها هدف نمایش‌های آیینی، تقویت ایمان است. نمایش‌های آیینی باید کاری که علم قادر به انجام نیست را انجام دهد، چرا که علم محاسبه‌گر است و با مغز سروکار دارد، اما نمایش آیینی با قلب و دل سر و کار دارد که باید با ایمان پیوند بخورد.
تعزیه، هنری برای پیشی گرفتن از غربی‌ها
سخن از اهمیت و جایگاه تعزیه به گونه‌ای است که برخی از کارشناسان این حوزه معتقدند تعزیه و توجه به آن در میان هنرهای نمایشی هنوز جایگاه اصلی خود را به دست نیاورده است.
مهدی لطفی پژوهشگر موسیقی، تعزیه و هنرهای نمایشی ایران با تأکید بر اینکه مدیران حوزه‌های مختلف توجه چندانی به جایگاه هنرهای ایرانی ندارد، در گفتگو با فارس می‌گوید: تعزیه بسیار مظلوم واقع شده است و متأسفم که بودجه‌ای برای حمایت و توجه به این هنر نیست.
محسن هاشمی پژوهشگر، کارشناس موسیقی و عضو هیئت انتخاب بخش شبیه‌خوانی نوزدهمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی با انتقاد از توجه عجیب هنرجویان دانشگاهی به تئاترهای غربی می‌گوید: تنها چیزی که ما در آن می‌‌توانیم از غربی‌ها پیشی بگیریم اجرای نمایش‌های ایرانی است و این تنها چیزی است که دیگران برای تماشای آن زانوی ادب به زمین خواهند زد.
اگرچه موانع فقهی و شرعی در به تصویر کشیدن شخصیت‌های مقدس این واقعه موجب شده تا هنر به‌ویژه سینمای ایران نتواند این قصه را در ساختار سینمایی روایت کند، اما در حوزه نمایش و شعر و ادبیات، آثار متعددی تحت تأثیر این واقعه خلق شده است. در واقع تعزیه محصول مستقیم رویارویی هنر با این حادثه تاریخی- مذهبی است که با مخاطبان عام نیز ارتباط خوبی برقرار کرده و به جرئت می‌توان گفت نمونه بارز هنر عاشورایی به‌طور یقین تعزیه است؛ اگرچه دوربین‌های سینمایی در به تصویر کشیدن این رویداد مذهبی محدود به ساخت تعداد انگشت‌شماری فیلم بوده‌اند و نتوانسته‌اند آنچنان که باید در بازنمایی قصه کربلا موفقیت چشمگیری داشته باشند.
به گفته بسیاری از کارشناسان؛ تعزیه هنری است که می‌تواند یک فرصت برای نشان دادن هنر نمایشی ایران در قاب جهانی هنر قرار باشد.