سرویس معماری هنرآنلاین: با حضور سیدمحمد بهشتی، بهنام کامرانی و شهروز نظری، نشست پژوهشی پیرامون رویکردها و مفاهیم باغ و معماری ایرانی و بازتاب آن در آثار هنرمندان در حاشیه نمایشگاه "باغ مدور خاطره" روز چهارشنبه 4 اردیبهشت‌ماه در گالری برگ واقع در عمارت عین الدوله برگزار شد.
در ابتدای این نشست، سید محمد بهشتی توجه و تمرکز بر مفهوم باغ ایرانی را مایه خرسندی دانست و در این‌باره گفت: توجه به باغ ایرانی در ابعاد و به شکل کنونی که دارای عمومیت خاصی است، پدیده جدیدی به شمار می‌رود و مایه خرسندی است، زیرا در بین انواع باغاتی که در جهان وجود دارد، باغ ایرانی کهنسال‌ترین نوع باغ‌هاست که کمتر مورد بحث‌های نظری قرار گرفته است.
او به ثبت باغ ایرانی در الگوی میراث جهانی اشاره کرد و افزود: خوشبختانه ما امروز توانسته‌ایم مفهوم باغ ایرانی را در الگوی میراث جهانی ثبت کنیم و نمونه‌هایی چون باغ فین، باغ شازده و ... از جمله آن هستند.
بهشتی درباره تاثیر باغ ایرانی در هنر این مرز و بوم، گفت: به اعتبار مقدمه‌ای که عرض کردم، می‌توان هنرمندان را در بخش‌های مختلفی چون: سینما، تجسمی، ادبیات، نقاشی و ... فراخواند تا به موضوع باغ ایرانی از وجه یک سرمایه اجتماعی توجه کنند. درست است که در طول قرن اخیر، همه اطراف ما را پارک‌ها پوشاندند و نسبت به ساخت باغ ایرانی نوعی پرهیز به وجود آمده است اما این پرهیز حاصل عدم شناخت معماران ما از باغ ایرانی و تجربیات اندک آنان از این عرصه است، زیرا اطلاعات در این بخش عمدتا جسته و گریخته ارائه شده است.
او ادامه داد: در تعاریف آمده است که باغ ایرانی به لحاظ هندسی از یک صلیب تشکیل شده که در محل تقاطع اصلی آن یا در یک سوی این صلیب کوشکی وجود دارد و این محورها دارای آب روان و درخت نیز هست اما عجیب است که ما کمتر این هندسه را در آثار هنرمندان ادبیات و نگارگری کشورمان می‌بینیم و عمدتا فضایی متنوع‌تر و پرحرکت‌تری را از باغ در آثار این هنرمندان شاهد هستیم.
بهشتی خاطرنشان کرد: یکی از دلایل دور ماندن ما از مفهوم باغ ایرانی ایستادن در زاویه‌ای است که باعث عدم انس ما با این مفهوم شده است در نتیجه شاهد هستیم که در دنیای امروز ما باغ، حیاط، ایوان و حتی خیابان نیز نداریم؛ البته همه فکر می‌کنیم که این تعاریف را داریم. متاسفانه در مدرسه معماری امروز ما، دانشجویان تفاوت بین حیاط و باغ یا ایوان و بهار خواب را نمی‌دانند.
او افزود: یکی از عمده تمایزات باغ ایرانی نحوه نگاه به گیاه و طبیعت است. در باغ اروپایی محیط طبیعی به کناری زده می‌شود و به جای آن ردیف درختان تصرف شده وجود دارد که همه یک شکل مشخص و فرم‌پذیر دارند بنابراین در چنین باغ‌هایی شاهد لابیرنت هندسی سبز هستیم. در واقع حد اعلای رفتار اروپا با باغ، رام کردن آن است یعنی وقتی گیاه تحت سلطه انسان قرار می‌گیرد، می‌تواند وارد باغ شود و به نوعی این باغ‌ها نمایش سلطه انسان بر طبیعت است.
بهشتی ادامه داد: در باغ چینی و آسیای شرقی اما نگاه متفاوت و جالب است. در باغ‌های این مناطق، گیاه زمانی پذیرفتنی می‌شود که بتوان آن را کوچک و مینیاتوری کرد و مانند بنسای جابه‌جا کرد. بر همین مبنا اساسا مفهوم گلدان از چین وارد ایران شد و ما تا قبل از دوران زندیه مفهومی به نام گلدان برای جابه جایی طبیعت زنده نداشتیم. در واقع باغ چینی به نحوی است که طبیعت به محضر انسان مشرف می‌شود.
او درختان کهنسال را بخش مهمی از تاریخ ایران دانست و گفت: در تمام جهان درختان کهنسال پدیده‌های مهمی به شمار می‌روند اما عموما این درختان در نقاطی رشد کرده‌اند که اساسا دست بشر از آن دور بوده است اما در ایران روند کاملا بالعکس است یعنی بیشتر درختان کهنسال در زیستگاه انسان رشد کرده‌اند و به دست انسان نیز ساخته شده‌اند؛ در نتیجه شاهد هستیم که نمونه‌هایی چون درخت ابرقو در محیط انسانی شکل گرفته است. در سرزمینی مانند ایران که آب گرانقیمت است، درختان دارای حق آب هستند؛ یعنی بعضا در وقف‌نامه برخی از قنات‌ها بر حق درختان نیز تاکید شده است زیرا در باور ما ایرانی‌ها همیشه حقیقتی در پس پرده نهفته به شکل بالقوه نهفته است که هنر ایرانی آن را به یک بخش بالفعل می‌رساند. در این تفکر و در باغ ایرانی به نظر می‌رسد که انسان به محضر طبیعت که عین حیات است مشرف می‌شود. در واقع باغ ایرانی آغوشی است که برای فتح این قله یعنی تشرف به محضر طبیعت است بر همین مبنا نیز وجه مادی چندان پررنگ نیست.
باغ ایرانی وجهی کیهان شناسی دارد
بهنام کامرانی نیز در ادامه این نشست، باغ ایرانی را یکی از کانونی‌ترین مفاهیم دانست و گفت: باغ ایرانی یکی از کانونی‌ترین مفاهیم در هنر ایرانی، ادبیات و حتی منش ما ایرانی‌هاست که به معنای باغ و پردیس شناخته می‌شود و قدمتی بسیار طولانی دارد تا جایی که برخی از اسناد تاریخی قدمت آن را به 4 هزار سال پیش از میلاد مسیح نسبت می‌دهند.
او افزود: در هنر ما حول و حوش مفهوم باغ ایرانی، مساله زمان و مکان شکل می‌گیرد البته باغ ایرانی محل تفرجگاه نیز به شمار می‌آمده که در غزلیات شاعران بسیاری به آن اشاره شده است. از سوی دیگر در مفهوم باغ ایرانی می‌توان موضوعات کیهان‌شناسی را نیز دنبال کرد زیرا اساسا باغ ایرانی اطراف گیاهان، جانواران و انسان شکل می‌گیرد. برخلاف انسان مدرن که گیاهان و جانوران را از خود دور می‌کند، در آن دوران این موجودات به نام نفوس انسان نامگذاری می‌شوند که خود وجهی کیهان‌شناسی می‌یابد.
این هنرمند با اشاره به کتاب عجایب‌المخلوقات، گفت: این کتاب علاوه بر اینکه یک کتاب علمی به شمار می‌رود، وجهی هنری و نقش‌واره نیز دارد زیرا در این اثر گیاهان به عنوان داروهای مصرفی با ریشه تصویر شده‌اند، بنابراین می‌بینیم که در عین وجه رئالیستی، نگاهی نقش‌واره و آرکی تایپی را نیز دارند.
کامرانی ادامه داد: آب در مفهوم باغ ایرانی عنصر مهمی است زیرا همواره در فلات ایران کم آبی موضوع مهمی بوده و قنات‌ها نیز بر مبنای آن شکل گرفته‌اند. با وجود اینکه باغ ایرانی در قرن معاصر کمرنگ شده و ما کمتر شاهد ساخت باغ ایرانی هستیم اما هنوز قالی به عنوان یکی از نقوش به جا مانده از باغ ایرانی در زندگی ما وجود دارد. فقدان باغ ایرانی در شهرهای بزرگ ما که در آن انبوه‌سازی می‌شود، امروز بیش از هر زمانی احساس می‌شود و هر بار مظلوم بودن درختان، جانوران، نور خورشید و ... با بالا رفتن دیوار یک آپارتمان پررنگ می‌شود، بنابراین ما قطعا نیازمند بازخوانی مفهوم باغ ایرانی هستیم.
مفهوم و معرفت باغ ایرانی را گم کرده‌ایم
شهروز نظری نیز در بخش پایانی این نشست، باغ ایرانی را یک استعاره خواند و گفت: باغ ایرانی یک استعاره از حقیقتی غایی است و آن بازسازی بهشت است، بنابراین ایرانیان همواره سعی داشتند بهشتی نمادین بسازند.
او افزود: بهشت در دیدگاه ایرانیان نماینده مکانی غیر زمینی است که در زمین ساخته می‌شود و جالب است که اغلب پادشاهان بزرگ باغ‌های مهمی را ساخته‌اند تا قدرت آنها را ترسیم کند.
این هنرمند ادامه داد: به هر صورت همه ما می‌دانیم که باغ ایرانی یک مفهوم کاملا ایرانی است و این شکل از معرفت بومی و مختص این کشور است که به نظر می‌رسد، ما آن را گم کرده‌ایم. در واقع باغ ایرانی یک مفهوم رمزی نیز دارد.
بر اساس این گزارش، در نمایشگاه "باغ مدور خاطره" آثاری از ثمیلا امیرابراهیمی، فرح اصولی، پونه اوشیدری، لادن بروجردی، حسین تمجید، آهو حامدی، شهلا حبیبی، آزاده رزاق دوست، سهراب سپهری، سپیده سحر، همایون سلیمی، زهرا شفیع، سرمه عرب، ناصر عصار، سمیرا علیخانزاده، مینا غازیانی، بهرام غنچه پور، سروناز فارسیان، الهام فاطمی، رعنا فرنود، صمد قربان زاده، بهنام کامرانی، فریده لاشایی، علی مشهدی الاصل، حسین محجوبی، شهلا معززی، مانلی منوچهری، کتایون مقدم، الهام نفیسی، آتیه نوری، منوچهر نیازی، گیزلا وارگا سینایی و آرمان یعقوب‌پور به نمایش درآمده است.
نمایشگاه گروهی نقاشی و عکس "باغ مدور خاطره" تا 31 اردیبهشت در عمارت عین‌الدوله واقع در میدان هروی، خیابان وفامنش، خیابان جمالی شرقی، شماره 12 ادامه دارد.