گروه فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین، بعید است کسی در ایران درس خوانده باشد و شعر زیبای عباس یمینی‌شریف در کتاب فارسی دوم دبستان را به‌خاطر نیاورد؛ «من یار مهربانم / دانا و خوش بیانم ... گویم سخن فراوان / با آنکه بی‌زبانم». به‌گمانم اغلب ما با همین سرودۀ ساده ولی پرمغز عاشق کتاب و مطالعه شدیم یا دست‌کم اهمیّت و جایگاه کتاب را در همان سنّ و سال درک کردیم. هرچند که خیلی‌هایمان در گذر زمان، پندهای استاد یمینی‌شریف را فراموش کردیم و از «یار مهربان» فاصله گرفتیم. خودمانیم جناب جناب شاعر یک چیزی می‌دانست که در بیت آخر سروده بود: «از من مباش غافل / من یار مهربانم».
ریشه و علّت تمام مشکلات فردی و اجتماعی انسان‌ها همین غفلت از کتاب و کتاب‌خوانی است. بعید به‌نظر می‌رسد که این گزارۀ بدیهی و تجربه شده نیاز به استدلال و اقامۀ دلیل و ارائۀ سند داشته باشد. قطعاً توصیۀ به مطالعه «امر به معروف» بوده و مسیر رشد یک جامعه را هموار و روشن می‌سازد. با این وصف، مسئولین و مدیران جوامع باید مردم را با روش‌های مختلف به سمت خواندن و دانستن هدایت کنند. رهبر معظم انقلاب دقیقاً با همین هدف در نمایشگاه کتاب پایتخت حاضر می‌شوند. ایشان که خودشان اهل مطالعه و یک کتاب‌خوان حرفه‌ای هستند، از هر فرصتی که گیرشان بیاید برای کتاب‌خوان کردن جامعه استفاده می‌کنند؛ چه در جشن تکلیف دخترها و پسرها و چه در جمع دانشجوها و طلبه‌ها. گاهی هم با یک تقریظ، موجبات دیده شدن یک کتاب را فراهم می‌سازند.
کتاب‌خوانی بخشی از سبک زندگی رهبر به‌حساب می‌آید. همان‌طور که سال 74 در پایان بازدید از نمایشگاه کتاب فرمودند: «در منزل خودِ من، همه افراد، بدون استثنا، هرشب در حال مطالعه خوابشان می‌برد. خود من هم همین‌طورم. نه این‌که حالا وسط مطالعه خوابم ببرد. مطالعه می‌کنم؛ تا خوابم می‌آید، کتاب را می‌گذارم و می‌خوابم. همه افراد خانه ما، وقتی می‌خواهند بخوابند حتماً یک کتاب کنار دستشان است. من فکر می‌کنم که همه خانواده‌های ایرانی باید این‌گونه باشند. توقّع من، این است. باید پدرها و مادرها، بچه‌ها را از اوّل با کتاب محشور و مأنوس کنند. حتّی بچه‌های کوچک باید با کتاب اُنس پیدا کنند. باید خریدِ کتاب، یکی از مخارج اصلی خانواده محسوب شود.»
اگر خانوادۀ ایرانی فرزندانش را از کودکی با کتاب رفیق کند، آینده و سرنوشت او را بیمه نموده است. البتّه که رشد و توسعۀ تکنولوژی و سیطرۀ غیرقابل مهار شبکه‌های اجتماعی در سال‌های اخیر، جای کتاب را در دل نسل جدید گرفته لکن کتاب‌خوان کردن بچه‌های کم سنّ و سال به‌شرط انتخاب کتاب خوب و معرفی روش‌مند و هنرمندانه، دشوار دور از دست‌رس نیست. در این‌باره نهادهای متولّی و مسئول از جمله صداوسیما و وزارت‌خانه‌های ارشاد و آموزش‌وپرورش هم باید نقش خودشان را به‌درستی ایفا کنند. تجربه نشان داده که تلویزیون با تولید برنامه‌های جذاب و خوش‌ساخت قادر به تسخیر قلب کودک‌ها و نوجوان‌هاست. نظام آموزشی هم باید راه‌اندازی نهضت کتاب‌خوانی را قسمتی از وظیفۀ ذاتی خود بداند. مربی‌های پرورشی و معلم‌ها می‌توانند با با خوانش خلاقانه و تبلیغ کتاب دانش‌آموزها را شیفته و شیدای مطالعه کنند. وزارت ارشاد هم باید در تکمیل این زنجیره با تسهیل‌گری و حمایت کتاب را به دست مخاطب برساند.
رهبر معظم انقلاب برنامه و راهبرد منظّم و مستمری برای پررنگ کردن و برجسته‌سازی جریان کتاب‌خوانی در کشور دارند. به‌عنوان مثال حضور ایشان در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران واژۀ «کتاب» را به صدر اخبار آورده و آوازۀ آن را سر زبان‌ها می‌اندازد. بالتبع رسانه‌ها در واکنش به این حضور ضمن پوشش خبری بازدید، مبلّغ کتاب و کتاب‌خوانی می‌شوند. مردم هم با دست‌به‌دست کردن گزارش‌ها و خبرهای مربوطه جایگاه و منزلت کتاب و کتاب‌خوانی را به هم گوش‌زد می‌کنند. اگر شوق خواندن و دانستن در قلب ما جان بگیرید، حتماً زمان مقتضی برای مطالعه در شبانه‌روزمان پیدا می‌شود. البتّه علقلاً و منطقاً مطالعۀ هر کتابی مفید و حیات‌بخش نیست. یکی دیگر از دغدغه‌های رهبر انقلاب معرفی کتاب خوب و پرهیز دادن مردم از مطالعۀ آثار نامناسب و گمراه‌کننده به‌شمار می‌رود.
به‌همین نسبت همۀ افراد جامعه باید مروّج و سفیر فرهنگ کتاب‌خوانی در کشور باشند. هدیه دادن کتاب و تأسیس کتاب‌خانه‌های فامیلی و مخفلی هم تدابیر موثری در امر فرهنگ‌سازی مطالعه هستند که در صورت پیگری آثار درخشانی خواهند داشت. رهبر انقلاب در حاشیۀ بازدید از سی‌وچهارمین نمایشگاه کتاب تهران توصیۀ جالبی به فعالین امور برنامه‌سازی در رسانۀ ملّی و هنرمندان کشور برای توجه بیش‌تر به کتاب‌خوانی داشتند. به‌هرحال این افراد به‌نوعی راهبران فکری جامعه بوده و باید فهم و درک قابل قبولی از مسائل و مفاهیم حوزۀ فعالیت‌شان داشته باشند تا تولیداتشان دقیق و جامع باشد. نشانه‌گذاری روی کتاب‌های حوزۀ ادبیات پایداری هم یکی دیگر از نکات شاخص و مهم بیانات ایشان در نمایشگاه کتاب بود که در جای خود باید تحلیل و بررسی شود.
به‌روزآوری و استفاده از ظرفیت‌های نمایشگاه کتاب و رفع نواقص آن دستاوردهای شگرف و مانایی برای عموم جامعه خواهد داشت. امیدواریم مسئولین امور کتاب کشور با درایت، هنرمندی و دوراندیشی آتش اشتیاق به مطالعه را در دل جوان‌های جامعه شعله‌ور کنند تا آیندۀ کشور از انحراف و انحطاط مصون بماند.
حمید بناء