به گزارش هنر آنلاین به نقل از پایگاه اطلاع رسانی نهاد کتابخانه های عمومی کشور از سی سال پیش، ماه مبارک رمضان، مصلی بزرگ امام خمینی(ره) تهران میزبان نمایشگاه قرآن کریم است. امسال نیز این رویداد فرهنگی و ضیافت معنوی شاهد حضور مشتاقان خود بود. امسال نهاد کتابخانه‌های عمومی با دو غرفه مستقل و دو استند الکترونیکی در گذر راهرو «باغ آیات»؛ مردم را با خدمات کتابخانه‌های عمومی و دوازدهمین جشنواره کتابخوانی آشنا کرد.
ناآشنایی با خدمات کتابخانه‌ها و نیاز به کتابخانه دیجیتال
کوروش اسدی، مسئول کتابخانه عمومی سیدمرتضی شهر تهران است. او مسئول ثبت‌نام رایگان در کتابخانه‌های عمومی و دوازدهمین جشنواره کتابخوانی رضوی از طریق دو استند الکترونیکی موجود در راهرو باغ آبات است.
افراد بعد از وارد کرد کد ملی و شماره موبایل خود می‌توانند از طریق این مانیتورهای لمسی؛ کد تخفیف را دریافت و با ارائه این کد به صورت حضوری، عضو نزدیکترین کتابخانه نزدیک محل سکونت خود در کشور شوند. این کد ازطریق موبایل برای آن‌ها ارسال می‌شود.
امکان دیگری که این استندهای الکترونیکی برای مخاطبان در نمایشگاه قرآن فراهم شده بود؛ رویت فهرست کتابخانه‌های کشور در استان‌های مختلف با ذکر آدرس و شماره تلفن بود. این ظرفیت از طریق «پورتال سامان» برای مخاطبان فراهم شده بود. مخاطبان کتابخانه‌های عمومی می‌توانستند از طریق سامانه samanpl.ir از تعداد کتاب‌های موجود در کتابخانه‌های عمومی آگاه و مطلع شوند این اثر در کدام کتابخانه قرار دارد.
اسدی معتقد است: «دو گروه از مخاطبان به غرفه نهاد در نمایشگاه قرآن مراجعه کردند؛ اولین گروه کسانی هستند که با خدمات کتابخانه‌های عمومی آشنا نیستند و همین موضوع اثبات می‌کند که سیاست معرفی خدمات کتابخانه‌ها در نمایشگاه قرآن یک راهبرد صحیح بوده است. اما گروه دوم؛ مخاطبان کتابخوان هستند، افرادی که البته از برخی خدمات جدید نهاد مانند تمدید کتاب و مدت عضویت در کتابخانه‌ها از طریق غرفه نهاد در نمایشگاه قرآن مطلع نبودند و نمی‌دانستند این موارد نیز با ارسال پیامک همین جا انجام می‌شود؛ البته ارسال این پیامک نیاز به حضور در کتابخانه را از بین نمی‌برد.»
اسدی بیشترین تقاضاهای مراجعان به غرفه نهاد را اینگونه تعریف می‌کند: «بیشتر مخاطبانی که به غرفه نهاد در نمایشگاه قرآن مراجعه کردند، می‌خواستنند، علاوه بر عرضه کتاب‌های جشنواره کتابخوانی رضوی به صورت الکترونیکی، یک کتابخانه دیجیتال عمومی نیز ایجاد شود تا مخاطبان در فضاهایی مانند نمایشگاه قرآن، بتوانند از منابع خوب دینی در این نمایشگاه استفاده کنند.»
دسترسی به اپلیکیشن‌های دیجیتالی برای مطالعه آنلاین
به گفته اسدی؛ اگر امکان صدور آنلاین کارت عضویت در کتابخانه‌های عمومی در نمایشگاه قران فراهم می‌شد، نتایج بهتری به دنبال داشت زیرا این امکان وجود داشت، فرد بعد از دور شدن از غرفه نهاد یا رفتن از نمایشگاه دیگر به کتابخانه عمومی مراجعه نکنند اما داشتن کارت عضویت آنی زمینه‌ساز تشویق و حضور مسلم او برای دریافت کتاب می‌شود.
البته در دوران کرونا نهاد کتابخانه‌های عمومی این تجربه را تا حدودی و به شکل دیگری داشت؛ براساس این رویکرد در آن زمان؛ کتابخانه‌های عمومی امکان دسترسی به سایت‌هایی مانند فیدیبو و طاقچه را در بخش مطالعه آنلاین فراهم کرده بود. اگر نهاد کتابخانه‌ها بتواند سالهای آینده این امکان را نیز برای مخاطبان نمایشگاه قرآن ازطریق اپلیکیشن‌های دیجیتال فراهم کند؛ قطعا استقبال از کتابخوانی در نمایشگاه قرآن بیشتر می‌شود.
امکان ایجاد کتابخانه دیجیتال عمومی وجود دارد
محمدرضا اسفاری، مدیرکل ترویج کتابخوانی و امور فرهنگی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور درباره نظر مراجعان به غرفه نهاد کتابخانه‌های عمومی و پیشنهاد تعدادی از آنان مبنی بر ایجاد کتابخانه دیجیتال عمومی می‌گوید: این پیشنهاد شدنی است؛ البته در نمایشگاه قرآن باید موضوع قرآنی باشد و این ایده در نمایشگاه کتاب صدرصد اجرا شدنی است.
او از سختی‌های اجرای این ایده نیز می‌گوید و در ادامه می‌افزاید: «البته برای انتشار این کتاب‌ها به صورت الکترونیکی باید ناشران اجازه انتشار کتاب به صورت نسخه دیجیتال را بدهند. نهاد کتابخانه‌ها امسال برای تسهیل دسترسی به منابع جشنواره کتابخوانی رضوی؛ نسخه پی‌دی‌اف کتاب‌ها را تهیه کرده و امکان دانلود بارکد این کتاب‌ها با موبایل برای مخاطبان فراهم است؛ البته نسخه گویای کتاب‌های جشنواره کتابخوانی رضوی نیز با همکاری سایت «ایران‌صدا» و صداوسیما با کیفیت بالا تولید شده و در دسترس مراجعان قرار دارد.»
کتابخانه‌ها تنوع کتاب در بخش نوجوان را دریابند
در ادامه به سراغ مراجعه‌کنندگان به استند الکترونیکی نهاد می‌رویم. سمیرا یوسفی دختر 12 سالهای که کلاس ششم و در نمایشگاه مشغول استفاده از استند الکترونیکی غرفه نهاد کتابخانه‌های عمومی در «باغ آیات» است؛ او می‌گوید: «چهارمین بار است به نمایشگاه قرآن می‌آید و قبلا از کتابخانه‌های عمومی کتاب دریافت کرده است. او معلمش را باعث پیوند و آشنایی‌اش با کتاب معرفی می‌کند. این دانش‌آموز سه ماه است که با پیشنهاد معلمش عضو کتابخانه «پارک شقایق» تهرانپارس شده و از طریق کتابخانه از حضور غرفه نهاد در نمایشگاه قرآن مطلع شده است.»
مادر سمیرا یوسفی معلم پاره وقت گروه سنی نوجوان در آموزش و پرورش است. او از افزایش قیمت کتاب گلایه‌مند است. خانم یوسفی می‌گوید: کتاب گران شده و وقتی کتاب‌هایی که دخترم مطالعه کرده؛ تمام می‌شود به سختی می‌توانم دوباره کتابی پیدا کنم که مناسب سنش باشد؛ پیشنهاد می‌کند، کتاب خوب به‌ویژه در بخش رمان نوجوان در بازار کتاب و حتی کتابخانه‌ها افزایش پیدا کند.
«پیک کتاب» را نمی‌شناسم
البته خانم یوسفی از خدمات و امکان عضویت سراسری در کتابخانه‌های عمومی بی‌خبر است و نمی‌داند «پیک کتاب» چیست؟ وقتی برایش توضیح می‌دهند که «پیک کتاب» خدمتی رایگان است و کتاب شما را رایگان در خانه شما تحویل می‌دهد؛ خوشحال می‌شود اما هنوز معتقد است کتابخانه‌های عمومی باید در زمینه تنوع کتاب‌های رمان به ویژه برای نوجوانان منابع بیشتری تهیه کنند هرچند این آثار در بازار کتاب نیز کم است.
او معتقد است هرچند که عضویت در کتابخانه‌های عمومی سراسری است اما همه کتابخانه‌های عمومی به محل سکونت افراد در محله‌های مختلف نزدیک نیست و امکان خواندن و امانت کتاب به صورت آنلاین کمک زیادی به مخاطبان کتابخوان حرفه‌ای خواهد کرد؛ زیرا ممکن است فرصت رفت و آمد به کتابخانه مهیا نباشد یا کتابخانه نزدیک محل سکونت فرد، کتاب مورد نیاز او را نداشته باشد. سخنان این مادر و دختر نشان می‌دهد که آموزش و پرورش باید تعاملش را با نهاد کتابخانه‌های عمومی تقویت کند.
کتابخانه‌ای در دل نمایشگاه قرآن با حضور خانم و آقای کتابدار
غرفه کتابخانه «هُدهُد سفید» با میز و صندلی‌های متعدد در بخش «آیات» نمایشگاه قرآن میزبان کودکان و نوجوانان بود. در غرفه‌ای با میز و صندلی‌های زرد رنگ و وسایل نقاشی، سه قفسه کتاب و نشریات جشنواره کتابخوانی رضوی برای خردسالان، کودکان، نوجوانان، جوانان و بزرگسالان پُر شده است.
نشریاتی مانند «قلک» و «پوپک» برای کودکان، کتاب‌هایی برای گروه‌های سنی الف ب و جیم؛ از منابع دوازدهمین جشنواره کتابخوانی رضوی با محوریت امام رضا(ع) و امام حسن عسگری(ع) در این غرفه به مخاطبان عرضه می‌شود. البته کتابخانه «هُدهُد سفید» محفلی خانوادگی است که مخاطبان گروه‌های سنی دیگر را نیز فراموش نکرده است.
وجود مانیتور بزرگ برای پخش پویانمایی خانم وآقای کتابدار از دیگر بخش‌های این غرفه بود همچنین حضور عروسک‌های این انیمیشن در نزدیکی غرفه نیز کودکان را به این بخش جذب می‌کرد.
پخش پویانمایی و حضور عروسک‌های خانم و آقای کتابدار
پخش پویانمایی خانم و آقای کتابدار و حضور عروسک این دو شخصیت در نمایشگاه، قصه‌گویی با محوریت جشنواره کتابخوانی رضوی و شرکت در مسابقه نقاشی و پویش رضوی یا ساخت کاردستی از سوی کودکان دراین غرفه ازجمله فعالیت‌های کتابخانه «هُدهُد سفید» نهاد بود. مریم امیدخدا، مسئول کتابخانه «هدهد سفید» نهاد کتابخانه‌ها در نمایشگاه قرآن از سوالاتی می‌گوید که بیشترین فراوانی را در میان مراجعان داشته است؛ سوالاتی مانند اینکه «چه کتابی بخوانیم تا جایزه بگیریم؟ روخوانی فرزندان با چه کتاب‌هایی بهتر می‌شود؟ یا مادری که پرسیده بود فرزندش چه کتابی را مطالعه کند تا در مدرسه به راحتی به سوالات معلم پاسخ بدهد؟»
به نظر می‌رسد، باید غرفه‌های دیگر نمایشگاه قرآن نیز به غرفه نهاد کتابخانه‌های عمومی متصل شوند تا یک زنجیره یا از ارتباطات در این قسمت شکیل بگیرد. امیدخدا در این باره می‌گوید: «نهاد کتابخانه‌های عمومی می‌تواند با مخاطبان غرفه‌های کودک نمایشگاه از طریق ارائه بروشوری که در این غرفه‌های کودک گذاشته می‌شود؛ مخاطبان بیشتری را به غرفه نهاد دعوت کنند.»
محمد طاهری که به همراه همسر و دختر 20 ماه‌اش به غرفه «هدهد سفید» نمایشگاه قرآن آمده بود؛ درباره حضورش در کتابخانه می‌گوید: «از طریق یکی از بستگانم که فرزندش را به اینجا آورده بود؛ با کتابخانه هدهد سفید آشنا شدم. این فضا امسال بسیار راضی‌کننده و خوب بود. اینگونه فضاها؛ موجب می‌شود کودکان حضور در تعاملات اجتماعی را بیشتر تجربه کنند اما ای کاش چنین محیط‌هایی در طول سال برای کودکان مهیا می‌شد.
جای خالی معرفی خدمات به پژوهشگران در نمایشگاه قرآن
هرچند حضور نهاد کتابخانه‌ها در نمایشگاه قرآن با محوریت جشنواره کتابخوانی رضوی یک راهبرد تخصصی مثبت است اما به نظر می‌رسد برای سالهای آتی می‌توان پیش از حضور در نمایشگاه قرآن یکسری اطلاعات کامل از همه خدمات در کتابخانه‌ها را تهیه و خدمات ارائه شده در طول برگزاری نمایشگاه قرآن را نیز پیش از برگزاری این رویداد از طریق رسانه‌ها اعلام کرد. این اتفاق موجب می‌شود؛ مخاطبان، هدفمندتر به غرفه نهاد در نمایشگاه قرآن مراجعه کنند.
هوشیار لاریجانی، معاون اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان تهران معتقد است: امسال نهاد کتابخانه‌ها با محوریت معرفی جشنواره کتابخوانی رضوی به نمایشگاه قرآن آمد اما به نظر می‌رسد جای معرفی ارائه خدمات به پژوهشگران در این نمایشگاه خالی است زیرا مراجعه‌کنندگان زیادی در این حوزه داشتیم که پژوهشگر حوزه قرآنی بودند و می‌خواستند از خدمات کتابخانه‌های عمومی مانند کتاب‌های قدیمی و منابع مطالعاتی استفاده کنند.
البته اکنون در کتابخانه‌های مرکزی استان‌ها بخش پژوهش و vip برای پژوهشگران وجود دارد و آن‌ها می‌توانند از این قسمت به صورت رزرو و اجاره استفاده کنند. این گروه درحال حاضر می‌توانند از پایگاه‌های اطلاعاتی علمی در کتابخانه‌های عمومی استفاده و کتاب‌های قدیمی و خاص مورد نیازشان را از طریق مسئولان کتابخانه و از محل خریدهای استانی به‌دست بیاورند.
به نظر می‌رسد؛ وجود بخش تخصصی کودک در نمایشگاه قرآن که غرفه‌هایی با کارکرد یکسان فقط در آن قسمت باشند و حضور ناشران قرآنی کودک و نوجوان در کنار آن‌ها می‌تواند حضور کارکرد غرفه نهاد کتابخانه‌ها را به‌ویژه در بخش کودک و نوجوان دوچندان کند. در ضمن فعالیت اپلیکشن‌های کتاب‌های الکترونیکی و امکان خواندن کتاب به صورت آنلاین در قالب کتابخانه دیجیتال عمومی، معرفی ارائه خدمات به پژوهشگران و تعامل بیشتر نهاد کتابخانه‌ها با ناشران داخلی و بین‌المللی در حوزه منابع مذهبی نکته قابل تاملی است که باید به آن توجه کرد.