وقتی که عرش به خانه‌ها می‌آمد / "حوض" فخر معماری ایرانی

سرویس معماری هنرآنلاین: آب عنصری حیاتی است و وجود آن اطمینان بخش هر خانه و برای ایران همیشه تشنه، حضور حوض در خانه جدا از تمام کاربردهایش، حس اطمینان ایجاد می‌کرده است. علاوه بر اینکه حس زیبایی‌شناسانه ساکنان را نیز درگیر طبیعت می‌کرد.

حوض‌ها به‌دلیل انعکاس آسمان، عرش را به زمین می‌آوردند و حتی با نمایش تصویر خانه در درون خودشان، فضا خانه را هم بزرگ‌تر نشان می‌دادند. جدای از اینها صدای آب آرامش‌بخش اهل خانه بود و صداهای اضافه را هم به‌خود جذب می‌کرد تا همهمه از خانه به بیرون منتقل نشود.

تمام این کاربردها جدای از این است که حوض‌ها جایی برای ذخیره آب هم در خانه بودند؛ جایی برای انجام کارهای روزمره‌‌ای چون: وضو، شستشو، آبیاری درختان و پاشیدن آب در حیاط خانه و.... حتی حوض در برخی از مناطق نقش مهمی هم در خنک کردن فضا داشتند، زیرا حوض‌ها در مسیر باد یا بادگیر ساخته می‌شدند و طراوت را به خانه می‌آوردند. 

اما یکی از شگفتی معماری حوض‌ها در ایران به تبحر معماران آنها مرتبط است. شاید تصور کنیم ساختن حوض در خانه‌های قدیمی کار سختی نبوده و نیازی به معماری خاصی نداشته، اما نکته جالب اینجاست که به‌دلیل شیوه ساخت حوض در گذشته، معماران ایرانی آن را مایه فخر خود در برابر  معماران فرنگی می‌‌دانستند. آن هم به این دلیل که بدون استفاده از ابزار خاصی حوض را کاملا تراز می‌ساختند؛ بدون استفاده از گونیا، شاغول و ابزاری به نام تراز. معمار ایرانی با "چشاب" گرفتن حوض‌ها را تراز می‌کردند؛ یعنی چشم و آب. به آب حوض نگاه می‌کردند و تشخیص می‌داد که تراز است یا نه. حوضی که اصولی ساخته می‌شد تا زمانی که تمام ظرفیت آن پر شود، سرریز نمی‌شد و بعد از اتمام ظرفیت هم، آب از همه طرف حوض به بیرون می‌ریخت.

در ادامه نگاهی می‌‌کنیم به نمونه‌ای از حوزه‌های قدیمی که امروزه دیگر در معماری ما وجود ندارند.