سرویس معماری هنرآنلاین: حسین تنکابنی، معمار و طراح فضای داخلی حرم امام حسین (ع) درباره اجرای این پروژه به خبرنگار هنرآنلاین گفت: من طراحی فضای داخلی حرم امام حسین (ع) و مسقف کردن آن را، در کنار دکتر محمدعلی شهرستانی آغاز کردم. طی این پروسه ما فرایند تزئین داخلی حرم را با کارهایی نظیر آینه‌کاری، کاشی‌کاری، تذهیب و ... در کنار سایر دوستان انجام دادیم و چندی پیش نیز توانستیم تزئین زیر گنبد امام حسین (ع) را به پایان برسانیم؛ البته من طی چند سال اخیر در سامرا نیز فعال بوده‌ام.
او افزود: آغاز به کار در پروژه کربلا، لطف حضرت سید الشهداء بوده و من در مسیر اجرای کار همواره امیدوار بودم که بتوانم قدمی بردارم که خریدار آن حضرت باشند. همان‌طور که می‌دانید، من در عرصه‌های هنری و در جشنواره‌های مختلف داخلی و خارجی موفقیت‌هایی کسب کرده و بارها برنده شده‌ام اما به نظر من تنها نقطه‌ای که برای یک هنرمند ارزش خاصی دارد، فضایی است که کار دیده می‌شود و مورد احترام قرار می‌گیرد. من دل خوشی از این مقام‌ها و رتبه‌ها ندارم و گرد و خاک کارگری در حرم امام حسین (ع) را با تمام جوایز مجامع هنری عوض نمی‌کنم.
این معمار درباره نحوه اجرای کار در این پروژه بیان کرد: کار در عراق سختی‌های خاص خود را دارد و البته خواهد داشت. کسانی که در این زمینه کار کرده‌اند، خیلی خوب می‌دانند که تعداد کارفرمایان، در چنین پروژه‌هایی بسیار زیاد است البته ما کار را برای شخص انجام نمی‌دهیم و خریدار کار حضرت هستند و قصد ما این است که بتوانیم کاری در خور آن حضرت و فضایی که زائران در آن حرکت می‌کنند، ارائه دهیم، اما در کل شرایط کار سختی‌های خاص خود را دارد.
تنکابنی، ماندگاری در کار را اصلی مهم خواند و اظهار کرد: بدیهی است که در عرصه معماری صرفاً انجام دادن کار، ملاک نیست و ماندگاری و اثرگذاری آن نیز مهم است. همان‌طور که ما امروز می‌توانیم به واسطه کیفیت و ماندگاری آثار گذشتگان را مورد بررسی قرار دهیم، سعی کردیم که کیفیتی را ارائه دهیم که توسط آیندگان مورد توجه قرار گیرد.
او تحقیق و پژوهش را از عناصر مهم در اجرای کارهای تزئینی و معماری دانست و افزود: پیش از اجرای این پروژه و کارهای نظیر آن، من در زمینه کارهای هنری تحقیقاتی انجام داده بودم؛ بنابراین در زمینه آمود‌های معماری، با توجه به وقت و زمانی که در اختیار داشتیم، فعالیت کردم.
این هنرمند ادامه داد: من در صحن باب‌القبله از طراحی کاشی گرفته تا اجرای عرقچین‌هایی که به شکل متحرک کار شده‌اند را اجرا کردم. در این صحن 14 عرقچین هست که به نام حضرت رسول و 14 معصوم نام‌گذاری شده است.
تنکابنی درباره روش‌های انتخاب تزئینات و اجرای کار، گفت: ما در روند اجرای کار، اصل طراحی را مد نظر قرار دادیم، یعنی سعی کردیم، علاوه بر سوابق تاریخی، کیفیت کار را در مرکز توجه قرار دهیم. بر همین مبنا در مرحله نخست ما سوابق تاریخی نقوش، شامل آرایه‌های تزئینی را بررسی کردیم و بر مبنای زمان پیش بردیم.
او تأکید کرد: پیش بردن یک کار بر مبنای زمان، به این معناست که ما بتوانیم شرایطی را ایجاد کنیم که یک کار نه تنها در زمان خود، بلکه در سال‌های آینده نیز مورد پذیرش جامعه مخاطب قرار گیرد. ما نمونه چنین مباحثی را در آثار دوره سلجوقی و تیموری می‌بینیم اما تمام این امور مستلزم مطالعه و تلاش هنرمند است بنابراین مطالعه در اولویت نخست کار برای ما قرار داشت البته محدودیت‌هایی چون زمان و بودجه نیز مشکلاتی برای ما ایجاد کرد که خوشبختانه از آن گذر کردیم.
این هنرمند معمار تصریح کرد: آمود‌های معماری شامل تمام تزئیناتی است که بر روی سازه لحاظ می‌شود بنابراین از کاشی‌کاری گرفته تا گچ‌بری، آینه‌کاری و ... در این دسته می‌گنجند و حتی لوستری که در حرم مطهر امام حسن عسگری (ع) نصب شد نیز در این دسته می‌گنجد. بر همین مبنا نیز من این لوستر را که فرد دیگری طراحی کرده بود، مورد بازبینی و تغییر قرار دادم و المان‌هایی از معماری ایرانی در آن گنجاندم.
تنکابنی ادامه داد: کیفیت از جمله عناصر مهم در روند کار این پروژه بود زیرا اساساً شأن فضا بسیار بالاتر از آن چیزی بود که ما تصور می‌کردیم، بنابراین تمام تلاش خود را کردیم که آنچه شایسته و بایسته این فضاست اجرا کنیم؛ البته این به معنای برخورد تجملاتی نیست. به عنوان مثال کتیبه‌ای که من آن را برای حرم حضرت آغاز کردم، از گچ کار می‌شود و به ظاهر ارزش مالی خاصی ندارد اما ارزش واقعی در زمان و هنری است که صرف کار می‌شود. در واقع کیفیت کار، عیار طراحی و ماندگاری در این پروژه حائز اهمیت خاصی بود زیرا آنچه که برای حرم به یادگار می‌گذاریم باید برای سالیان دراز باقی بماند.
او در مورد نحوه انتخاب متریال در این پروژه، توضیح داد: در فضای معماری وقتی یک متریال یا طرح را مورد انتخاب قرار می‌گیرد تا وارد مرحله اجرا شود، معمار باید به این بیاندیشید که خود عناصر خوانا بوده و توان صحبت را داشته باشند به این معنا که معمار باید بداند که در طول گذر زمان، این او نیست که باید درباره اثر توضیح دهد، بلکه خود اثر باید بتواند بیانگر میزان کیفیت، معنا و ماندگاری خود باشد. کما اینکه ما امروز کتیبه دوران تیموری و سلجوقی را داریم که هنوز در دوران معاصر باقی است و کاملاً گویا عمل کرده است بنابراین ما سعی کردیم، کاری ارائه دهیم که به لحاظ هنر و کیفیت، کمتر از آن دوران نباشد. بر همین مبنا نیز عمده کارهای انجام شده در حرم حضرت، بسیار پرکار و خاص هستند مثلاً در گنبد حضرت امام حسن عسگری (ع)، ما معرق، آینه‌کاری و رسمی بندی و مقرنس کار کرده‌ایم که زمان و انرژی زیادی صرف آن شده است.
این معمار، فضای یک پروژه را حاصل احساس هنرمند خواند و دراین‌باره گفت: آنچه در یک اثر دیده می‌شود حاصل دل و احساس یک هنرمند است بنابراین از نظر من این آرایه‌ها که در حرم مطهر به کار رفته، صرفاً یک تزئین نیست و نوعی ذکر به شمار می‌رود. در واقع من فکر می‌کنم که این آرایه‌ها، ذکری است که هنرمند در درد دل، با ائمه مطرح می‌کند. ما در دعایی مانند زیارت جامع، متوجه واژه‌های عمیق و پرمایه‌ای می‌شویم که در فرازهایی کاملاً دلنواز است؛ بنابراین چنین دعایی صرفاً دعا نیست و یک نگاه فراتر و خاص‌تر را بیان می‌کند.
تنکابنی ادامه داد: همان‌طور که ما برای ترسیم زیبایی یک دعا یا آیات قرآن از قاریان خوش صدا استفاده می‌کنیم تا معنای واقعی را به بهترین شکل و از طریق هنر منتقل کنیم و زیبایی اثر دیده شود. بر همین مبنا هنر همواره می‌تواند در رساندن مفاهیم مفید واقع شود و به همین خاطر در معماری نیز ما از آرایه‌ها استفاده می‌کنیم اما متأسفانه در عناصر تزئینی متأسفانه همه صاحب نظر هستند و عموماً کارفرماها درباره نحوه اجرای کار اظهار نظر می‌کنند. در واقع یکی از معضلات و مشکلات ما این است که اغلب افرادی که صاحب نظر نیستند، در این عرصه اظهار نظر می‌کنند.
او خاطرنشان کرد: نکته این است که در چنین فضایی تمام تلاش هنرمند این است که ارادت خود را به آستان حضرت نشان دهد اما متأسفانه بسیار به گوش ما خورده که چرا در چنین فضاهایی هزینه‌های گزاف صرف می‌شود اما من باید بگویم که هزینه گزافی در کار نیست و عموماً کارها برخلاف تصور عموم با مبالغ کمتری کار می‌شوند به عنوان مثال در صحن ورودی کربلا، من در یک فضای رسم‌بندی از طلا استفاده کردم زیرا طلا دارای ماندگاری و عمر بالایی است اما مقداری که من در چنین پروژه‌ای کار کردم، بسیار کمتر از آن چیزی است که برخی تصور می‌کنند. من در این رسم‌بندی نزدیک به 9 گرم طلا استفاده کردم که حتی در مقابل بسیاری از متریال‌های دیگر کم هزینه‌تر است و اساساً نگاه ما به دنبال ابعاد لاکچری یا گران نبوده است.
این معمار ادامه داد: در مقابل دیدگاهی که مدام مطرح می‌شود، کافی است، نگاهی به برخی خانه‌های لوکس در تهران بیاندازیم تا بدانیم که هزینه بالایی در حرمین مطهر صرف نمی‌شود. کار در حرم ائمه کاملاً بر مبنای روح و احساس هنرمند است تا جایی که ما در شرایط سختی که داعش در عراق حضور داشت و انفجارها هنوز پابرجا بود، روی پروژه کار می‌کردیم زیرا به نظرم تمام این سختی‌ها به یک نگاه از وجود مقدس حضرت حجت به تمام این مباحث می‌ارزد و من شیرینی خدمت به حضرت را به یک دنیا نمی‌دهم و امیدوارم که ایشان از ما راضی باشند.
تنکابنی، کار هنرمند را نشانه تفکر او دانست و افزود: مطالعه معمار و توان علمی و دانش فنی او عنصر بسیار مهمی است که در خود کار ظهور پیدا می‌کند یعنی کار هنرمند نشانه طرز تفکر اوست و ما نمی‌توانیم این دو را از یکدیگر جدا کنیم. در واقع گذر زمان در مقام مقایسه با کارهای گذشته و برگزیده، می‌تواند، میزان تلاش و موفقیت هنرمند را نشان دهد.
او تأکید کرد: مقایسه حرم مطهر امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) نشان می‌دهد که چقدر کیفیت کار متفاوت است زیرا حرم حضرت عباس (ع) را یک شرکت مالزیایی با المان‌هایی سطحی کار کردند که کاملاً نشان دهنده، بی‌توجهی به کیفیت کار بوده است؛ بنابراین بحث آرایه‌های تزئینی، صرفاً بحث ظاهر نیست زیرا باید یک محتوا در پشت ماجرا وجود داشته باشد بنابراین معمار خوب باید یک مطالعه برای هر چه عمیق‌تر شدن کار انجام دهد.
تنکانبی درباره احساس حضور در حرم امام حسین (ع)، گفت: برخی از فضاها مانند زیر گنبد مطهر امام حسین (ع) بسیار خاص هستند. روایت‌های بسیاری در مورد این فضا وجود دارد که دعا در زیر این گنبد مستجاب می‌شود. من نیز در ماه مبارک رمضان از حضرت یک صله خواستم. ما با جان و دل کار می‌کنیم و حتی خستگی کار در این فضا نیز برای ما شیرینی است. پس از دعایی که کردم، کار زیر گنبد حرم حضرت امام حسین (ع) به من واگذار شد که شیرینی غیر قابل وصفی برایم داشت.