سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: سال 95 برعکس آنچه معمول است و انتظار می‌رود گفته شود، برای اهالی ادبیات، سال خاصی نبود و نمی‌توان گفت سال پر فراز و نشیبی بود. بگذریم از حسرت‌ها و اندوهی که مرگ‌ها به جا گذاشت، به لحاظ کیفی اما نباید دنبال اتفاق برجسته‌ای باشیم.
وضعیت نشر همچنان اسف‌ناک باقی ماند و در حوزه‌های مختلف شعر و داستان نیز رونق چندانی نبود. جوایز ادبی کمافی سابق جلو رفتند و چیزی به آن افزوده نشد. ناشران همچنان طبل ورشکستگی به دست گرفته‌اند و مردم هم همچنان روی خوشی به پدیده عجیب و نامأنوس «مطالعه» نشان نداده‌اند. همچنان شاعران و نویسندگان ما باید کوشاتر و جدی‌تر عمل کنند، مردم باید بیشتر بخوانند و دولت نیز بیش از پیش به فریاد اهالی ادبیات برسد. پس به راستی سال 95 برای حوزه ادبیات سالی بود مثل سال‌های گذشته. اما ذیلا آرای مختلفی را ازیک شاعر و دو داستان نویس می‌خوانید: حافظ موسوی، حسین سناپور و فرشته نوبخت.
ادبیات در موقعیت بهتر!
حافظ موسوی درباره وضعیت ادبیات در سالی که گذشت گفت: در طول یک سال گذشته ادبیات ما نسبت به سال‌های قبل در موقعیت بهتری قرار داشت. یکی از اتفاقات خوب این بود که آثار نویسندگانی که کتاب‌های‌شان در دهه‌های پیشین چاپ شده بود و نسل جوان به آن‌ها دسترسی نداشت، مجددا منتشر شد و در دسترس آن‌ها قرار گرفت. از جمله این آثار می‌توانم به آثاری از رضا براهنی، غلامحسین ساعدی و امیرحسن چهلتن اشاره کنم.
او گفت: اتفاق دیگری که در حوزه شعر در یکی - دو سال اخیر رخ داده و بسیار چشم‌گیر است، انتشار منظم شعر شاعران موسوم به موج نو و شعر دیگر بود؛ کتاب‌هایی از بیژن الهی و دیگر شاعران منسوب به این سبک شعری، که شاعران نسل جوان را که نام‌هایی از این شاعران شنیده بودند اما شعرشان را کم‌تر خوانده بودند با آن‌ها آشنا کرد.
موسوی اظهار کرد: در سال ۹۵ مجموعه شعرهای زیادی به وسیله چند ناشر چاپ شد. این باعث خوشحالی است که چند ناشر در زمینه شعر فعالیت می‌کنند؛ اگرچه تعدادی از انتشاراتی‌ها با سرمایه مولف کتاب‌ها را منتشر می‌کنند، ولی این امکانی را به وجود آورده که شاعران جوان در این یکی - دوساله کتاب‌های‌شان را منتشر کنند. او با بیان این که برخی از انتشاراتی‌ها ویراستار ندارند، به ایسنا گفت: ایرادی که کماکان در سال ۹۵ وجود داشت، نبود ویراستار در برخی از بنگاه‌های انتشاراتی به‌ویژه در زمینه شعر است. انبوهی کتاب شعر به چاپ می‌رسد که متأسفانه در بخشی از این کتاب‌ها اصول اولیه ویراستاری رعایت نشده است. غلط‌های املایی و دستوری در کتاب موجب دلسردی مخاطب می‌شود.
این شاعر یادآور شد: آن‌طور که از دیگران شنیده‌ام در سال ۹۵ روند بررسی کتاب‌ها و اعطای مجوز نشر کمی بهتر شده بود.
او درباره بهترین و بدترین خبری که در سال ۱۳۹۵ در حوزه ادبیات و کتاب شنیده است اظهار کرد: یکی از اتفاقات خوبی که در سال ۹۵ رخ داد، بزرگداشت نسبتا باشکوهی بود که دانشجویان دانشکده هنر دانشگاه تهران برای شاملو برگزار کردند. البته در این مراسم قرار بود جوایز شعر شاملو اعطا شود که بنا به دلایلی نشد؛ اما همین‌که بعد از سال‌ها و با حضور جمع زیادی از دانشجویان بزرگداشتی برای این شاعر برگزار شد برای من خوشحال‌کننده بود.
مشکل ما نداشتن نقد و جایزه مناسب است
حسین سناپور در ارزیابی وضعیت ادبیات در سال ۹۵ می‌گوید، کتاب‌خوانی بیشتر از گذشته در معرض تهدید است.
این داستان‌نویس در ارزیابی خود از وضعیت ادبیات و کتاب در سال ۱۳۹۵ گفت: وضعیت ادبیات و به صورت خاص داستان‌نویسی در سال ۹۵ را باید به چند بخش تقسیم کرد و بعد به صورت مشخص درباره آن‌ها صحبت کرد. مثلاً درباره انتشار کتاب‌ها، تا جایی که من دیدم تعداد قابل توجهی کتاب، چه تألیفی و چه ترجمه، منتشر شد؛ یعنی از نظر انتشار سال خوبی داشتیم، اما استقبال مخاطبان از کتاب‌ها چندان قابل‌توجه نبود. آن‌طور که از تیراژها برمی‌آید، و برآورد از طریق آن، وضعیت کتاب‌خوانی چندان خوب نیست. به‌خصوص نسبت به جمعیت و تحصیل‌کرده‌های کشورمان. گرچه نسبت به سال‌های گذشته در کل شاید بهتر شده باشد.
او در ادامه تاکید کرد: پایه‌های کتاب‌خوانی در کشور ما درست گذاشته نشده و مدرسه‌ها و خانواده‌ها فرزندان‌شان را به کتاب‌خوانی تشویق نمی‌کنند، در نتیجه عادت به کتاب‌خوانی در بچه‌ها به وجود نیامده و نمی‌آید. با پیدا شدن رسانه‌های اجتماعی، شبکه‌های ماهواره‌ای و... وضعیت کتاب‌خوانی، درحالی‌که ما از بچگی عادت به خواندن هم پیدا نمی‌کنیم، بیش از گذشته در معرض تهدید است.
سناپور درباره آنچه می‌تواند به برون‌رفت از این وضعیت کمک کند، به ایسنا گفت: منهای کارهای زیربنایی که برعهده آموزش و پرورش و خانواده‌ها و بعد هم آموزش عالی است، تبلیغ کتاب‌ها می‌تواند کمک‌کننده باشد، حالا چه از طریق نشریات و رسانه‌ها و چه برگزاری جوایز و هر شیوه دیگری هم. فعلاً ما جوایز قابل توجهی نداریم و تعداد آن‌ها بسیار کم است. جوایزی هم که وجود دارند، متاسفانه تأثیرگذاری چندانی بر مخاطب ندارند و درنتیجه نمی‌توانند تیراژ کتاب‌ها را بالا ببرند. همچنین نشریات ادبیات‌مان هنوز به اندازه‌ای قوی نیستند که توجه مردم را به خواندن برخی از کتاب‌هایی که معرفی می‌کنند، جلب کنند.
این مدرس داستان‌نویسی افزود: رسانه‌های دولتی و حکومتی مانند تلویزیون هم، تا جایی که می‌دانم، بسیار به ادبیات امروزمان بی‌توجه هستند. مجموعه این عوامل باعث شده است وضعیت کتاب‌خوانی ما چیزی نباشد که از کشورمان، با این تعداد زیاد آدم باسواد و با تحصیلات دانشگاهی، انتظار می‌رود.
او خاطرنشان کرد: اگر وضعیت کتاب‌خوانی بهبود نیابد طبعا انتشار کتاب‌ها در چند سال آینده افت خواهد کرد و با دلسرد شدن تعداد زیادی از نویسنده‌ها تعداد عناوین هم پایین خواهد آمد و باعث پایین آمدن تولید فرهنگی‌مان خواهد شد.
سناپور با اشاره به راه‌اندازی انجمن صنفی داستان‌نویسان استان تهران گفت: اگر انجمن صنفی داستان‌نویسان، که اواخر امسال کار ثبتش به انجام رسیده، راه‌اندازی شود و بتواند کارهایش را به درستی انجام دهد، حتماً می‌تواند برخی از مسائل داستان‌نویسان را مطرح کند و در جهت حل آن‌ها قدم بردارد. انجمن می‌تواند با راه‌اندازی جوایز، یا با همکاری آموزش و پرورش برای گسترش کتاب‌خوانی، و همین‌طور درخواست برقراری کپی‌رایت، در کنار نهادهای دیگر به وضعیت نویسندگان و کتاب‌خوانی ما کمک کند.
او با بیان این که تعداد عناوین ربط مستقیمی به کیفیت کتاب‌ها ندارد گفت: در همه جای دنیا کتاب‌ها اغلب متوسط و حتا ضعیف هستند و تعداد کمی کتاب خوب وجود دارد. چه صد کتاب منتشر کنیم چه هزار تا درصد کتاب‌های متوسط همیشه بیشتر خواهد بود. پس این‌طور نیست که با بالارفتن کتاب‌ها کیفیت‌شان پایین آمده باشد. برعکس، در دراز مدت و با زیادشدن رقابت، این افزایش عناوین می‌تواند باعث جدی‌تر گرفته‌شدن نوشتن داستان‌ها و بهتر شدن سطح کتاب‌ها بشود. مشکلی که در حال حاضر وجود دارد، نداشتن نقد کافی و علمی است و آدم‌های شناخته‌شده و معتبر کافی در این حوزه. در واقع نبود مراجعی در رسانه‌ها و مطبوعات که بتوانند کتاب‌های خوب را شناسایی کنند و آن‌هایی را که قابل خوانده شدن هستند به خواننده معرفی کنند، مشکل فعلی کتاب‌خوانی ماست. وگرنه همین حالا هم کتاب‌های خوب و متنوعی در بازار کتاب منتشر می‌شود، اما در میان تعداد زیادی از کتاب‌ها گم می‌شوند، چون جوایز و منتقدان معتبر و کافی وجود ندارد که آن‌ها را به خواننده‌ها معرفی کند.
این نویسنده تصریح کرد: اگر کتاب‌های بسیاری منتشر کنیم اما خواننده کتاب‌های خوب را نتواند پیدا کند وضعیت ما هیچ فرقی نخواهد کرد. مشکل نداشتن نقد و نظری است که بتواند کتاب خوب را به خواننده معرفی کند تا خواننده بی‌جهت سرگردان نشود و در کتاب‌فروشی و از روی شانس کتاب را انتخاب نکند. زمانی که خواننده به کتاب‌فروشی می‌رود باید بداند چه کتابی می‌خواهد و این دانستن از طریق جوایز ادبی و یا نقد و نظری که باید وجود داشته باشد، حاصل می‌شود. اگر چنین مراجعی باشند که کتاب‌های خوب را معرفی کنند خواننده در میان انبوه کتاب‌ها سرگردان نخواهد شد و احیاناً با انتخاب کتاب نامناسب سرخورده نخواهد شد.
سناپور تأکید کرد: مشکل ما نداشتن نقد و جایزه مناسب است، و در صورتی که این دو وجود داشته باشد کتاب‌های خوب از بقیه کتاب‌ها متمایز می‌شود، اما اکنون به قدر کافی قوی نیستند تا خواننده کتاب‌های خوب را بتواند پیدا کند. در نتیجه بین تعداد بالای کتاب‌ها سرگردان می‌شود، بعد شانسی کتاب را انتخاب می‌کند و این شانسی انتخاب کردن ممکن است به سرخوردگی او منجر شود و چه بسا دیگر به راحتی سراغ کتاب خریدن نرود.
پیشرفت با آهستگی
فرشته نوبخت معتقد است ادبیات به آهستگی و لاک‌پشت‌وار پیشرفت می‌کند و نمی‌توان گفت درجا می‌زند یا نسبت به آثاری که در جهان منتشر می‌شود کمبود دارد.
این داستان‌نویس با بیان این‌که سال ۱۳۹۵ وضعیت انتشار کتاب خیلی خوب بود گفت: ارشاد نسبت به سال‌های قبل خیلی سریع‌تر مجوز کتاب‌ها را صادر می‌کرد و این مسئله که در کم‌ترین زمان مجوزها صادر می‌شد خوب بود و همین باعث شد تعداد عناوین کتاب بسیار زیاد باشد.
او با بیان این‌که سال ۹۵ سال پررونقی برای کتاب بود تأکید کرد: ادبیات داستانی خیلی متنوع بود و کارهای زیادی منتشر شد. فضا هم کلاسیک‌تر بود یعنی مطبوعات در حوزه کتاب خیلی منظم‌تر، حرفه‌ای‌تر و منسجم‌تر نسبت به سال‌های قبل فعالیت می‌کردند. از دیگر نقاط مثبت امسال، برگزاری نمایشگاه کتاب در شهرستان‌ها به همت وزارت ارشاد بود که نویسندگانی مانند ما که در تهران بیشتر شناخته شده‌ایم در شهرستان‌ها نیز کارهای‌مان دیده شد.
او افزود: همچنین مخاطبان جوان و علاقه‌مند به ادبیات داستانی به چرخه مخاطبان ما اضافه شده‌اند. در فضای مجازی می‌بینیم خیلی از جوانان ادبیات و آثار جدید را می‌خوانند و دنبال می‌کنند. به نظرم این موضوع خیلی پررنگ بود. در کل سال خوبی بود و امیدوارم سال آینده بهتر از این شود، و مسئولان دست ناشران را بازتر بگذارند و فضا پررونق‌تر شود.فرشته نوبخت درباره سطح آثاری که در بازار هستند، به ایسنا گفت: زمانی که تعداد زیادی کتاب در بازار منتشر شود طبعا کارهای خوب و متوسط در بین‌شان وجود دارد و این را که آثاری سطح‌شان متوسط است ضعف نمی‌دانم و فکر می‌کنم این اتفاق برای مخاطب بهتر است و مخاطب را بیشتر جذب می‌کند.
او درباره انتقادهایی که به متوسط بودن آثار موجود در بازار می‌شود، با رد این موضوع گفت: ما اصول و معیاری نداریم که بگوییم این کار ضعیف است و یا قوی، حتی کسانی که در مورد آثار نظر می‌دهند و کارها را ضعیف ارزیابی می‌کنند، زمانی که به صورت جزئی با آن‌ها وارد گفت‌وگو می‌شویم نمی‌توانند بگویند بر اساس چه معیارهایی کارها را ضعیف یا قوی می‌دانند.
نوبخت خاطرنشان کرد: برخی از کارهایی که سال ۹۵ منتشر شدند خیلی خوب بودند و به نحوی می‌توانند پیشنهاد به ادبیات داستانی ما باشند. همچنین نویسندگان در زمینه رمان نیز فضای مختلفی را تجربه کردند. البته کارهای تکراری و متوسط هم میان‌شان وجود داشت، که این مسئله به خودی خود چیز بدی نیست. ممکن است مخاطب این کارها را دوست داشته باشد و بخواهد آن‌ها را مطالعه کنند.
این نویسنده تأکید کرد: زمانی که آثار ترجمه را مطالعه می‌کنم و آن‌ها را با کارهای متوسط به زعم برخی منتقدان مقایسه می‌کنم، احساس می‌کنم از آن‌ها چیزی کم نداریم و شاید از آن‌ها پیش‌روتر هم باشیم. بهتر است خودمان را دست کم نگیریم. زمانی که خودمان را دست‌کم بگیریم، نمی‌توان انتظار داشت از ادبیات ما پژواکی به جهان برسد.