گروه فرهنگ و ادبیاتِ خبرگزاری هنرآنلاین: هفته دفاع‌مقدس بهانه‌ای شد تا با نشرهای موفق در حوزه ایثار و شهادت به گفتگو بنشینیم و دغدغه‌هایشان را بشنویم، به همین جهت در ابتدا با مهدی محمدخانی مدیر انتشارات «روایت فتح» گفت و شنودِ مفصلی داشتیم و علاوه بر بررسی وضعیت چاپ و نشر کتب در حوزه ایثار، جهاد و شهادت، صحبت‌های ایشان در مورد فرصت‌ها و چالش‌های نشر در وضعیت کنونی را نیز شنیدیم. آقای محمدخانی در این گفتگو نکاتی شنیدنی در مورد اقدامات و فعالیت‌های انتشارات «روایت فتح»، اقتصاد نشر، وضعیت کاغذ و دیگر موضوعات به هنرآنلاین گفتند.
مشروح این گفتگو به شرح زیر است:
به طور کلی انتشارات روایت فتح با چه هدف و رویکردی تشکیل شد و راجع به نشر کتاب چه سیاستی دارد؟
«روایت فتح» سال هفتاد و شش، چهار سال بعد از شهادت سید مرتضی آوینی آغاز به کار کرد. البته تفکری که باعث شکل گیری این نشر شد، شهادت آوینی و عنوان سید شهیدان اهل قلم بود که از طرف مقام معظم رهبری به سید مرتضی داده شد. در واقع تعبیر سید شهیدان اهل قلم یک تعبیر خاص و نگاه ویژه‌ای به شهید آوینی بود، زیرا ایشان مستندساز بود و می‌شد با تعابیر دیگری از ایشان یاد کرد. این عنوان باعث شده‌بود که اهل قلم بودن آقا مرتضی پر رنگ‌تر شود. شاید بتوان بر این مبنا هم بیان کرد که نیاز بود انتشاراتی شکل بگیرد و بخشی از حقایق دفاع مقدس در آن انتشارات عنوان شود. از مهر ماه سال 76 این نشر شکل گرفته و تا امروز بیش از 320 اثر منتشر شده‌است. این آثار در حوزه‌های مختلف و در قالب‌هایی مثل روایت از زاویه نگاه مادران شهدا و در قالب مجموعه‌هایی مانند یادگاران و روزگاران منتشر می‌شده است. بعد هم روایت همسرانه شهدا در قالب کتابهای «نیمه پنهان ماه» تولید می‌شده و در سالهای اخیر هم با گسترش خط مقاومت، تولید محتوا به سمت روایت شهدای مقاومت اسلامی پیش رفته‌است. «روایت‌فتح» تا کنون بیش از 35 اثر در حوزه شهدای مدافع حرم تولید کرده‌است و در این زمینه از نشرهای پیشرو به حساب می‌آید. آن چیزی که روایت فتح از ابتدا آن را دنبال می‌کرده، روایت فتوحات انقلاب اسلامی است. گاهی این فتوحات در قالب قهرمانی به نام شهید تجلی پیدا می‌کند. در واقع این تولید آثار بر اساس نگاه شهید آوینی است، با توجه به این که ایشان نگاه انسان‌مدارانه داشته و رفتار انسانی در دل جنگ را واکاوی می‌کرد، این نگاه انسان‌مدارانه شهید در کتابهای «روایت فتح» تسری پیدا کرده است. در دهه هشتاد و نود هم بر اساس همین تفکر پیش رفته‌ایم.
فرایندی که یک سوژه تبدیل به اثر مکتوب می‌شود، در نشر «روایت فتح» به چه شکلی است؟
این فرایند نسبتا طولانی است، از این جهت که تعدد پرداخت سوژه در «روایت فتح» زیاد است. از مرحله ایده تا تولید، یک کتاب بیش از 25 مرحله را طی می‌کند. در دوره‌های ابتدایی انتشارات، بنا بر اقتضا سعی می‌شد که بر روی شهدای شاخص کار شود؛ اما در چند سال گذشته با همکاران خود تصمیم گرفتیم علاوه بر شهدای مقاومت، بر روی شهدای استان‌ها تمرکز کنیم. سعی کردیم سوژه‌ها را از دل مردم انتخاب کنیم. در همین راستا از سال 97 یک پایگاه اینترنتی به نام revayatfath.ir روایت فتح تاسیس کردیم و از طریق این پایگاه موضوعاتی که قرار است در کتابها به آن‌ها بپردازیم را دریافت می‌کنیم. یک بخش از سایت، به نام ارسال موضوع در دسترس است که راه ارتباطی برای این دریافت سوژه است. مردم در آن بخش سوژه را ارسال و اعلام می‌کنند که خودشان قصد نوشتن را دارند یا این که فقط موضوع را معرفی می‌کنند. سپس در یک شورا پرداخت سوژه آغاز می‌شود و 25 مرحله‌ای که عنوان شد پیش می‌رود. از دل همین مراحل بسیاری از نویسندگان که عمدتا اهل شهرستان‌های کشور هستند به ما اضافه شده‌اند. ما چنین سیاستی اتخاذ کرده‌ایم تا وقتی قرار است راجع به یک شهید که در یک شهر خاص زیسته، کتابی تولید شود، نویسنده‌ای اهل همان شهر آن تولید را پیش ببرد. زیرا آن نویسنده به دلیل دسترسی به آن اقلیم می‌تواند اثر بهتری تولید کند. به عنوان مثال کتاب «لبخند ماه» اثری در موردشهید الیاس چگینی که اهل قزوین بوده‌اند توسط نویسنده‌ای از همان دیار کتابت شده‌است. حتی سعی کرده‌ایم در لابلای کتاب، وضعیت بومی حاکم بر کتاب را تغییر ندهیم و به شکلی که عموم بتوانند از کتاب استفاده کنند، حتی لهجه را هم حذف نکرده‌ایم.
فرایند تولید اثر در مورد شهدای شاخص در نشر «روایت فتح» به چه شکلی طی می‌شود؟
با توجه به برگزاری هر ساله کنگره شهدای استانی، سعی کرده‌ایم در روایت شهدای شاخص از فضای این کنگره‌های شهدا استفاده کنیم. فضایی که این کنگره‌ها در استان ایجاد می‌کنند باعث می‌شود که بخشی از توجه مخاطبین به شهدای شاخص استان جلب شود. سعی کردیم در همکاری با این کنگره‌ها، شهدای شاخص سالهای بعدی آن استان را شناسایی و از آن ظرفیت استفاده کنیم. این باعث می‌شود که هم‌افزایی میان نشرها و کنگره‌های شهدا شکل بگیرد و در پی آن موجب استقبال مخاطبین شود. حتی گاهی به شکل اتفاقی کتابی درباره یک شهید تولید کرده‌ایم که اتفاقا همان شهید عزیز از شهدای شاخص کنگره استانی هم بوده است. در واقع اهمیت یک شهید برای بیان زندگی را از کنگره شهدای استانی دریافت می‌کنیم.
محمدخانی:انتشارات روایت فتح بودجه دولتی دریافت نمی‌کند و با فروش کتابهای تولید شده، کتابهای بعدی را تولید می‌کند
آیا روایت فتح یک نشر دولتی محسوب می‌شود که از بودجه مصوب برای تولید کتاب استفاده می‌کند و این طور است که برای تولید یک کتاب، نیاز به فروش رفتن کتابهای قبلی ندارد؟ و آیا نشر شما در شبکه توزیع و نشر امتیازات ویژه‌ای دارد؟
ابتدا تعریف خودتان از نشر دولتی را عنوان کنید. اگر نشر دولتی را نشری بدانیم که برای تولید یک کتاب نیاز به فروش سایر کتابها ندارد، انتشارات «روایت فتح» یک نشر دولتی به حساب نمی آید. نشر روایت از سال 97 هیچ بودجه‌ای دریافت نکرده و حدود پنج سال می شود که روی پای خودش ایستاده است. این اتفاق در شرایطی افتاده که اقتصاد کشور دچار مشکلات جدی است و سهم کتاب در سبد اقتصاد خانوار کاهش پیدا کرده. روایت فتح توانسته با تولید حدود بیست جلد کتاب در سال، خود را سرپا نگه دارد. از طرفی این نشر سعی کرده‌است که تولیدات گذشته را تجدید چاپ و در زمینه طراحی جلد و سایر جزئیات، تولید خود را به روز کند. البته خود را با افتخار فرزندان نظام انقلاب می‌دانیم ولی چند سالی است که وابسته به هیچ بودجه‌ای نیستیم و خود تولید و فروش یک کتاب باعث تولید کتاب بعدی می‌شود. پول حاصل فروش کتابها هم البته در جیب کسی نمی‌رود و صرفا جهت تولید کتاب بعدی هزینه می‌شود. ولی خب سختی‌هایی هم در این راه وجود دارد. با افتخار می‌گوییم که توانسته‌ایم با همین شرایط، ده ها کتاب به کتب حوزه دفاع مقدس اضافه کنیم.
انتشارات «روایت فتح» در مورد اتصال به شبکه توزیع و فروش کتابهای خود چگونه عمل می‌کند؟
البته بایستی اشاره کرد که در مسیر تولید و نشر همواره نقائصی وجود دارد. ما در شبکه توزیع به آن چه می‌خواستیم دست نیافته‌ایم. انتظار ما این است که دسترسی به کتابهای «روایت فتح» بسیار آسان‌تر از شرایط فعلی باشد. البته دسترسی به کتابها از طریق سایت «روایت فتح» وجود دارد و نمایشگاه مجازی کتاب هم بستر مناسبی برای فروش بوده است. از طرفی فروشگاه انتشارات هم سال‌هاست فعالیت می‌کند و در این سالها به روزرسانی و اصلاحاتی در آن انجام شده‌است. هم اکنون در حال تغییراتی در زمینه فروشگاه هستیم و این را دنبال می‌کنیم که پایگاهی برای خانواده‌ها جهت دسترسی به کتاب و محصولات فرهنگی ایجاد کنیم. البته سعی کرده‌ایم در زمینه پخش و توزیع به جای نگاه کارمندی، خلاقانه به موضوع نگاه کنیم، اما هنوز در زمینه توزیع و پخش به نقطه مطلوب نرسیده‌ایم.
در زمینه طراحی‌ها و فضای هنری تولید کتاب از جمله طراحی جلد چه اقدامات موثری برای جلب توجه بیشتر به کتابها، صورت داده‌اید؟
در سالهای 96 و 97 بررسی‌هایی در انتشارات انجام شد که کدام کتابها همچنان زنده است و قابلیت ارائه به مخاطب را دارند. در همین راستا متوجه شدیم که نیاز است بسیاری از کتابها متناسب با نگاه مخاطبان جوان ما به روزرسانی شود. یکی از این اقدامات برای به روزرسانی، تغییر جلدها بود. بسیاری از کتابهای بیست سال گذشته محتوای جذابی دارند اما نیاز است در چاپ‌های جدید آن‌ها تغییراتی از جمله تغییر جلد انجام شود. زیرا در نظر مخاطب امروز، گرافیک و طرح جلد، جایگاه ویژه‌ای دارد. به اذعان برخی مخاطبان ما در نمایشگاه‌های مختلف این روند به روزرسانی کتب، به شکل موفقی طی شده‌است. طی این فرایند بخش زیادی از کتابهای ما زنده شد. در کنار این سعی کردیم هویت کتابهای گذشته را حفظ کنیم. به عنوان مثال مجموعه‌های یادگاران، اینک شوکران و از چشم‌ها به روز شدند. بسیاری از کتابهای تک جلدی هم، طی این روند به‌روز شدند. حتی فرم و سایز کتابها هم در برخی موارد تغییر کرد. این رویکرد باعث شد بسیاری از کتاب‌هایی که گنج «روایت فتح» محسوب می‌شد، برای مخاطب بازتولید شود. این روند همچنان ادامه دارد و احتمالا یکی دو سال دیگر ادامه پیدا کند. برای تولید جلد کتابهای جدیدمان هم جلساتی تحت عنوان جلسات گرافیک شکل می‌دهیم و با عزیرانی که در این حوزه کارشناس هستند مشورت لازم انجام می‌شود. به علاوه این که برای تولید یک جلد به بازار هم توجه داریم و سلیقه و نگاه مخاطب را لحاظ می‌کنیم. حتی در مورد نامگذاری کتابها هم جلسات مشابه شکل می‌گیرد.
برای تولید یک کتاب خوب و مناسب چه مشکلات و موانعی وجود دارد و شما برای این مشکلات چه راهکارهایی در نظر دارید که لازم است به مسئولان حوزه کتاب انتقال داده شود؟
البته نیاز است که در مورد مشکلات نشر با همه عوامل نشر از نویسنده تا فروشنده گفتگو شود و بنده فقط از زاویه نشر می‌توانم به این موضوع نگاه کنم. به عقیده من اولین و ابتدایی ترین مشکل در حوزه نشر، کاغذ و مسئله قیمت‌گذاری آن است. شاید قیمت کاغذ درصد بالایی از پشت جلد یک کتاب را شکل ندهد، ولی یک اهرم مهم برای تولید یا عدم تولید یک کتاب است. اگر به یک دلیل یک کتاب تولید نشود آن دلیل قیمت کاغذ است؛ یعنی قیمت کاغذ می تواند سبب عدم تولید برخی کتابها شود. پس یکی از مشکلات اصلی، قیمت کاغذ است و این افزایش بی‌رویه قیمت کاغذ باعث افزایش قیمت کتاب می‌شود. قیمت پشت جلد یک کتاب، ضریبی از قیمت کاغذ، هزینه‌های چاپ، حق التحریر نویسنده، توزیع و پخش و سایر هزینه‌ها است. هر کدام از این هزینه‌ها اگر به شکلی افزایش پیدا کند باعث گرانتر شدن قیمت پشت جلد کتاب می‌شود و مخاطب قیمت را پس می‌زند. از طرفی اقتصاد خانواده ضعیف شده و فرهنگ در اولویت دوم اقلام ضروری یک خانواده است و باعث می‌شود که با افزایش قیمت کتاب اقتصاد نشرها با آسیب مواجه می‌شود. همه نشرهای کشور اکنون با مشکل اقتصاد نشر مواجه هستند.
مدیر نشر روایت فتح: دولت باید برای افزایش تولید کاغذ ایرانی، کیفیت و قیمت‌گذاری آن فکری کند.
راهکار شما برای حل مشکل کاغذ چیست؟ دولت هم وعده‌هایی جهت رفع این مشکل داده است.
آن طور که بنده به عنوان یک فعال نشر مشاهده کرده‌ام این است که ما نتوانسته‌ایم در سالهای اخیر از کاغذ ایرانی به درستی استفاده کنیم. ما در این چند سال هیچ کاغذ یارانه‌ای دریافت نکرده‌ایم. نشر «روایت‌فتح» قیمت گذاری کتاب را بر اساس کاغذ آزاد که خود تهیه می‌کند، انجام می‌دهد. البته این موضوع از جهت خوب بوده که ما بعد از حذف کاغذ یارانه‌ای، افزایش قیمت زیادی نداشتیم و دچار شوک قیمتی نشده‌ایم. البته کاغذ ایرانی سابقا وجود نداشت یا اینکه آنقدر بی‌کیفیت بود که مورد استفاده نشرهای مختلف قرار نمی‌گرفت. در یکی دو سال گذشته اتفاق خوبی افتاده و کاغذ ایرانی تقویت شده است.با توجه به افزایش قیمت دلار، قطعا در چند سال آینده، نشرها به سمت کاغذ ایرانی تمایل پیدا خواهند‌کرد. آسیب و مشکلی که اکنون وجود دارد این است تفاوت قیمت کاغذ ایرانی و خارجی چندان زیاد نیست، و این باعث می‌شود که همچنان نشرها، تمایل داشته باشند که کاغذ خارجی تهیه کنند. ما الان کاغذ خارجی را ارزان‌تر از کاغذ ایرانی عرضه شده توسط دولت تهیه می‌کنیم و این کاغذ خارجی حتی با سرعت بیشتری به دست ما می‌رسد. روال دریافت کاغذ داخلی این گونه است که نشرها برای دریافت کاغذ ایرانی ابتدا باید درخواست خود را ثبت و فرایندی نسبتا طولانی را طی کنند؛ نکته قابل توجه آن است که انتشارات نمی‌داند که کاغذ ایرانی بعد از چند روز به دستش می‌رسد. ما وقتی کاغذ خارجی تهیه می‌کنیم می‌دانیم که بعد از چند روز کاغذ به دستمان می‌رسد و حتی با قیمت پایین‌تری به آن دست پیدا می‌کنیم. با این روند ما تمایل پیدا نمی‌کنیم که به سمت کاغذ ایرانی برویم. باید دولت برای این معضل فکری کند. روند قیمت‌گذاری کاغذ ایرانی هم فرایندی پیچیده دارد که کارخانه‌ها به همراه دولت باید آن را طی کنند، وقتی یک قیمتی تصویب شود، آماده فروش می‌شود. اما در مورد کاغذ خارجی حاضر در بازار آزاد این روند طی نمی‌شود و به صورت لحظه ای قیمت می‌آید و با این شرابط مشتری‌ها به سمت کاغذ خارجی می‌روند. فلذا دولت باید در مورد قیمت‌گذاری لحظه‌ای کاغذ ایرانی فکری کند تا کاغذ داخلی، راحت تر به دست ناشر برسد. علاوه بر موضوع قیمت گذاری، باید برای افزایش تولید و کیفیت کاغذ ایرانی هم فکری شود. اصلاح این موارد باعث می‌شود که ناشر به سمت کاغذ ایرانی برود. البته به نظر می‌رسد با روندی که در یکی دو سال اخیر شکل گرفته، به زودی اقبال ناشران به کاغذ داخلی افزایش پیدا خواهد کرد.
ارزیابی خودتان از حضور نشر «روایت فتح» در نمایشگاه کتاب و استقبال مردم از آثار این نشر در نمایشگاه چه بود؟
بعد از عبور از وضعیت کرونایی، بازگشت نمایشگاه کتاب یک اتفاق بسیار مهم بود. واقعا وجود نمایشگاه برای ناشرین بسیار حیاتی است. در طول سال‌هایی که نمایشگاه برگزار می‌شود، مردم همواره پیگیر این محفل بزرگ فرهنگی بوده‌اند. نیازی به فضاسازی ذهنی برای مخاطب در مورد استقبال از نمایشگاه کتاب وجود ندارد و همواره استقبال از نمایشگاه، اتفاق می‌افتد.
البته ما در دوره زمانی برگزاری نمایشگاه، یک پیشنهاد مبنی برای برگزاری نمایشگاه تخصصی حوزه کتاب و صنعت چاپ را به مسئولین حوزه کتاب دادیم. به این شکل که این نمایشگاه تخصصی در یک زمان کوتاه‌تر، مثلا حدودا پنج روزه و در شش ماهه دوم سال برگزار شود. به این شکل که این نمایشگاه تخصصی، یک هم‌اندیشی فنی و محتوایی بین تولید‌کنندگان حوزه نشر اعم از نویسندگان، ناشران و طراحان کتاب باشد نه محلی برای فروش کتابها. در دوره برگزاری نمایشگاه کتاب به دلیل ارتباط با مردمی که برای تهیه کتب مراجعه می‌کنند، فرصتی برای این همفکری تخصصی به وجود نمی‌آید. حتی این اتفاق موجب تقویت نمایشگاه بین المللی کتاب تهران نیز می‌شود. وقتی موضوع فروش در آن نمایشگاه تخصصی وجود نداشته‌باشد، گفتگو شکل می‌گیرد و تجربیات منتقل می‌شود.
مهدی محمدخانی: تقریظ مقام معظم رهبری بر کتب باعث دلگرمی کسانی است که در تولید کتاب‌هایی با موضوع جهاد و شهادت تلاش می‌کنند.
اخیرا از تقریظ مقام معظم رهبری بر دو کتابی که توسط نشر «روایت فتح» چاپ شده بود، رونمایی شد و این اتفاق بسیار مهم برای نشر شما افتاد. پیرامون این تقریظ برای مخاطبان حوزه کتاب، بیشتر بفرمایید.
تقریظ حضرت آقا بر یک کتاب، باعث افتخار نویسنده و ناشر اثر و حتی خوشحالی خانواده شهدا است که یک اثر توجه ایشان را جلب کرده. به لطف خدا طی26 سال اخیر، فعالیت بنیاد «روایت فتح» مبتنی بر ترویج فرهنگ ایثار و شهادت بوده‌است و این بنیاد سعی کرده به شکل صادقانه زندگی شهدا و ایثارگران را روایت کند. این تقریظ باعث قوت قلب باعث همه عزیزانی شد که در این زمینه فعالیت کرده‌اند. علاوه بر دو کتاب «اسم تو مصطفاست» و «سرباز روز نهم»، در چند سال اخیر مقام معظم رهبری بر کتاب «دلتنگ‌نباش» هم تقریظ کرده بودند که این کتاب توسط همسر شهید روح الله قربانی به ایشان ارائه شد و کتاب مذکور هم توسط نشر «روایت فتح» چاپ شده است.
به عنوان سوال آخر بفرمایید که آیا نشر «روایت فتح» ایده یا طرحی برای آینده دور یا نزدیک دارد؟
کاری که روایت می‌خواهد انجام بدهد این است که در حوزه خانواده تاثیرگزارتر باشد. به این شکل که ما باید برای همه اعضای خانواده از هر سنی، تولید اثر داشته باشیم. متاسفانه تاکنون «روایت فتح» برای جوانان و بزرگسالان محتوا ارائه کرده‌است. برای همین برنامه‌ریزی کرده‌ایم که بتوانیم در حوزه‌های کودک و نوجوان به صورت جداگانه شروع به فعالیت کنیم و تولیدات داشته باشیم. می‌خواهیم روزی برسد هیچ کدام از اعضای خانواده دست خالی از دریافت محتوا از انتشارات خارج نشوند.
محمد حسین خدایی