گروه معماری هنرآنلاین: معماری امروز بنای اصلی حرم امام حسین (ع) در کربلا به دوره آل بویه تعلق دارد. در سال ۳۶۷ هجری قمری به‌دستور عضدالدوله دیلمی، ساخت بنای آرامگاه امام حسین(ع) شروع شد و چهار سال زمان برد تا کامل شود. اگرچه از آن زمان تاکنون تغییرات زیادی در تزیینات داخلی و خارجی حرم انجام شده و بار‌ها مورد تعمیر و تغییر قرار گرفته و یک‌بار هم به‌دلیل آتش‌سوزی خسارت‌های بسیاری به بنا وارد شد، اما ساختمان اصلی را همان بنایی می‌دانند که در آن دوره ساخته شد.
ایرانیان در طول تاریخ نقش مهمی در نوسازی و تغییرات حرم داشتند ازجمله سلسله‌های صفویان، افشاریان و قاجاریه. آغامحمدخان دستور نوسازی گنبد و تذهیب را داد و فتحعلی‌شاه هم ویرانی‌های بنا براثر حمله وهابی‌ها را تعمیر کرد. در زمان ناصرالدین‌شاه هم طلاکاری گنبد تجدید شد.
صحن حرم
حرم امام حسین(ع) در بخش قدیمی شهر کربلا قرار گرفته و تا پیش از سال ۱۳۲۷ خانه‌ها، بازارها و بناهای دیگر به حرم متصل بود و میان بنا و حرم خیابانی وجود نداشت. درسال ۱۳۲۸ با ساخت خیابان، اجازه ساخت بناهای جدید صادر نشد. دیوار بیرونی حرم از دیگر بناهای شهری جدا و با کاشی و آجرهای زرد مزین شده است. همچنین در بالای درها و دیوارها نیز کتیبه‌هایی از آیات قرآن با خط کوفی بر کاشی‌های معرق نصب شده است.
صحن امام از داخل به شکل مستطیل، البته مثل ضریح با دو ضلع اضافه و در واقع شش‌پهلو بوده، اما در جریان توسعه حرم در سال ۱۳۲۶ ضلع جنوب شرقی و شمال شرقی برداشته شده است. در نتیجه، صحن از داخل به شکل مستطیل درآمده ولی از بیرون نمایی بیضوی شکل دارد.
ارتفاع دیوارهای صحن دوازده متر است که از داخل تا ارتفاع دو متر سنگ‌کاری شده‌اند.
تا پیش از توسعه حرم در سال۱۳۲۶ در اطراف صحن، مسجدها و مدرسه‌های دینی وجود داشت که درب آنها به حرم باز می‌شد. شهرداری کربلا به جای این مدارس و مساجد خیابانی پیرامون حرم را احداث کرد.
مجموع مساحت صحن به ۱۵۰۰ متر مربع می‌رسد. ۶۵ ایوان بر گرداگرد صحن وجود دارد و در هر ایوان نیز حجره‌ای قرار دارد. این حجره‌ها برای مباحثه طلاب بوده و برخی هم به شاهان، امیران، فرمانروایان و عالمان و رجال دین اختصاص داشته است.
درب‌های صحن
صحن حرم امام حسین(ع) دارای درب‌هایی است که هر کدام به یکی از محله‌های کربلا باز می‌شد. این درب‌ها در زیر ایوان‌هایی بلند و آراسته به کاشی که بر حاشیه آنها آیاتی از قرآن به خط کوفی نقش بسته است، قرار دارند. در گذشته صحن دارای هفت درب بوده اما در حال حاضرصحن ده درب دارد.
گنبد
بر فراز مرقد امام حسین(ع) گنبد بلندی با پوششی از طلا دیده می‌شود. در ساقه گنبد ده پنجره به بیرون گشوده شده که عرض هر کدام، به یک متر و سی و سه سانتیمتر می‌رسد و فاصله هر کدام با هم یک متر و پنجاه و پنج سانتیمتر است. ارتفاع گنبد از قاعده تا نوک آن حدود ۳۷ متر است و از بیرون دارای شکل کروی پیازی است. ۷۵۲۶ خشت طلا در گنبد به کار رفته و مجموع سطح طلاکاری‌شده آن ۳۰۱ متر مربع است.
گلدسته‌ها
در فاصله ده متری جنوب گنبد حرم امام(ع)، دو گلدسته بزرگ با پوشش طلا وجود دارد که ارتفاع هر یک از کف صحن، به حدود ۲۵ متر و قطر آن نیز به ۴ متر می‌رسد. در نوک هر یک از این گلدسته‌ها میله‌ای نصب شده و بر فراز این میله هم چراغی برای روشنایی است. این دو گلدسته در سال ۷۸۶ه. ق. و در دوران سلسله جلایری بنا شد. تعداد خشت‌های طلایی که در این دو گلدسته به کار رفته جمعاً ۸۰۲۴ خشت است.
ایوان طلا
ایوان طلا از ضلع جنوبی حرم مشرف بر صحن و دارای سقفی بلندی است که خود دارای سه بخش است: طول ستون‌های بخش میانی ۱۳ متر و طول ستون‌های دو بخش جانبی ۹ متر. همچنین ایوان مستطیل شکل، طول آن ۳۶ متر و عرض قسمت میانی آن نیز به ۱۰ متر می‌رسد.
قسمت زیر ایوان با نرده‌های فلزی که میان ستون‌ها قرار گرفته، از صحن جدا شده و مردم از دو سمت کنار ایوان به درون حرم رفت و آمد می‌کنند. دیوارهای این ایوان با طلای ناب روکش شده و قسمت‌های فوقانی دیوارها هم با کاشی‌هایی در کنار هم چیده شده‌اند.
رواق‌ها
گنبدخانه حرم امام(ع) را چهار رواق در چهار سمت دربرگرفته است. عرض هر یک از رواق‌ها ۵ متر و طول رواق‌های شمالی و جنوبی تقریباً ۴۰ متر و طول هر کدام از رواق‌های شرقی و غربی تقریباً ۴۵ متر و ارتفاع هر رواقی هم به دوازده متر می‌رسد. کف رواق‌ها با سنگ‌های سفید شفاف فرش شده و در وسط هر یک از دیوارها آینه‌هایی در اندازه‌های مختلف کوچک و بزرگ وجود دارد.
در زیر گنبد، ضریح نقره‌ای بزرگ و چند ضلعی قرار دارد و درون آن مرقد امام حسین(ع) و دو فرزندش حضرت علی اصغر(ع) و حضرت علی اکبر(ع) است. در دوره‌های مختلف ضریح‌هایی ساخته و بر مرقد امام حسین(ع) نصب شده است. آخرین بار ضریح این حرم در سال ۱۳۹۱ تعویض شد.
همه ضریح‌های حرم امام حسین (ع) ساخته دست هنرمندان ایرانی در دوره‌های مختلف بوده است. آخرین ضریح ساخته‌شده برای این حرم نیز در ایران ساخته شد. این ضریح که با ۱۱۸ کیلوگرم طلا همراه نقره و چوب درخت ساج ساخته شده، مانند ضریح قدیمی، ولی از نظر ارتفاع کمی بلندتر است و مساحت آن حدود ۳۴ مترمربع و تعداد پنجره‌های آن ۲۰ باب است.