گروه فرهنگ و ادبیاتِ خبرگزاری هنرآنلاین: حسین موذن از مسئولین نشر فاتحان و از دست‌اندرکاران معاونت ادبیات و نشر سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس سپاه و بسیج است. وی سالها در حوزه نشر و در امور اجرایی و محتوایی حوزه کتاب دفاع‌مقدس، فعالیت کرده و چالش‌ها و فرصت‌های ادبیات‌پایداری را به خوبی می‌شناسد. با علی موذن درباره نمایشگاه کتاب دفاع‌مقدس و حوزه کتابهای ادبیات مقاومت گفتگو کردیم. در این گفتگو وی به تاریخچه‌ای کوتاه از نحوه برگزاری نمایشگاه ملی کتاب دفاع‌مقدس و مقاومت اشاره کرد و از مشکلات موجود بر سر راه برگزاری این نمایشگاه گفت؛ همچنین وی عنوان کرد که باید در حوزه تبلیغ کتاب حرفه‌ای تر عمل کنیم تا مخاطبین از اقشار مختلف مردم به کتاب ترغیب شوند.
متن کامل گفت و شنود هنرآنلاین با حسین موذن به این شرح است:
آقای موذن خدمت شما عرض سلام و ادب داریم؛ لطفا بفرمایید نمایشگاه ملی کتاب دفاع‌مقدس و مقاومت چه پیشینه‌ای دارد و همچنین به عنوان یکی از برگزارکنندگان این محفل، کیفیت برگزاری دوازدهمین دوره این نمایشگاه که مهر ماه در همدان برگزار شد را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
من هم خدمت شما و خوانندگان این گفتگو سلام عرض می کنم. به طور کوتاه عرض کنم که در سال 87 تصمیم گرفته شد نمایشگاهی تخصصی با اهدافی نظیر کمک به حوزه نشر آثار با موضوع دفاع‌مقدس، آشنایی ناشران با یکدیگر و تبادل نظر پیرامون این حوزه از کتاب، برای «کتاب دفاع‌مقدس» ترتیب داده شود. در سالهای ابتدایی این نمایشگاه در اصفهان و شیراز، سپس چند سالی در تهران برگزار شد؛ بعد با بررسی و دقت بیشتر این نتیجه رسیدیم تهران در حوزه کتاب به نوعی اشباع شده است. به این ترتیب تبریز، کرمان، قم و مشهد، مقاصد بعدی این نمایشگاه بودند. سپس به این جمع‌بندی رسیدیم که نمایشگاه باید همزمان با «کنگره شهدای استانی» برگزار شود که دوره‌های بعدی با همین روال در کرمان، قم و در نهایت در مهر ماه 1402 دوازدهمین دوره آن در همدان برگزار شد.
این نکته شایان ذکر است که بعضی اوقات استان‌هایی که کنگره را برگزار می‌کنند توانایی برگزاری نمایشگاه کتاب دفاع‌مقدس را ندارند و از طرفی تنها بخشی از کار برگزاری نمایشگاه در اختیار سپاه‌های استانی است؛ بخش‌های دیگر نمایشگاه را سایر نهادها مثل اداره فرهنگ و ارشاد استان در دست دارند. به همین خاطر شاهد هستیم برخی مشکلات به دلیل عدم وجود هماهنگی‌های به وجود می‌آید. به عنوان مثال، ما تاکید داریم که محل نمایشگاه‌ها در مرکز شهر باشد که این امر در کرمان، قم و بندرعباس محقق شد، اما محل نمایشگاه دوره دوازدهم به دلیل برخی ناهماهنگی‌ها بیرون از شهر بود. البته در شهر همدان مشکلات دیگری مانند عدم تبلیغات کافی وجود داشت. ما از مسئولین استانی سپاه تقاضامندیم همانطور که برای برگزاری کنگرۀ شهدا وقت و انرژی می‌گذارند و مثل همین همدان با شکوه و عظمت خاصی به آن را انجام می‌رسانند، به نمایشگاه کتاب دفاع‌مقدس هم توجه داشته باشند.
آیا در دوازدهمین دوره نمایشگاه کتاب دفاع‌مقدس و مقاومت، برای علاقه‌مندان، یارانه و یا بن کتاب در نظر گفته شده‌بود؟ همچنین آیا استقبال مخاطبین از کتابها رضایت‌بخش بود؟
بن‌های کتاب توسط مسئولین نمایشگاه به مسئولین استانی داده شد اما نه به خوبی توزیع شد و نه کسانی که این بن‌ها را در اختیار داشتند به خوبی توجیه شده بودند. از طرفی با اینکه بنا بود که بن کتاب میان همه مدارس توزیع شود، در اقدامی غلط این بن‌ها به مدارس غیر انتفاعی داده نشده بود. با وجود همه این مشکلات، فروش کتاب در دوازدهمین دوره نمایشگاه دفاع مقدس همدان خوب بود و همه بن‌های اهدایی توسط مخاطبان استفاده و با آن‌ها کتاب تهیه شد. البته که در بحث فروش، بخشی از مسائل مربوط به مسئول نمایشگاه و بخش مهم‌تر مربوط به خود ناشر است. برخی فروشندگانِ غرفه‌های ناشرین، به شکل مناسب، درباره کتابها توضیح نمی‌دادند و مخاطب را آن طور که شایسته است، به سمت کتاب ترغیب نمی‌کردند. البته باید این جا اشاره کنم که برخی غرفه‌ها ترفندهای جابی برای فروش کتابهایشان داشتند و در قبال خرید کتاب جایزه‌ای به دانش‌آموزان اهدا می‌کردند. خوب است توجه شما را به این نکته جلب کنم که طی این نمایشگاه 4 جلد کتاب معرفی و همچنین جشن امضای کتاب خاتون و قوماندان در نمایشگاه برگزار شد.
برخی از ناشرین این مطالبه را دارند که هر چه زودتر استانی که قرار است سال آینده نمایشگاه در آن برگزار شود، اعلام شود تا بتوانند درباره شهدای استان میزبان و متناسب با مخاطب بومی اثر تولید کنند. این امکان وجود دارد که میزبان سال بعد زودتر معرفی شود؟ سوال دیگر آن که همچنان به برگزاری نمایشگاه در نقاط مختلف کشور اصرار دارید؟
با توجه به این دسترسی به کتاب در استانها وجود ندارد، همچنان بر برگزاری نمایشگاه کتاب دفاع‌مقدس در شهرهای مختلف کشور تاکید داریم. در این راه البته به تجربه‌های موفقی هم برخورده و بازخورد خوبی از برخی دوره‌های نمایشگاه داشته‌ایم. البته نظر بنده این است که ناشر نباید منتظر کنگره‌های استانی باشد بلکه باید کتابهایی تولید کند که در همه نقاط کشور مخاطب داشته باشد. البته درباره برگزاری بهتر نمایشگاه جلساتی با ناشرین برگزار شده، اما متاسفانه بعضا صحبتهای عمیقی در این جلسات مطرح نشده‌است. ناشر دفاع‌مقدس باید آینده‌نگر باشد و به موضوعات عمیق و بلندمدت نگاه کند.
موذن: برخی فقط بعد کمی نهضت صدبرابر شدن آثار دفاع مقدس را در نظر می‌گیرند.
خب اندکی از موضوع نمایشگاه کتاب دفاع مقدس فاصله بگیریم؛ اخیرا مقام معظم رهبری مسئله صدبرابر شدن آثار هنری مربوط به دفاع مقدس را مطرح کردند. شما این صدبرابر شدن را چگونه تبیین می‌کنید؟ برای تحقق این امر باید چه کرد؟
بعضی با شنیدن این کلام ایشان فقط به بعد کمی آن نگاه می‌کنند و توجهی به وجه کیفی آن ندارند. متاسفانه بسیاری از کتابهای دفاع‌مقدس ضعیف است. البته ما درباره کتابهای خوب هم تبلیغ لازم و کافی را نمی‌کنیم. مشکل اصلی ما در حوزه کتاب، توزیع و تبلیغ است و حتما بایستی بازخورد مخاطب از هر کتاب مطالعه و برای چاپ آثار بعدی لحاظ شود. پس باید کتابی تولید شود که کیفیت، محتوا و قیمت مناسب داشته و توزیع و ترویج آن نیز به شکل استاندارد انجام شود و سپس از نظر مخاطب درباره تاثیر آن کتاب پرسیده شود و تولید بعدی بر مبنای این بازخورد به روز و استاندارد شود. برای حل این مشکل ما برنامه پنج ساله در نظر گرفتیم که طی آن گروه‌های مطالعاتی در پایگاههای بسیج تشکیل می‌شود. طی این برنامه هر پایگاه باید دو گروه پنج نفره کتابخوانی داشته باشد که بعد از مدتی افراد هر گروه، به یک کتابخوان حرفه‌ای تبدیل شوند. بنیاد حفظ آثار 30 نشر زیرمجموعه دارد که در زمان برگزاری این طرح، باید همه این نشرها دفتر و سایت فروش خود را ایجاد کنند و مدیر این نشرها نیز از مدیر حفظ آثار استان، مجزا باشد و متخصص حوزه نشر و کتاب باشد. البته برای مدیران نشر و افراد علاقه‌مند، کارگاههای آموزشی هم تشکیل می‌شود تا ترغیب مخاطبین این طرح به کتاب در این نشرها با کیفیت بهتری صورت پذیرد. همچنین برای شرکت‌کنندگان در این طرح کارتهای اعتباری خرید کتاب پیش‌بینی کرده‌ایم. برنامه بلند مدت ما این است که همین افرادی که از طریق این طرح کتابخوان شده اند، خودشان نویسنده شوند. البته این طرح به گونه‌های دیگر به شکل خودجوش در برخی استانها آغاز شده است و مطالعات نشان داده که طرح مذکور، در شهرستان‌ها بهتر جواب می‌دهد. شما نگاه کنید الان در صداوسیما، دائما فرش تبلیغ و به این واسطه در بیننده احساس نیاز به فرش ایجاد می‌شود؛ بایستی درباره کتاب هم همین اتفاق بیفتد و در رسانه‌های دائما کتاب به مخاطب ارائه شود تا به این واسطه نیاز به کتاب را در مخاطب برانگیزد.
بخش مهم و مغفولِ نهضت صد برابری، نهضت ترجمه است. باید کتابها دارای کیفیتی بوده که قابلیت ترجمه داشته باشند. ما می‌توانیم با کتابهای خوب و با کیفیت حوزه دفاع‌مقدس و مقاومت در مسیر صدور انقلاب‌اسلامی پیش برویم. اگر مخاطب بین‌الملل با قهرمانان ما ارتباط برقرار کند، مسیر نفوذ فرهنگ ما در نقاط مختلف جهان را هموارتر شده است.
حسین موذن: سوژه کتاب دفاع مقدس باید فراز و فرود مناسب جهت کشش مخاطب را داشته باشد.
به عقیده شما سوژه‌یابی برای تولید اثر در موضوع دفاع‌مقدس باید به چه نحوی باشد و کدام سوژه برای این دسته از آثار مناسب است و قابلیت پرداخت دارد؟
برای تولید کتاب با موضوع دفاع‌مقدس و مقاومت،باید سوژه‌ای انتخاب شود که فراز و فرود بسیاری داشته باشد که در نتیجه در نگاه خواننده جذاب و کشش لازم را ایجاد کند. البته در سوژه‌یابی حتی باید به اقتصاد نشر هم فکر کنیم. مثلا یکی از سوژه های پرکشش و جذاب، که کمتر به آن پرداخته شده، سوژه های مربوط به کودک و نوجوان و همچنین موضوع حضور و نقشِ زنان در هشت سال دفاع‌مقدس است. بایستی مدنظر قرار دهیم، بیشتر مخاطبان کتابِ دفاع‌مقدس جوانان و نوجوانان هستند. برخی اوقات نوجوانان کم سن و سال، علاقه‌ای به کتابها نشان می‌دهند که ما را شگفت زده می‌کنند ولی متاسفانه ما کتاب و محتوای خوب به دستشان نمی‌رسانیم.
یک مسئله‌ای که میان اهلی نشر مطرح است، موضوع تفاوتهای نشرهای دولتی و خصوصی است. فکر می‌کنید باید به این مسئله از چه زاویه‌ای نگاه کرد؟
به نظر بنده دیگر نیازی به ناشر دولتی به آن شکلی که اکنون وجود دارد، نداریم. تنها نیاز است که بخش‌های دولتی بیایند از ناشرین خصوصی حمایت کنند. چه نیازی هست بسیاری از نهادها، بخشِ انتشارات داشته باشند. شاید بیش از 50 درصد نشرها دولتی هستند. حتی سپاه پاسداران هم اگر تصمیم دارد بر روی سوژه‌ای کار کند، می‌تواند این کار به دغدغه‌مندانی بسپارد که در بخش خصوصی چاپ کتاب فعال هستند. البته در این موضوع استثنا هم وجود دارد و آن چاپ کتاب اسناد و کتابهای مرجع است که به دلایل مختلف شاید نتوان به ناشر خصوصی سپرد که برخی نشرها مانند مرکز اسناد انقلاب اسلامی و مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس مصداق این استثنا هستند..
فکر می کنم اگر درباره کتاب یک شبکه توزیع باشد ولی تخصصی، بهتر می‌تواند در چرخه توزیع کتاب موثر باشد. ما در موضوع کتاب در شبکه توزیع و ترویج، به خصوص درباره کتاب دفاع مقدس به شدت ضعیف هستیم و شاخصه های لازم را در این باره احصا نکرده ایم. همچنین یک شبکه متمرکز برای توزیع و تبلیغ کتاب نداریم. از طرفی کتاب در ذهن مخاطب جایگاه لازم را پیدا نکرده است. اکنون شبکه ای به نام شبکه کتاب در بستر مجازی تلویزیون داریم که این شبکه، شبکه خبر و دیگر رسانه های می توانند در ترغیب مخاطب به سمت کتاب موثر باشد.
برای معرفی یک کتاب مناسب و مقتضی به مخاطب نیاز به چه پیش زمینه‌هایی داریم و چه باید کرد که توجه مخاطب به سمت کتاب جلب شود؟
در معرفی کتاب باید دقت و تامل لازم صورت گیرد، گاهی اوقات فردی فروشنده خوبی است و می‌تواند مخاطب را به سمت خرید کتاب بکشاند اما، کارشناس کتاب نیست. کسی می‌تواند کتابی را معرفی کند که کتابها را خوانده و به این حوزه مسلط باشد که متناسب با هر شخص، کتاب مناسبی را معرفی کند. اگر بنا بر اقتضای هر شخص کتاب درستی معرفی نشود، باعث زدگی خواننده از کتاب می‌شود. از طرفی باید به بعد هنری کتاب هم تمرکز شود تا محتوای تولید شده به چشم مخاطب زیبا بیاید. متاسفانه بسیاری از طرح‌ها تکراری و خسته‌کننده است. البته در این موضوع نمونه‌های موفق هم داریم که به عنوان مثال نشرهای روایت‌فتح و شهرستان ادب که طرح جلدهای زیبایی دارند.
در پایان می‌خواهم به این نکته اشاره کنم که در مسیر نشر کتاب سلیقه‌های مختلف وجود دارد ولی باید از افراد کاربلد استفاده کرد. قرارگاه‌های فرهنگی زیادی داریم اما به یک شکل درست و دقیق برای الگوی یک کتاب با کیفیت در حوزه کتاب دفاع‌مقدس نرسیده ایم. باید بخش‌های مختلف جمع شوند و منیت‌ها را کنار بگذارند و در چارچوب یک قرارگاه متمرکز به یک جمع‌بندی درست برسند.
محمد حسین خدایی