سرویس معماری هنرآنلاین: در دوره های مختلف تاریخی شاهد فراز و نشیب‌هایی در معماری مساجد بوده‌ایم، اما ویژگی‌های مشترکی در تمام این ابنیه‌ها از جمله شبستان، مناره و محراب به چشم می‌خورد. این موارد تنها برخی از ویژگی‌های اساسی مساجد است، اما عناصر بیشتری را می‌توان در سراسر این بناهای مقدس یافت و بسته به موقعیت مکانی و تأثیر معماری ، ممکن است متفاوت باشند.
برخی از بزرگترین اماکن مقدس و برخی از گرانترین مساجد در جهان محسوب می‌شوند. به معرفی تعدادی از مساجد به دلیل سبک معماری از جمله سبک خاورمیانه، آسیایی و اروپایی در این نوشتار پرداخته‌ایم.
مسجد سلطان احمد
مسجد سلطان احمد یا مسجد آبی در استانبول ترکیه واقع شده است. این مسجد در ابتدای قرن هفدهم به عنوان نمادی از قدرت عثمانی و در مجاورت مسجد مشهور«ایا صوفیه» ساخته شد.
مسجد آبی برای برگزاری نمازهای جماعت به ویژه برای نمازهای ظهر جمعه طراحی شده که شامل شش مناره سر به فلک کشیده، پنج گنبد اصلی و هشت گنبد کوچک‌تر است.
سده فار محمد آقا، معمار پروژه، در ساخت مسجد ترکیبی از عناصر سنتی اسلامی و سبک بیزانس را به‌کار برده است. معمار از جزئیات پیچیده‌ای برای ایجاد فضای داخلی باشکوه استفاده کرده است. بارزترین نمونه آن تزئین دور تا دور صحن مسجد است که پایین‌ترین قسمت آن توسط بیست هزار کاشی سرامیک دست‌ساز در ازنیک (نیشای باستان) ساخته شده و بخش بالایی آن نقاشی شده‌است.
مسجد الشیخ زاید
مسجد الشیخ زاید مسجدی در شهر ابوظبی، کشور امارات است. این مسجد چهارمین مسجد بزرگ جهان به شمار می‌آید و یکی از نقاط دیدنی امارات متحده عربی است.
نام این مسجد از شیخ زاید بن سلطان آل نهیان گرفته شده‌است. ساخت مسجد از سال ۱۹۹۶ آغاز و در سال ۲۰۰۷ به اتمام رسیده است. هدف از ساخت مسجد آشنایی جامعه اسلامی با مسجدی مدرن مملو از هنرهای زیبا و معماری بود.
طراحی مسجد، مانند تقریباً تمام بناهای موجود در این لیست، ترکیبی از سبک‌های مختلف معماری و عناصر ساختمانی است که مستقیماً از مساجد خاص الهام گرفته شده است. برخی از بارزترین نمونه‌ها شامل چیدمان گرفته شده از مسجد بدشاهی، مناره‌های عرب و طاق های موروشی است.
طراحی معماری مسجد شامل بسیاری از سبک‌های هنری، مواد و فناوری‌های مختلف با الهام از چندین سبک متنوع است یعنی معماری این مسجد با ترکیبی از نقوش مراکش، مغول، مملوک و عثمانی آمیخته شده است.
مسجد جامع «شیخ زاید» به دلیل معماری نفیس اسلامی و رنگ سفید و خالص آن، استفاده از مرمر سفید، نما و ستون‌های آن را که با آیات قرآن، گل‌ها و تزئینات دست‌بافت اسلامی آذین شده، متمایز کرده است و بسیاری از موادی که در ساخت و تزئین این مسجد به کار رفته از مناطق مختلف جهان آورده شده‌اند که شکوه و زیبایی خاصی یافته است.
همچنین در ساخت این بنا از مصالح طبیعی مختلفی مانند سنگ مرمر، سنگ‌های نیمه قیمتی، کریستال و طلا استفاده شده است که به دلیل دوام و لمس زیبایی‌شناسی منتسب در طراحی متمایز از سایر مساجد است.
مسجد «شیخ زاید» یکی از آثار معماری بی‌نظیر است که از ۸۲ گنبد و ۱۰۰۰ ستون ساخته شده است و قابلیت پذیرش ۴ هزار نمازگزار را دارد.
رنگ آمیزی این مسجد به‌گونه ای است که رنگ‌های ساختمان به واسطه تابش خورشید یا نور ماه تغییر می‌کنند. ساختار سفید روشن و حیاط کاشی‌کاری شده مسجد زیبایی‌اش را دوچندان کرده، هدف از انتخاب این رنگ متحد کردن نمازگزاران با هنر است.
مسجد ایاصوفیه
بنای ایاصوفیه، یکی از بهترین نمونه‌های معماری بیزانس است. این بنا در ۵۳۷ میلادی با عنوان «کلیسا بزرگ» ساخته شد در طول تاریخ با حوادث و رخدادهای تاریخی دست‌خوش تغییرات زیادی به عنوان عبادتگاه آیین‌های مختلف عمل کرده است.
ایاصوفیه ابتدا به‌عنوان کلیسا ارتدوکس یونانی سپس به عنوان کلیسا جامع کاتولیک و با سقوط امپراطوری رم شرقی، نماد و مرکز فرهنگی مسلمانان و تبدیل به مسجد شد. این بنا در دوران مدرنیزاسیون ترکیه در سال ۱۹۳۵ تغییر کاربری داد و به موزه تبدیل شد. با سقوط امپراتوری عثمانی ایاصوفیه به موزه تبدیل و برای مدت تقریباً یک قرن به عنوان عبادتگاه رسمی از آن استفاده نشد. در جولای ۲۰۲۰ تغییر کاربری ایاصوفیه از موزه به مسجد صادر شد.
در طول سالیان، نوسازی و بازسازی‌های زیادی در ایاصوفیه انجام شد، از جمله ترمیم خسارات ناشی از بلایای طبیعی، جنگ‌های صلیبی، افزودن محراب، مناره و... .
بنای ایاصوفیه یک شاهکار معماری و منحصربه‌فرد برای تعاملات بین اروپا و آسیا در طول قرن‌ها به‌شمار می‌رود. یکی از با ارزش‌ترین هنرهای موجود در این بنا تزیینات داخلی با موزاییک و ۱۰۷ ستون مرمر آن است. ارتفاع گنبد بزرگ آن از سطح زمین ۵۵ متر و قطر آن ۳۱ متر است که به‌وسیله ۴۰ پشت‌بند بزرگ، روی چهار ستون اصلی سوار شده است.
این بنا تقابل دو دین مسیحیت و اسلام را نشان می‌دهد که هر دو ردپای خود را بر آن گذاشته‌اند. در حالی که اسامی خوشنویسی شده اسلامی از گنبد آن معلق است، هنوز آثار موزاییکهای زمان کلیسایی این بنا نیز قابل مشاهده است.
مسجدالحرام
بی شک معماری مسجدالحرام در عین سادگی ازسبک‌های پیچیده معماری به‌شمار می‌رود. این مسجد هشتمین ساختمان بزرگ جهان و حتی بخشی از همان مجموعه سومین ساختمان بلند جهان، ابراج البیت، است.
نسخه فعلی ساختمان از سنگ خاکستری و مرمر ساخته شده معمولاً توسط پارچه‌ای عظیم سیاه پوشانده می‌شود.
این مسجد در طول عمر طولانی خود ، گسترش و بازسازی‌های بی‌شماری به دلیل استقبال عبادت کنندگان تجربه کرده است.
در حال حاضر با تملک اراضی اطراف این خطوط شعاعی حول محوریت کعبه دوران کرده و به یک دایره کامل تبدیل می‌شوند. این ایده مرکزگرا مبتنی بر گردش زائرین حول خانه خدا شکل گرفته است.
مسجد جامع کوردوبا
مسجد جامع کوردوبا یا مسجد جامع قرطبه اسپانیا، از نظر فنی مسجد نیست و مانند برخی دیگر از مساجد این لیست، از این بنا به عنوان یک مکان مقدس برای ادیان مختلف استفاده شده است.
اولین ساختمان مذهبی در این مکان یک کلیسای مسیحی کاتولیک به نام سنت وینسنت ساراگوسا بوده و بعد از تسخیر امویان بر اسپانیا، بین مسیحیان و مسلمانان تقسیم شد.
ساخت بنای این مسجد تقریبا دو قرن و نیم با تاثیرپذیری از معماری رومی ، طراحی اصول بنی امیه به طول انجامید.
شکل نعل اسبی قوس‌ها که از آغاز در مراحل مختلف در معماری اموی به ظهور رسیده بود، در اسپانیا و شمال آفریقا تا حد زیادی گسترش پیدا کرد. این مسجد دارای ستون‌های زیادی است که بازدیدکننده را به سوی قبله هدایت می‌کند. از ویژگی‌های معماری این مسجد می‌توان به شبستان‌های عریض، قوس‌های نعل اسبی و کنگره‌دار، تزیینات گچ بری، مقرنس کاری، و دارای طاق و محراب‌های نعل اسبی اشاره کرد.
درطی سال‌ها بازسازی‌های گسترده‌ای در سبک معماری این مکان شکل گرفته اما طاق های دو طبقه قرمز و زرد این مسجد ثابت مانده و باعث منحصربه‌فرد شدن این مسجد شده است.
کلیسای جامع مسجد جامع کوردوبا یک ساختمان مهم در این لیست است زیرا ترکیبی از تأثیرات معماری بسیاری است که داستان پیچیده ای از ایمان و تاریخ را بازگو می‌کند.
مسجد الصخره
مسجدی الصخره در تپه موریا در شهر بیت المقدس است. این مکان به دلیل طراحی منحصربه‌فرد خود که از ساختمان‌های با اعتقادات مختلف در سراسر جهان الهام گرفته است، مشهور است.
یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین آثار معماری اسلامی است که از هزاران سال پیش مقدس بوده و در میان یهودیان، مسیحیان و مسلمانان مورد احترام است.
بر خلاف دیگر مساجد جهان و اماکن مقدس که معمولاً مستطیل شکل هستند، شکل این مسجد از یک هشت ضلعی منظم تشکیل گردیده که بعدها در قرن ۷ توسط حکومت اموی بنا شده است. همچنین ساختمان مسجد الصخره فقط دارای یک گنبد بزرگ است و ارتفاع ساختمان از کف تا انتهای گنبد ۳۳ متر است.
نور و روشنایی داخل ساختمان به وسیله دو ردیف پنجره تأمین می‌شود. این دیوارها با سنگ‌های مرمر و کاشی‌های بسیار زیبا و مجلل پوشیده شد که در نتیجه بسیاری از بازسازی ها از نظر سن متفاوت است. در سطح درونی گنبد آیاتی از قرآن مجید با بهترین خط و با طلای ناب نوشته شده‌است.
مسجد حسن ثانی
مسجد حسن ثانی در کازابلانکا، مراکش واقع شده است و دارای چند رکورد جهانی از جمله دومین مناره بلند جهان، دومین مسجد بزرگ در آفریقا و هفتمین مسجد بزرگ در کل جهان است.
در بالای مناره لیزری وجود دارد جهت مکه را از مناره‌های خود نشان می‌دهد که نور آن را می‌توان از فاصله چند مایلی در دریا مشاهده کرد که به نمازگزاران کمک می‌کند تا در نماز جهت‌یابی کنند.
معمار فرانسوی، میشل پینسیو، برای کار در این پروژه انتخاب شد، ساختمان را به عنوان ترکیبی از معماری اسلامی، مراکشی و موری طراحی کرد. نکته قابل توجه این است که بیشتر ساختمان دست‌ساز است. بیش از ۶،۰۰۰۰ صنعتگر مراکشی روی موزاییکهای دست‌ساز، کف مرمر، ستون‌ها ، جزئیات گچ و سقف‌های چوبی در مسجد کار می‌کردند.
مسجد پوترا
مسجد پوترا یکی از مدرن‌ترین مساجد جهان در مرکز شهرکوالالامپور قرار دارد و اطراف آن را دریاچه پوتراجایا در برگرفته است.
این مسجد نمادی از هنر اسلامی معماری ایرانی دوران صفویه است. معماری خاص و رنگ‌های زیبا این مسجد را از مسجدهای دیگر متمایز کرده است. بیشتر ساختمان، از جمله گنبد آن از گرانیت صورتی ساخته شده است. این مشهورترین مسجد صورتی در جهان نیست ، اما نمونه‌ای خاص از ترکیب سبک‌های طراحی مالایی و خاورمیانه است.
این مسجد از سه قسمت شبستان، حیاط و اتاق‌های آموزشی تشکیل شده است. درب ورودی اصلی این مسجد شبیه به دروازه ساختمان‌های دولتی مسلمانان ایرانی قدیم بوده و مناره ۱۱۶ متری‌اش با الهام از ایده طراحی ساخت مسجد عمر شیخ در بغداد ساخته شده است. سالن نمازخانه این مسجد دارای ۱۲ستون است که توسط یک گنبد اصلی به قطر ۳۶ متری هدایت می‌شود و محرابش نیز با آثار هنر خوشنویسی دوران اسلامی طراحی و تزئین شده است .
مسجد سن‌پترزبورگ
مسجد جامع سن‌پترزبورگ که در شهر توریستی سن‌پترزبورگ روسیه واقع شده و دارای پیشینه تاریخی و جایگاه ویژه‌ای در میان بناهای ساخته شده در اروپا است.
نیکلای واسیلیف، این مسجد را با الگوبردای از آرامگاه تیمور لنگ در سمرقند ساخته است .
مسجد سن‌پترزبورگ وقتی در سال ۱۹۱۳ گشایش یافت، در واقع یک پروژه جاه‌طلبانه بود که تقریباً می‌توانست کل جمعیت مسلمان روسیه را در آن زمان اسکان دهد. همچنین تا سال ۱۹۹۰ به‌عنوان بزرگترین مسجد اروپا خارج از ترکیه باقی ماند، اما اکنون در رتبه چهارم نسبت به سایر مساجد روسیه قرار دارد.
یکی از شاخص‌ترین ویژگی های مسجد سن پترزبورگ نمای ترکیبی آن از زیورآلات شرقی و موزائیک‌های آبی فیروزه‌ای است. این مسجد دارای دیوارهایی از گرانیت خاکستری و گنبدی به رنگ لاجوردی به ارتفاع ۳۹متر با ۵۵متر کاشی و دو مناره بلند است و نمای آن با خوشنویسی احادیث قرآنی تزئین شده است.