سرویس معماری هنرآنلاین: مازندران استانی‌ست دارای تاریخی کهن که از ادوار مختلف تاریخ تمدنی ایران همواره آثار با ارزشی در آن یافت می‌شود. این استان بخاطر جاذبه‌های طبیعی که دارد در دوران معاصر نیز همواره مورد توجه بوده و آثار معماری قابل توجهی از این دوران هم در آن به وفور یافت می‌شود. اما در روزهای گذشته، دو خبر از مجموعه آقاجان‌نسب بابل و بنای بانک سپه چالوس منتشر شده که علاقمندان به معماری و میراث فرهنگی را نگران کرده است.
مرمت غیر اصولی و ساخت بنایی جدید در مجموعه آقاجان‌نسب بابل
بیش از یکسال پیش مجموعه تاریخی آقاجان‌نسب از سوی یک پیمانکار مرمت شد، اما با وجود نقص‌های فراوان در این احیا، در ایام شیوع ویروس کرونا، پیمانکار این بنا در اقدامی آشکار ساخت بنایی جدید در عرصه مجموعه آقاجان‌نسب را آغاز کرده که تخلف به نظر می‌رسد.
در همین رابطه سید علی طاهری اطاقسرا رئیس انجمن حافظان معماری رسته در گفت‌وگویی با ایسنا ضمن اشاره به اینکه با مشاهده‌ی سیمای شهری، روند ساخت و ساز و پوست‌اندازی بافت شهرهای مازندران در طی سال‌های اخیر، می‌توان به افول آگاهی جامعه و ضعفی عمیق در ساختار نهادهای اجرایی و نظارتی این حوضه پی‌برد، گفت: این شهرهای آشفته، نمودی از شرایط جامعه و مسئولان مربوطه است و از نتایج این تحولات، از بین رفتن آثار ارزشمندی است که جلوه‌گر مفاهیمی مهم و عمیق هستند و جای بحث بسیاری دارد.
وی با بیان اینکه از بناهای ارزشمندی که در شهر بابل باقیمانده می‌توان به مجموعه آقاجان‌نسب اشاره کرد که با وجود آسیب‌های مختلف، تاکنون محفوظ مانده است، تصریح کرد: مجموعه آقاجان‌نسب متشکل از سه بنا و متعلق به عهد قاجار است که در قلب شهر بابل، در جوار ساختمان زیبای گنجینه قرار دارد.
رئیس انجمن حافظان معماری رسته با اشاره به اینکه این مجموعه سال‌ها در انتظار سرمایه‌گذار بوده است تا اینکه در سال ۱۳۹۶ از طریق صندوق احیا به پیمانکار واگذار شد، گفت: از زمان مرمت مجموعه آقاجان‌نسب انتقاداتی اساسی از سوی متخصصان به شیوه فنی مرمت پیمانکار و نظارت میراث‌فرهنگی وجود داشت، با این حال، با توجه به شرایط، صلاح بر این دیده شد تا به خاطر آثار سوء کم بر ساختار بنا، خللی در روند احیای مجموعه صورت نگیرد و مجموعه به بهره‌برداری برسد.
طاهری با بیان اینکه اکنون با گذشت بیش از یکسال از مرمت مجموعه، اقداماتی ناشیانه صورت گرفته است که بیش از پیش نظارت و برخورد قاطع سازمان میراث فرهنگی را مطالبه می‌کند، تصریح کرد: در این ایام با توجه به شرایط پیش آمده ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا، پیمانکار در اقدامی آشکار آغاز به ساخت بنایی جدید در عرصه مجموعه آقاجان‌نسب کرده که این اتفاق هیچگونه عکس‌العملی قاطع و بازدارنده از سوی میراث فرهنگی شهرستان بابل و استان مازندران نداشته است.
وی افزود: با توجه به قانون، هرگونه احداث بنا و اقدامی که منجر به آسیب شود در محدوده عرصه اثر تاریخی، ممنوع است و با رجوع به مواد ۵۵۸ تا ۵۶۹ قانون مجازات اسلامی، این اقدامات جرم محسوب می‌شود و علاوه بر جبران خسارات یک تا ۱۰ سال حبس درپی دارد.
این فعال میراث فرهنگی، در پایان خاطرنشان کرد: بر اساس کنوانسیون حمایت میراث فرهنگی و طبیعی جهان که ایران در سال ۱۳۵۳ به عضویت آن درآمده و همچنین اساسنامه سازمان میراث‌فرهنگی مصوب ۱۳۶۴ اگر تخلفی در زمینه تخریب و تجاوز به حریم میراث فرهنگی رخ دهد باید به دادگاه اطلاع‌رسانی شود و دادگاه موظف است به جرم رسیدگی کند؛ حتی اگر توسط یک شهردار یا مقام دولتی صورت پذیرد.
در حالی این اقدام توسط پیمانکار صورت گرفته است که خانه آقاجان‌نسب مربوط به اواخر دوره قاجار است و در بابل، جنب موزه بابل واقع شده و در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۲۶۸۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
بانک سپه چالوس در معرض تهدید
از سوی دیگر در غرب استان مازندران در روزهای اخیر اخباری مبنی بر خارج شدن بنای قدیمی بانک سپه چالوس از فهرست آثار ملی به گوش رسید که با توجه به تکذیب این موضوع از سوی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مازندران، اما نگرانی درباره تغییر کاربری و تخریب این بنا محتمل به نظر می‌رسید.
ساختمان بانک سپه مرکزی چالوس بیش از نیم قرن با شکل و شمایلی تحسین‌برانگیز، حضوری پررنگ در چالوس دارد. جمعی از فعالان اجتماعی و مهندسان معمار مازندران از وزیر میراث فرهنگی برای حفظ این اثر تاریخی استمداد خواستند و در نامه‌ای به وزیر میراث فرهنگی خواستار جلوگیری از تخریب و تغییر کاربری این بنای تاریخی و ارزشمند شدند.
در بخشی از این نامه آمده است: "در این بنا تمامی اصول معماری و شهرسازی و نیز تناسبات زیبایی و استحکام رعایت شده و برای مردمان شهر به یکی از هویت‌ها و نشان‌های ماندگار شهر تبدیل شده است که تخریبش به هر بهانه‌ای سبب خراشی بس ناگوار بر پهنه فرهنگی شهر و روح و روان شهروندان خواهد بود.
این بنا در شهریور ۱۳۹۴ در اداره میراث فرهنگی به شماره ۳۱۳۱۹ به عنوان یک اثر باارزش به ثبت رسید، از سوی دیگر چنانچه به جای این اثر دو طبقه که حفظ خط آسمان هم یکی از ارزش‌های آن است ساختمان مرتفع چندطبقه احداث شود، نه تنها چشم‌خراشی بس ناگوار بر شهروندان تحمیل می‌شود بلکه آگاهانه این بنا هم مانند چند اثر ارزشمند دیگر این شهنابود و به جایش شاهد ساخت بنایی حجیم و ناموزون خواهیم بود که جز افزایش بی حد و حصر تراکم، ترافیک و.. حاصلی نخواهد داشت."
به تاکید دوستداران میراث فرهنگی، "نیک می‌دانیم که ساختمان مالک دارد ولی از نگاهی جامع‌تر و باارزش، این بنای میراثی بس ارزشمند برای شهر، شهروندان و کشور خاطره‌ای برجای گذاشته و دارای ارزش‌های معماری و خاطره‌های تاریخی و فرهنگی است.
این بنای میراثی بس ارزشمند برای شهر، شهروندان و کشور خاطره‌ای برجای گذاشت و دارای ارزش‌های معماری و خاطره‌های تاریخی و فرهنگی است."
به باور آنان، "چنانچه به هردلیلی مدیران بانک سپه نیاز به فضایی بیش از وضع موجود دارند به جای تخریب و هزینه‌های ملی گزاف می‌توانند ساختمانی دیگر را به این بنا ملحق کنند تا ضمن استمرار فعالیت بانکی در همین مکان شاهد صرفه جویی اقتصادی قابل توجه باشیم."
یک دوستدار میراث فرهنگی در گفتگو خبرگزاری مهر با اشاره به اینکه سازمان میراث فرهنگی موظف است مساعدت‌های فنی، کارشناسی و مالی به مالک اعطا کند، افزود: در این حالت مخارج حفاظت از بنای ثبت شده برعهده دولت است و این نوع بناها از پرداخت مالیات و عوارض شهرداری معاف هستند.
محمد کبیری با اشاره به خطر خروج بنای تاریخی ساختمان بانک سپه از ثبت میراث فرهنگی اظهار داشت: معمولاً خروج از ثبت پس از نیت تخریب انجام می‌شود و به مالکان این فرصت را می‌دهد که در این هدف موفق باشند و از سوی دیگر مالکان که درباره ضرورت حفظ بناهای تاریخی آموزش ندیده‌اند به جای آنکه به بنای تاریخی خود افتخار کنند آن را مایه دردسر می‌دانند.
وی ادامه داد: از سوی دیگر مالکان معمولاً امیدی به بهره‌برداری اقتصادی از ملک خود ندارند درحالی که در همه جای دنیا یک بنای قدیمی گران‌تر و ارزشمندتر است و علاوه براین احیای بناهای قدیمی برای کاربری‌های امروز هنوز در کشور جا نیفتاده است.
این دوستدار میراث فرهنگی اظهار داشت: بانک سپه چالوس بنایی است که بخشی از هویت شهری بوده و دارای ارزش حفاظتی است و متأسفانه در خطر تخریب قرار دارد و باید از تخریب این بنای ارزشمند جلوگیری کرد.
اما پس از این ابراز نگرانی و انتشار نامه از سوی جمعی از دوستداران میراث فرهنگی، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مازندران ضمن تکذیب خبر خارج شدن بنای بانک سپه از فهرست میراث ملی گفت: بنای بانک سپه چالوس از فهرست ثبت آثار ملی خارج نشده است.
سیف‌الله فرزانه در روز سه‌شنبه 27 خرداد ماه 99 با اشاره به خبر منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی مبنی بر خروج ساختمان بانک سپه چالوس از فهرست ثبت ملی، گفت: این بنای تاریخی و فرهنگی با شماره ثبت 119 در لیست آثار واجد ارزش فرهنگی و تاریخی به ثبت رسیده و تحت نظارت و حفاظت وزارتخانه قرار دارد.
او با اشاره به این که ثبت این اثر براساس دستورالعمل تعیین آثار واجد ارزش‌های فرهنگی و تاریخی انجام شده است، عنوان کرد: طبق ماده 558 تا 562 مجازات اسلامی، هر گونه دخل‌و‌تصرف و آسیب به این اثر تاریخی جرم محسوب خواهد شد.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مازندران با تأکید بر ویژگی‌های خاص بنا یادآور شد: ترکیب اشکال معماری مدرن با الگوی بام شیب‌دار از شاخصه‌های معماری بومی منطقه و از جمله دلایل ثبت این بنا بوده است.
او با اشاره به محدودیت و امکانات در حراست و حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی و محوطه‌های باستانی پراکنده در مازندران، عنوان کرد: انتقال این آثار شاخص به نسل آینده، با حمایت فرماندارها، شهرداری‌ها و مردم بومی منطقه امکان‌پذیر است.