گروه فرهنگ و ادبیاتِ خبرگزاری هنرآنلاین: دکتر اسماعیل آذر یکی از اساتید بنام و پژوهشگران برجسته زبان و ادبیات‌فارسی است. از طرفی وی ارزش فراوانی برای خبر و خبرنگار قائل است و همواره درخواست ما را برای مصاحبه با خوش برخوردی مثال‌زدنی پذیرفته است. این بار گفتگوی هنرآنلاین با استاد آذر پیرامون آموزش زبان و ادبیات فارسی بود و نکات ارزشمند ایشان را درباره این موضوع شنیدیم. همچنین از ایشان خواهش کردیم که به مناسبت هفته کتاب درباره موضوع کتابخوانی در جامعه چند جمله‌ای با مخاطبان هنرآنلاین سخن بگویند. آنچه استاد در این گفتگو بیان کردند به این شرح است:
دکتر اسماعیل آذر در ابتدای گفتگو از آشنایی تدریجی کودک با نواها و کلمات زبان فارسی گفتند. ایشان امر یادگیریِ زبان را یک امر تدریجی عنوان کردند و افزودند: آشنایی کودک با زبانِ گفتار در گاهواره به واسطه لالایی مادران برقرار می‌شود. در زمان گذشته جامعه این میزان پر پیچ و خم نشده بود و سنتهایی مانند لالایی در خانواده‌ها رواج بیشتری داشت. وقتی نوزاد به دنیا می‌آید، اولین کلماتی که در گوش او گفته می‌شود، قرآن و اذان است. سپس بچه متولد شده با کلماتِ فارسی انس می‌گیرد. در ابتدای مواجهه او با زبان فارسی، صدا زدن پدر و مادرش را یاد می‌گیرد. بعد رشد یافته می‌شود و می‌تواند افعال را یاد بگیرد. به مرور حوزه واژگانی او زیاد شده تا اینکه از پنج شش سالگی اظهار نظر می‌کند و نیازهایش را می‌گوید. همه اتفاقاتی گفتاری که برای او می‌افتد با محوریت زبان‌فارسی است. بخش دوم یادگیری زبان فارسی در مدرسه اتفاق می افتد.
اسماعیل آذر آموزش زبان فارسی را موضوعی بسیار تخصصی دانست که بایستی به اساتید و زحمتکشان این عرصه سپرده شود و افزود: اینجا می‌خواهم از واژه تخصص یاد بکنم. تخصص آدم‌ها به حکمی که از مسئولین بالاسری می‌گیرند نیست. بنده در خیلی از جلساتی که با موضوعاتی چون حفاظت و تکریم از زبان فارسی برگزار شده، حضور داشتم. پیش آمده که ریاست آن جلسه فردی با تخصصی بسیار بی‌ربط بوده است و به طبع این فرد درباره زبان‌فارسی اظهار نظر می‌کرد. به عنوان مثال اگر کسی بیماری آپاندیس داشته باشد، هر کسی نمی‌تواند او را عمل جراحی و درمان کند؛ بایستی کسی به وضعیت او رسیدگی کند که تخصص پزشکی داشته باشد. اما درباره زبان‌فارسی این‌گونه نیست و هر کسی به خود اجازه می‌دهد درباره این حوزه مهم و حیاتی اظهار نظر کند. حال توجه کنید مانند تخصص پزشکی، هر کسی نمی‌تواند مثنوی را دست بگیرد و به عنوان مثنوی‌خوان شناخته شود. مثنوی‌خوان شدن پیشنیه و پشتوانه‌ای می خواهد؛ باید فرد قرآن کریم را خوب بشناسد، همچنین گلستان و بوستان سعدی را به شکل دقیق از نظر گذرانده، انوری و رودکی و بسیاری شعرا را با دقت مطالعه کرده و هفت قرن قبل از مولوی را طی کرده باشد تا بخشی از مقدمات مثنوی‌خوانی طی شده‌باشد. اگر یک نفر که تخصص پزشکی ندارد، بیماری را درمان کند بازداشت شده و با او برخورد می‌شود، اما اگر کسی در حوزه ادبیات فارسی به شکل غیر تخصصی وارد شده و اظهار نظر کند کسی با او برخوردی نمی‌کند. بنده گاهی فضاهای مجازی را نگاه و بررسی می‌کنم. البته مطالب مفیدی در این فضا یافت می‌شود، اما مکرردیده‌ام، چقدر افرادی غیر تخصصی درباره شعر و ادبیات فارسی صحبت می‌کنند که در نتیجه محتوای غلطی را ارائه می‌کنند.
استاد آذر همچنین درباره فضای غلطی که می‌تواند زبان فارسی را دچار خطراتی کند و همه اقشار مردم به خصوص دانش آموزان را تحت تاثیر این فضا قرار دهد، این گونه هشدار داد: شما نگاه کنید ما وقتی در خیابان راه می‌رویم اعلام حضور در برنامه برخی خواننده‌ها را مشاهده می‌کنیم که متاسفانه اشعار آنها محتوای و شکل مناسب و صحیحی ندارد و این محتوا به زبان فارسی ضربه می‌زند. این جا می‌خواهم به تناسب بیتی از حافظ بخوانم:
نوای بلبلت ای گل کجا پسند افتد که گوش و هوش به مرغان هرزه‌گو داری
این‌ها همه خسارتهایی است که پای زبان فارسی را می‌شکند و دانش‌آموز هم از این آفتها دور نیست. البته من اعتقاد دارم ما نباید سلبی عمل کنیم بلکه باید محتوای خوب و هنر متعالی را ترویج کنیم. وقتی خوب و ضعیف کنار هم قرار بگیرد مردم خودشان گزینه بهتر را انتخاب می‌کنند. اگر کودک از سالهای ابتدایی دبستان تحت تاثیر حلاوت‌ها و زیبایی‌های زبان فارسی قرار بگیرد، ناخودآگاه آنچه زیبا نیست را نمی‌پسندد.
ایشان درباره مفاد و محتوای کتابهای درسی افزود: باید مفاد کتابهای درسی مفهومی باشد و در عین مفهومی بودن لذت‌بخش. برای نوشتن یک کتاب درسی باید گروهی متشکل از یک جامعه‌شناس، یک روانشناس‌بالینی، یک روانشناس‌کودک، یک روان‌پزشک، چند ادیب و یک نفر فقیه مسلط که بداند در حال حاضر مفاهیم دین را چگونه می‌تواند به مخاطب امروزی منتقل کند به وجود آید. این گروه باید مشتمل بر کسانی باشد که تبحر تام و تمام در حوزه خودشان داشته و افرادی باشند که بهتر و متخصص‌تر از آنها در رشته و تخصص‌اشان وجود نداشته باشند.
در پایان گفتگو ما هفته‌کتاب را بهانه کردیم تا از دکتر اسماعیل‌آذر چند جمله‌ای درباره موضوع کتابخوانی در جامعه بشنویم که ایشان سخن خود را با شعری زیبا از فریدون مشیری آغاز نمودند:
کتاب را که باز می کنی
دوبال یک پرنده را گشوده ای
پرنده ای که از زمین
تو را به شهر های دور
تو را به باغ های نور می برد.
ز هر کجا که بگذری
به ارمغانی از خرد
به خانه ی تو روشنی می‌آورد.
گشوده باد بال های مهر او
که جاودانه می برد.
و در پایان سخن اضافه کردند: زمین محدود است اما کتاب ما را به آسمان‌ها می‌برد. به طور کلی نشر جای متنوعی است که در زمینه‌های مختلف کتاب تالیف شده است. درباره کتاب می‌خواهم به نمایشگاه‌های کتاب اشاره کنم. نمایشگاه‌ها غیر قابل نقد نیستند. گاهی می بینیم که برخی می خواهند کتاب بی کیفیت خود را به مخاطب بقبولانند. کتاب خوب دو ویژگی دارد، یکی علمی باشد و دیگر این که مخاطب به سراغ آن برود.
محمد حسین خدایی